DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Rzepińska, Maria: Dwa listy Aretina do Krakowa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48041#0228
MARIA RZEPIŃSKA
niu i dostarczaniu armat, a nic nie wspomina o pa-
tronacie nad budową żarniku królewskiego ii wspaniałej
kaplicy, o wielkich pracach architektonicznych, ma-
larskich, rzeźbiarskich, prowadzonych wielkim nakła-
dem kosztów. W rachunkach dworu, prowadzonych
wzorowo przez kancelarię boneroiwską (częściowo za-
ginionych) jest wprawdzie mowa o zatrudnieniu i wy-
nagradzaniu puszkarzy, ale są to wzmianki ilościowo
znikome, pośród innych, o ileż bardziej donio-
słych 17.
Olga Łaszczyńska w opracowywanych przez sie-
bie „Rocznikach Bonerowskich” wydanych w „Źró-
dłach do dziejów Wawelu” wydobywa dwie postaci
mające związek z odlewaniem dział. Jedna to pusz-
karz Herman^ zwany także rusznikarzem miejskim,
spotykany w źródłach w latach 1532—43, zatrudniony
w zamku, druga to Szymon Hauvicz vel Haubicz
z Brna, kierownik królewskiej odlewni dział i dzwo-
nów 18. Łaszczyńska wspomina też, że 'kilka innych
pozycji w rachunkach Bonerowskich z r. 1545 odnosi
się do wypłat za sprzęt wojenny (moździerze, hakow-
nice, falkonety, proch) oraz do pensji załogi puszkarzy
zatrudnionych stale lub czasowo- w twierdzy Kamie-
niec Podolski19. Wzmianki dotyczące puszkarzy czy
rusznikarzy giną jednak w powodzi rachunków mó-
wiących o cieślach, murarzach, kamieniarzach, blacha-
rzach, płatnerzach, złotnikach, rzeźbiarzach, szkla-
rzach, malarzach, hafciarzach i krojczych.
Nie jest też wykluczone, że Aretino pomieszał Se-
weryna Bonera z jego stryjem Janem, wówczas już
nie żyjącym (zmarł w r. 1523). Zachowały się bowiem
dokumenty, podkreślające rolę Jana Bonera jako
sprawującego nadzór nad odlewaniem i dostarczaniem
dział dla króla. Ptaśnik przytacza fragmenty z ko~
17 Por. P. POPIEL, Czynności artystyczne na dworze
Zygmunta Starego. Wedle spisu Seweryna Bonera, „Spra-
wozd. Kom. Hist. Sztuki” I, 1879; — A. CHMIEL, Rachunki
dworu królewskiego 1544—1567, „Źródła do historii sztuki
i cywilizacji w Polsce” t. I, Kraków 1911, s. 37, 38, 92; —
S. TOMKOWICZ, Materiały do historii stosunków kultu-
ralnych w XVI w. na dworze królewskim polskim, Kra-
ków 1915; — O. ŁASZCZYŃSKA, Rachunki budowy Zamku
Krakowskiego 1535, „Źródła do dziejów Wawelu” I, 1952.
18 ŁASZCZYŃSKA, o.c., s. 20, przyp. 38; — taż sama,
Rachunki generalne Seweryna Bonera 1545, „Źródła do
dziejów Wawelu” II, 1955, s. 75, przyp. 154.
responencji króla z Janem Bon erem na ten temat,
podczas wojny w Prusach 20.
Obalj kolejni burgrabiowie Wawelu popierali hu-
manistów, obaj przyjaźnili się z Justusem Decjuszem,
obaj cieszyli się rozgłosem ludzi możnych i patronów
sztuki. Nie całkiem jest pewne, czy i obecna nauka za-
wsze jest w stanie jasno rozróżnić obu znakomitych
Bonerów 21.
Podać tu trzeba pewną ciekawostkę, dotyczącą zna-
jomości spraw polskich przez uczonych włoskich. Au-
tor komentarza do edycji listów Aretina absolutnie
nie orientuje się 'kim był Seweryn Boner. Najpierw
wyraża przypuszczenie, że był to wytwórca broni, ale
myśl tę odrzuca gdyż il suo nome non compare in
nessun repertorio di armaiuoli. A zatem — przypusz-
cza — Aretino albo przekręcił nazwisko, albo chodzi
o dostawcę broni raczej niż o rzemieślnika22.
