Citation link:
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bhs1987/0036
JERZY MIZIOŁEK
zierung der Kreise durch hell-und dunkelblaue Farbung, ikonographischer
Ausdruck der Lichtgloriole. Es konnie an eine Verbindung eon Kreuzsymbol
und Sol salutis gedacht sein... Zob. też: WILPERT, SCHUMACHER, o.c.,
tabl. kolorowa 107 do tekstu na s. 330. — Odnośnie do przedstawień świe-
cących krzyży bądź chryzmonów, m.in. w baptysteriach w Neapolu i A1-
bendze patrz: DINKLER, o.c., s. 60—63; — DEICHMANN, Ravenna...
o.c.. Kommentar 1, s. 84—87. Na temat ukazującej świetlisty krzyż mozaiki,
jaka miała ozdabiać apsydę kościoła Apostołów w Nola (pocz. V w.),
patrz: ENGEMANN, Zu den Apsi&Tituli..., o.c., s. 21 nn., tu też ryc. 1 i 2
na s. 23 ukazują rysunkowe rekonstrukcje tej mozaiki.
78 H. TORP, Mosaikkene i St. Georg-Rotunden i Thessaloniki, Oslo
1963; — KRAUTHEIMER, o.c., s. 82 (tu też w przyp. 30—31 na s. 492
i 493 literatura przedmiotu). Zob. też: E.W. KLEINBAUER, The Icono-
graphy and the Date of the Mosaics of the Rotunda of Hagios Georgios, Thes-
saloniki, „Viator" III, 1972, s. 27—107; — Age of Spirituality..., o.c.,
nr. 107 i 491.
79 Odnośnie do wezwania A.M. AMMANN, Le titre primitif de 1'eglise
de Saint-Georges b Salonigue, ,,0rientalia Christiana Periodica" XXII,
1956, s. 59 nn.; — E.W. KLEINBAUER, The Original Name and Function
of Hagios Georgios at Thessaloniki, „Cahiers Archćologiques", XXII,
1972, s. 55—60.
80 Na temat daty powstania mozaik w pol. V w.: M. YICKERS, The
Date of the Mosaics of the Rotunda at Thessaloniki, „Papers of the British
School at Romę" XXXVIII, 1970, s. 183—187; — KLEINBAUER, The
Iconography..., o.c., s. 68 nn.; — E. KITZINGER, Byzantine Art in the
Making, Cambridge, Mass. 1980, s. 56—58, i przyp. 26—30 (tu omówiona
literatura przedmiotu). Według TORPA (o.c.) mozaiki wykonano w końcu
IV w., według zaś BRENKA (Die fruhchristliche..., o.c., przyp. 168 na
s. 154) w VI w.
81 Ilustracje mozaik: TORP, o.c.; — F. HODDINOTT, Early By-
zantine Churehes in Macedonia and Southern Serbia, London 1963, tabl. 13—
17. Rekonstrukcja mozaik: M.G. SOTIRIOU, Sur gueląues problem es de
1'iconographie de la ęoupole de Saint-Georgies de Thessalonigue, In Memoriam
Panayotis A. Michelis, Athens 1971, ryc. 1.
82 TORP, o.c., ryc. na s. 37.
83 Ibidem, ryc. na s. 39; — KITZINGER, o.c., ryc. 100.
84 KLEINBAUER, The Iconography..., o.c., s. 30—39.
85 E. WEIGAND, Der Kalendarfries von Hagios Georgios in Thessalo-
nike, „Byzantinische Zeitschrift" XXXIX, 1939, s. 116 nn.; — SOTIRIOU,
o.c., s. 222 nn.; — KLEINBAUER, The Iconography..., o.c., s. 44 nn.
86 A. GRABAR, A propos des mosaigues de la coupole de Saint-Georges
b Salonigue, „Cahiers Archćologiques" XVII. 1967, s. 59—81, szczeg.
s. 59—66.
87 KLEINBAUER, The Iconography..., o.c., s. 29—43; — tenże,
The Original Name..., o.c., s. 59; zob. też: F. VALENTIEN, Frithchristliche
und friihmittelalterliche Voraussetzungen fur eine Majestas Darstellung des
12 Jąhrhunderts [w:] Tortulae: Studien zur altchristlichen und byzantinischen
Monumenten. Ed. W.M. SCHUMACHER, Rom 1966, s. 287 n.; — KIT-
ZINGER, o.c., s. 57.