Na koniec przypomnę skomplikowaną historię wy-
dań listów Aretina drukiem. Editio princeps ukazała
się w sześciu tomach w Wenecji m Marcoliniego w r.
1537, a później jeszcze dwukrotnie w XVI w. Ani je-
dno z tych wydań nie -dotrwało do naszych czasów —
twierdzą specjaliści. Przedruk nastąpił w Paryżu w
r. 1608 a i to wydanie jest obecnie niezmiernie rzad-
kie. Znajdujące się w Polsce, w Bibliotece Jagielloń-
skiej wydanie weneckie z r. 1538 w jednym tomie
zawiera jedynie szczupły wybór — w tym list do
Bony. Fausto Nicolini zamierzał wydać całość, nie-
stety poprzestał tylko na dwu tomach (I i II, Bari
Laterza, 1913) tej wzorowej edycji. Następnie ukazały
się wybory Sergio Ortolani i G. Ferrero, a wreszcie
antologia E. Camesasca, obejmująca lata 1526-—54,
z której 'zaczerpnięty został list do Bonera.
19 Ibidem, s. XIII, XV.
20 PTASNIK, o. C., S. 38, 39.
21 Encyklopedie włoskie i francuskie nie wspominają
o rodzinie Bonerów. Natomiast Der grosse Brockhaus, Wie-
sbaden 1953 (wyd. XVI) t. II, s. 240 zamieszcza hasło: Bo-
ner Hans, deutsch-polnisch Kaufherr 1463—1523 itd. W bi-
bliografii podana jest praca PTASNIKA oraz praca histo-
ryka niemieckiego K. ŁUCK z r. 1939. O Sewerynie Bo-
nerze Brockhaus nie wspomina.
22 ARETINO, Lettere, o. c., vol. terzo, tomo secondo;
— PERTILE. Biografie degli artisti, oc., s. 300—301.
DEUX LETTRES D’ARETIN A DES DESTINATAIRES CRACOYIENS
La presente communication traite de deux lettres
d’Aretin (imprimees toutes les deux) qui ont echappe
jusqiu’a present a 1’attention des historiens des rela-
tions polono-italiennes. La bibliographie bien connue
de l’ecrivain compilee par Sebastien Ciampi (Floren-
ce 1834—42), ne les a non plus mentionnees. La pre-
mierę, datee 8 avril 1537, adiressee a la reine Bona
Sforza, pleine de compliments, fait allusion a un livre
expedie. II s’agissait peut-etre des Stances, publiees
a Venise en janvier 1537 chez Marcelim. La traduc-
tion polonaise de la lettre a ete faite selon I sei libri
del dwino Piętro Aretino in un sol uolume ristampa-
to, Vinegia MDXXXVIII, p. 73. L’autre, du 17 fevrier
1541, a pour destinataire Seweryn Boner, gouverneur
du chateau royal de Wawel, un des plus eminents
personnages de la cour du roi Sigismond le Vieux.
Aretin loue la imagnanimite et la largesse de Boner
et s’excuse de ne pas l’avoir remercie plus tót d’un
cadeau precieux i(sans dire de quel cadeau). Ce qui
dans cette lettre parait etrange, c’est que 1’Aretin
y fait l’eloge de Boner avant tout a cau,se de la pro-
tection que celui-ci accordait aux artilleurs et aux
armuriers. II le compare a un „Jupiter terrestre” et
semble ignorer son role d’inspirateur de la construc-
tion du chateau royal, de la chapelle Boner et des
autres oeuvres de marque. La traduction de cette lettre
a ete faite d’apres 1’edition: Piętro Aretino, Lettere
sul l’arte a cura di E. Camesasca (4 volumi), Milano
1957/1960, vol. II, pp. 16—18. Malheureusement, le
commentateur de cette exoellente ódition n’explique
pas qui etait Boner et de ses notes (vol. III, tome
2, p. 301) il resulte qu’il n’en a jamais entendu par-
ter.