88 TORP, o.c., s. 37 nn.
89 GRABAR, A propos..., o.c., s. 59—66; — KLEINBAUER, The
Iconography..., o.c., s. 29 nn.
90 GRABAR, A propos..., o.c., s. 60.
91 Ibidem.
92 TORP, o.c., s. 34.
93 KLEINBAUER, The Iconography..., o.c., s. 41—44.
. 94 SOTIRIOU, o.c., s. 220 nn. W zakończeniu swego artykułu ba-
daczka ta stwierdza (s. 230): Ainsi 1'iconographie de la coupole de Saint-
-Georges devient une composition panegirigues d'un symbolisme ecclesiastigue:
Adoration et hymne des anges et de tous les Saints, au Christ Ressuscitć, en la
Tr^s-Sainte Eglise Cćleste.
95 AMMANN, o.c. s. 65; — GERKE Le sorgenti... o.c. s. 171; —
B. BRENK Spatantike und friihes Christentum ( = Propulden Kunstgschiechte
Suppl. 1), Berlin 1977, s. 76. Zob. też: KLEINBAUER, The Iconography...,
o.c., s. 40—41; — tenże, The Original Name..., o.c., s. 59.
96 TORP, o.c., s. 62 i 85. Zob. też: H.P. L'ORANGE, I mosaići della
cupola di Hagios Georgios a Salonicco [w:] Corsi di cultura sull'arte ravennate
e bizahtina, Ravenna 1970, s. 257—268, szczeg. s. 261—262.
97 KLEINBAUER, The Iconography..., o.c., s. 32—34 i przyp. 31,
w. którym przytoczony jest znany passus Mesaritesa (ok. 1200 w.) z jego
opisu kościoła Apostołów w Konstantynopolu, mówiący o kopule symboli-
zującej niebo i świecącym w niej Słońcu Sprawiedliwości.
98 H.P. L'ORANGE, Sol Invictus Imperator. Ein Beitrag zur Apotheose
[w:] tegoż, Likeness and Icon. Selected Studies in Classical and Early
Mediaeval Art, Oslo 1973, s. 325—344, (praca ta była pierwotnie drukowana
w ,,Symbolae Osloenses" XIV, 1935); — tenże, Studies..., o.c., s. 139—
159. Zob. też: R. BRILLIANT, Gesture and Rank in Roman Art (=Memoirs
of the Connecticut Academy of Arts and Sciences, vol. XIV), New Ilaven
1963, s. 208—211.
99 L'ORANGE, Studies..., o.c., ryc. 112 do tekstu na s. 156.
100 Ibidem, ryc. 116 do tekstu na s. 165— 170.
101 WILPERT, SCHUMACHER, o.c., tabl. 6 do tekstu na s. 302—
303.
102 Na temat ikonografii Heliosa/Solis m.in.: CAHEN, CUMONT, So
[w:] Dictionnaire des antiguitćs grecgues et romaines, IV, 2, s. 1378—1386;
— H. SICHTERMANN, Helios [w:] Enciclopedia dell'arte antica, classica
e orientale, III. Roma 1960, s. 1140—1142; — FELLETTI-MAJ, o.c.,
s. 398—401; — H. HOFFMANN, Helios, „Journal of American Research
in Egypt", 1963, s. 117—123. Zob. też: Sub voce Helios i Sol [w:] Aus-
fdhrliches Lexikon der griechischen und rbmischen Mythologie (Roscher); —
R.E. PAULY-WISSOWA, Real — Encyklopedie der classischen Alter-
tumswissenschaft: Helios, VIII, szp. 58—93 (Jessen); Sol, III, A, szp.
901—913 (Marbach); oraz: P. BOYANCE, L'Apollon solaire [w:] Mćlanges
offerts a Jerome Carcopino, Paris 1966, s. 149—170.
103 Zob. Ch. PICARD, Manuel d'archeologie grecgue. La sculpture,
t. 4, Paris 1963, s. 520—534; — Z. SZTETYLLO, Quelgues problbmes
relatifs a 1'iconographie des timbres amforigues. La representation des statues,
„Etudes et Travaux" III, 1966, s. 50—53; — M.L. BERNHARD, Sztuka
grecka IV w. p.n.e., Warszawa 1974, s. 367—370.
104 A. GABRIEL, La construction et 1'emplacement du Colosse de
Rhodes, ,,Bulletin de correspondance hellenique" LVI, 1932, s. 331—
359; — H. MARYON, The Colossus of Rhodes. Journal of Hellenistic
Studies" LXXVI 1956, s. 68—86; — G. ROUX, Qu'est-ce qu'un kolossos?
„Revue des etudes anciennes" LXII, 1960, s. 5—40, szczeg. s. 10—18; —
M.L. BERNHARD, Sztuka hellenistyczna, Warszawa 1980, s. 228—233;
— H.P. L'ORANGE, Apotheosis en Ancient Portraiture, Oslo 1947, passim
(tu też mowa o późniejszych ewentualnych naśladownictwach Kolosa
w czasach cesarstwa — Neron, Galien, Konstantyn).
105 GABRIEL, o.c.; — BERNHARD, Sztuka hellenistyczna..., o.c.,
ryc. 142 do tekstu na s. 231—232.
106 GABRIEL, o.c.; — SZTETYLLO, o.c., s. 54—62, szczeg. 61—62.
107 SZTETYLLO, o.c., ryc. 10 do tekstu na s. 61—62. — Hipotezę,
że na stemplu amfory z Synopy przedstawiono Kolosa, zdaje się popierać
to, że i inne wybitne rzeźby były ukazywane na stemplach garncarzy tego
miasta. Zob. Z. SZTETYLLO, Herakles with a Cornucopia on the Seal
of a Sinopean Amphora, „Bulletin du Musće National de Varsovie" IV,
1963, nr 2, s. 33—37.
108 W. WROTH, Catalogue of the Greek Coins of Crete and the Aegean
Islands, Bologna 1963, tabl. I, 8. Na temat berła: A. ALFÓLDI, Insignien
und Tracht der rbmischen Kaiser, „Rómische Mitteilungen" L, 1935, s. 110—
117.
109 M.B. WALTERS, Catalogue of the Engraved Gems and Cameos:
Greck, Etruscan and Roman, London 1926, tabl. XXII, 1657 — SZTETYŁ-
ŁO, Quelques problemes..., o.c., ryc. 12.
110 J. SCOTT-RYBERG, Rites of the State Religions in Roman Art
(=Memoirs of American Academy in Rome, XXII, 1955), tabl. LXII,
fig. 104 do tekstu na s. 173.
111 Interesujące przedstawienie Serapisa z koroną promienistą i berłem
w lewym ręku reprodukuje L'ORANGE, Studies..., o.c., ryc. 111. Por.
wyobrażenie Solis z biczem w lewym ręku na monecie Aureliana [w:]
KANTOROWICZ, Oriens Augusti..., o.c., nr 15.
112 Th. PREGER, Konstantinos-Helios, „Hermes" XXXVI, 1901,
s. 457—469; — J. KARAYANNOPULOS, Konstantin der Grosse und der
Raiserkult, „Historia" V, 1956, s. 341—357; — G. DAGRON Naissance
d'une capitale. Constantinopole et ses institutions de 330 a 451, Paris 1974,
s. 38 nn.; — R. KRAUTHEIMER, Three Christian Capitals, Berkeley,
Los Angeles 1982, s. 55—67. — Na temat brązowej statuetki Konstantyna
— Heliosa znalezionej w Jutlandii (obecnie w Nationalmuseum w Kopen-
hadze) być może nawiązującej do posągu konstantynopolitańskiego por.
30
zierung der Kreise durch hell-und dunkelblaue Farbung, ikonographischer
Ausdruck der Lichtgloriole. Es konnie an eine Verbindung eon Kreuzsymbol
und Sol salutis gedacht sein... Zob. też: WILPERT, SCHUMACHER, o.c.,
tabl. kolorowa 107 do tekstu na s. 330. — Odnośnie do przedstawień świe-
cących krzyży bądź chryzmonów, m.in. w baptysteriach w Neapolu i A1-
bendze patrz: DINKLER, o.c., s. 60—63; — DEICHMANN, Ravenna...
o.c.. Kommentar 1, s. 84—87. Na temat ukazującej świetlisty krzyż mozaiki,
jaka miała ozdabiać apsydę kościoła Apostołów w Nola (pocz. V w.),
patrz: ENGEMANN, Zu den Apsi&Tituli..., o.c., s. 21 nn., tu też ryc. 1 i 2
na s. 23 ukazują rysunkowe rekonstrukcje tej mozaiki.
78 H. TORP, Mosaikkene i St. Georg-Rotunden i Thessaloniki, Oslo
1963; — KRAUTHEIMER, o.c., s. 82 (tu też w przyp. 30—31 na s. 492
i 493 literatura przedmiotu). Zob. też: E.W. KLEINBAUER, The Icono-
graphy and the Date of the Mosaics of the Rotunda of Hagios Georgios, Thes-
saloniki, „Viator" III, 1972, s. 27—107; — Age of Spirituality..., o.c.,
nr. 107 i 491.