niu i dostarczaniu armat, a nic nie wspomina o pa-
tronacie nad budową żarniku królewskiego ii wspaniałej
kaplicy, o wielkich pracach architektonicznych, ma-
larskich, rzeźbiarskich, prowadzonych wielkim nakła-
dem kosztów. W rachunkach dworu, prowadzonych
wzorowo przez kancelarię boneroiwską (częściowo za-
ginionych) jest wprawdzie mowa o zatrudnieniu i wy-
nagradzaniu puszkarzy, ale są to wzmianki ilościowo
znikome, pośród innych, o ileż bardziej donio-
słych 17.
Olga Łaszczyńska w opracowywanych przez sie-
bie „Rocznikach Bonerowskich” wydanych w „Źró-
dłach do dziejów Wawelu” wydobywa dwie postaci
mające związek z odlewaniem dział. Jedna to pusz-
karz Herman^ zwany także rusznikarzem miejskim,
spotykany w źródłach w latach 1532—43, zatrudniony
w zamku, druga to Szymon Hauvicz vel Haubicz
z Brna, kierownik królewskiej odlewni dział i dzwo-
nów 18. Łaszczyńska wspomina też, że 'kilka innych
pozycji w rachunkach Bonerowskich z r. 1545 odnosi
się do wypłat za sprzęt wojenny (moździerze, hakow-
nice, falkonety, proch) oraz do pensji załogi puszkarzy
zatrudnionych stale lub czasowo- w twierdzy Kamie-
niec Podolski19. Wzmianki dotyczące puszkarzy czy
rusznikarzy giną jednak w powodzi rachunków mó-
wiących o cieślach, murarzach, kamieniarzach, blacha-
rzach, płatnerzach, złotnikach, rzeźbiarzach, szkla-
rzach, malarzach, hafciarzach i krojczych.
Nie jest też wykluczone, że Aretino pomieszał Se-
weryna Bonera z jego stryjem Janem, wówczas już
nie żyjącym (zmarł w r. 1523). Zachowały się bowiem
dokumenty, podkreślające rolę Jana Bonera jako
sprawującego nadzór nad odlewaniem i dostarczaniem
dział dla króla. Ptaśnik przytacza fragmenty z ko~
17 Por. P. POPIEL, Czynności artystyczne na dworze
Zygmunta Starego. Wedle spisu Seweryna Bonera, „Spra-
wozd. Kom. Hist. Sztuki” I, 1879; — A. CHMIEL, Rachunki
dworu królewskiego 1544—1567, „Źródła do historii sztuki
i cywilizacji w Polsce” t. I, Kraków 1911, s. 37, 38, 92; —
S. TOMKOWICZ, Materiały do historii stosunków kultu-
ralnych w XVI w. na dworze królewskim polskim, Kra-
ków 1915; — O. ŁASZCZYŃSKA, Rachunki budowy Zamku
Krakowskiego 1535, „Źródła do dziejów Wawelu” I, 1952.
18 ŁASZCZYŃSKA, o.c., s. 20, przyp. 38; — taż sama,
Rachunki generalne Seweryna Bonera 1545, „Źródła do
dziejów Wawelu” II, 1955, s. 75, przyp. 154.
responencji króla z Janem Bon erem na ten temat,
podczas wojny w Prusach 20.
Obalj kolejni burgrabiowie Wawelu popierali hu-
manistów, obaj przyjaźnili się z Justusem Decjuszem,
obaj cieszyli się rozgłosem ludzi możnych i patronów
sztuki. Nie całkiem jest pewne, czy i obecna nauka za-
wsze jest w stanie jasno rozróżnić obu znakomitych
Bonerów 21.
Podać tu trzeba pewną ciekawostkę, dotyczącą zna-
jomości spraw polskich przez uczonych włoskich. Au-
tor komentarza do edycji listów Aretina absolutnie
nie orientuje się 'kim był Seweryn Boner. Najpierw
wyraża przypuszczenie, że był to wytwórca broni, ale
myśl tę odrzuca gdyż il suo nome non compare in
nessun repertorio di armaiuoli. A zatem — przypusz-
cza — Aretino albo przekręcił nazwisko, albo chodzi
o dostawcę broni raczej niż o rzemieślnika22.