79 Odnośnie do wezwania A.M. AMMANN, Le titre primitif de 1'eglise
de Saint-Georges b Salonigue, ,,0rientalia Christiana Periodica" XXII,
1956, s. 59 nn.; — E.W. KLEINBAUER, The Original Name and Function
of Hagios Georgios at Thessaloniki, „Cahiers Archćologiques", XXII,
1972, s. 55—60.
80 Na temat daty powstania mozaik w pol. V w.: M. YICKERS, The
Date of the Mosaics of the Rotunda at Thessaloniki, „Papers of the British
School at Romę" XXXVIII, 1970, s. 183—187; — KLEINBAUER, The
Iconography..., o.c., s. 68 nn.; — E. KITZINGER, Byzantine Art in the
Making, Cambridge, Mass. 1980, s. 56—58, i przyp. 26—30 (tu omówiona
literatura przedmiotu). Według TORPA (o.c.) mozaiki wykonano w końcu
IV w., według zaś BRENKA (Die fruhchristliche..., o.c., przyp. 168 na
s. 154) w VI w.
81 Ilustracje mozaik: TORP, o.c.; — F. HODDINOTT, Early By-
zantine Churehes in Macedonia and Southern Serbia, London 1963, tabl. 13—
17. Rekonstrukcja mozaik: M.G. SOTIRIOU, Sur gueląues problem es de
1'iconographie de la ęoupole de Saint-Georgies de Thessalonigue, In Memoriam
Panayotis A. Michelis, Athens 1971, ryc. 1.
82 TORP, o.c., ryc. na s. 37.
83 Ibidem, ryc. na s. 39; — KITZINGER, o.c., ryc. 100.
84 KLEINBAUER, The Iconography..., o.c., s. 30—39.
85 E. WEIGAND, Der Kalendarfries von Hagios Georgios in Thessalo-
nike, „Byzantinische Zeitschrift" XXXIX, 1939, s. 116 nn.; — SOTIRIOU,
o.c., s. 222 nn.; — KLEINBAUER, The Iconography..., o.c., s. 44 nn.
86 A. GRABAR, A propos des mosaigues de la coupole de Saint-Georges
b Salonigue, „Cahiers Archćologiques" XVII. 1967, s. 59—81, szczeg.
s. 59—66.
87 KLEINBAUER, The Iconography..., o.c., s. 29—43; — tenże,
The Original Name..., o.c., s. 59; zob. też: F. VALENTIEN, Frithchristliche
und friihmittelalterliche Voraussetzungen fur eine Majestas Darstellung des
12 Jąhrhunderts [w:] Tortulae: Studien zur altchristlichen und byzantinischen
Monumenten. Ed. W.M. SCHUMACHER, Rom 1966, s. 287 n.; — KIT-
ZINGER, o.c., s. 57.
88 TORP, o.c., s. 37 nn.
89 GRABAR, A propos..., o.c., s. 59—66; — KLEINBAUER, The
Iconography..., o.c., s. 29 nn.
90 GRABAR, A propos..., o.c., s. 60.
91 Ibidem.
92 TORP, o.c., s. 34.
93 KLEINBAUER, The Iconography..., o.c., s. 41—44.
. 94 SOTIRIOU, o.c., s. 220 nn. W zakończeniu swego artykułu ba-
daczka ta stwierdza (s. 230): Ainsi 1'iconographie de la coupole de Saint-
-Georges devient une composition panegirigues d'un symbolisme ecclesiastigue:
Adoration et hymne des anges et de tous les Saints, au Christ Ressuscitć, en la
Tr^s-Sainte Eglise Cćleste.
95 AMMANN, o.c. s. 65; — GERKE Le sorgenti... o.c. s. 171; —
B. BRENK Spatantike und friihes Christentum ( = Propulden Kunstgschiechte
Suppl. 1), Berlin 1977, s. 76. Zob. też: KLEINBAUER, The Iconography...,
o.c., s. 40—41; — tenże, The Original Name..., o.c., s. 59.
96 TORP, o.c., s. 62 i 85. Zob. też: H.P. L'ORANGE, I mosaići della
cupola di Hagios Georgios a Salonicco [w:] Corsi di cultura sull'arte ravennate
e bizahtina, Ravenna 1970, s. 257—268, szczeg. s. 261—262.