Na koniec przypomnę skomplikowaną historię wy-
dań listów Aretina drukiem. Editio princeps ukazała
się w sześciu tomach w Wenecji m Marcoliniego w r.
1537, a później jeszcze dwukrotnie w XVI w. Ani je-
dno z tych wydań nie -dotrwało do naszych czasów —
twierdzą specjaliści. Przedruk nastąpił w Paryżu w
r. 1608 a i to wydanie jest obecnie niezmiernie rzad-
kie. Znajdujące się w Polsce, w Bibliotece Jagielloń-
skiej wydanie weneckie z r. 1538 w jednym tomie
zawiera jedynie szczupły wybór — w tym list do
Bony. Fausto Nicolini zamierzał wydać całość, nie-
stety poprzestał tylko na dwu tomach (I i II, Bari
Laterza, 1913) tej wzorowej edycji. Następnie ukazały
się wybory Sergio Ortolani i G. Ferrero, a wreszcie
antologia E. Camesasca, obejmująca lata 1526-—54,
z której 'zaczerpnięty został list do Bonera.
19 Ibidem, s. XIII, XV.
20 PTASNIK, o. C., S. 38, 39.
21 Encyklopedie włoskie i francuskie nie wspominają
o rodzinie Bonerów. Natomiast Der grosse Brockhaus, Wie-
sbaden 1953 (wyd. XVI) t. II, s. 240 zamieszcza hasło: Bo-
ner Hans, deutsch-polnisch Kaufherr 1463—1523 itd. W bi-
bliografii podana jest praca PTASNIKA oraz praca histo-
ryka niemieckiego K. ŁUCK z r. 1939. O Sewerynie Bo-
nerze Brockhaus nie wspomina.
22 ARETINO, Lettere, o. c., vol. terzo, tomo secondo;
— PERTILE. Biografie degli artisti, oc., s. 300—301.
DEUX LETTRES D’ARETIN A DES DESTINATAIRES CRACOYIENS
La presente communication traite de deux lettres
d’Aretin (imprimees toutes les deux) qui ont echappe
jusqiu’a present a 1’attention des historiens des rela-
tions polono-italiennes. La bibliographie bien connue
de l’ecrivain compilee par Sebastien Ciampi (Floren-
ce 1834—42), ne les a non plus mentionnees. La pre-
mierę, datee 8 avril 1537, adiressee a la reine Bona
Sforza, pleine de compliments, fait allusion a un livre
expedie. II s’agissait peut-etre des Stances, publiees
a Venise en janvier 1537 chez Marcelim. La traduc-
tion polonaise de la lettre a ete faite selon I sei libri
del dwino Piętro Aretino in un sol uolume ristampa-
to, Vinegia MDXXXVIII, p. 73. L’autre, du 17 fevrier
1541, a pour destinataire Seweryn Boner, gouverneur
du chateau royal de Wawel, un des plus eminents
personnages de la cour du roi Sigismond le Vieux.
Aretin loue la imagnanimite et la largesse de Boner
et s’excuse de ne pas l’avoir remercie plus tót d’un
cadeau precieux i(sans dire de quel cadeau). Ce qui
dans cette lettre parait etrange, c’est que 1’Aretin
y fait l’eloge de Boner avant tout a cau,se de la pro-
tection que celui-ci accordait aux artilleurs et aux
armuriers. II le compare a un „Jupiter terrestre” et
semble ignorer son role d’inspirateur de la construc-
tion du chateau royal, de la chapelle Boner et des
autres oeuvres de marque. La traduction de cette lettre
a ete faite d’apres 1’edition: Piętro Aretino, Lettere
sul l’arte a cura di E. Camesasca (4 volumi), Milano
1957/1960, vol. II, pp. 16—18. Malheureusement, le
commentateur de cette exoellente ódition n’explique
pas qui etait Boner et de ses notes (vol. III, tome
2, p. 301) il resulte qu’il n’en a jamais entendu par-
ter.