97 KLEINBAUER, The Iconography..., o.c., s. 32—34 i przyp. 31,
w. którym przytoczony jest znany passus Mesaritesa (ok. 1200 w.) z jego
opisu kościoła Apostołów w Konstantynopolu, mówiący o kopule symboli-
zującej niebo i świecącym w niej Słońcu Sprawiedliwości.
98 H.P. L'ORANGE, Sol Invictus Imperator. Ein Beitrag zur Apotheose
[w:] tegoż, Likeness and Icon. Selected Studies in Classical and Early
Mediaeval Art, Oslo 1973, s. 325—344, (praca ta była pierwotnie drukowana
w ,,Symbolae Osloenses" XIV, 1935); — tenże, Studies..., o.c., s. 139—
159. Zob. też: R. BRILLIANT, Gesture and Rank in Roman Art (=Memoirs
of the Connecticut Academy of Arts and Sciences, vol. XIV), New Ilaven
1963, s. 208—211.
99 L'ORANGE, Studies..., o.c., ryc. 112 do tekstu na s. 156.
100 Ibidem, ryc. 116 do tekstu na s. 165— 170.
101 WILPERT, SCHUMACHER, o.c., tabl. 6 do tekstu na s. 302—
303.
102 Na temat ikonografii Heliosa/Solis m.in.: CAHEN, CUMONT, So
[w:] Dictionnaire des antiguitćs grecgues et romaines, IV, 2, s. 1378—1386;
— H. SICHTERMANN, Helios [w:] Enciclopedia dell'arte antica, classica
e orientale, III. Roma 1960, s. 1140—1142; — FELLETTI-MAJ, o.c.,
s. 398—401; — H. HOFFMANN, Helios, „Journal of American Research
in Egypt", 1963, s. 117—123. Zob. też: Sub voce Helios i Sol [w:] Aus-
fdhrliches Lexikon der griechischen und rbmischen Mythologie (Roscher); —
R.E. PAULY-WISSOWA, Real — Encyklopedie der classischen Alter-
tumswissenschaft: Helios, VIII, szp. 58—93 (Jessen); Sol, III, A, szp.
901—913 (Marbach); oraz: P. BOYANCE, L'Apollon solaire [w:] Mćlanges
offerts a Jerome Carcopino, Paris 1966, s. 149—170.
103 Zob. Ch. PICARD, Manuel d'archeologie grecgue. La sculpture,
t. 4, Paris 1963, s. 520—534; — Z. SZTETYLLO, Quelgues problbmes
relatifs a 1'iconographie des timbres amforigues. La representation des statues,
„Etudes et Travaux" III, 1966, s. 50—53; — M.L. BERNHARD, Sztuka
grecka IV w. p.n.e., Warszawa 1974, s. 367—370.
104 A. GABRIEL, La construction et 1'emplacement du Colosse de
Rhodes, ,,Bulletin de correspondance hellenique" LVI, 1932, s. 331—
359; — H. MARYON, The Colossus of Rhodes. Journal of Hellenistic
Studies" LXXVI 1956, s. 68—86; — G. ROUX, Qu'est-ce qu'un kolossos?
„Revue des etudes anciennes" LXII, 1960, s. 5—40, szczeg. s. 10—18; —
M.L. BERNHARD, Sztuka hellenistyczna, Warszawa 1980, s. 228—233;
— H.P. L'ORANGE, Apotheosis en Ancient Portraiture, Oslo 1947, passim
(tu też mowa o późniejszych ewentualnych naśladownictwach Kolosa
w czasach cesarstwa — Neron, Galien, Konstantyn).
105 GABRIEL, o.c.; — BERNHARD, Sztuka hellenistyczna..., o.c.,
ryc. 142 do tekstu na s. 231—232.
106 GABRIEL, o.c.; — SZTETYLLO, o.c., s. 54—62, szczeg. 61—62.
107 SZTETYLLO, o.c., ryc. 10 do tekstu na s. 61—62. — Hipotezę,
że na stemplu amfory z Synopy przedstawiono Kolosa, zdaje się popierać
to, że i inne wybitne rzeźby były ukazywane na stemplach garncarzy tego
miasta. Zob. Z. SZTETYLLO, Herakles with a Cornucopia on the Seal
of a Sinopean Amphora, „Bulletin du Musće National de Varsovie" IV,
1963, nr 2, s. 33—37.
108 W. WROTH, Catalogue of the Greek Coins of Crete and the Aegean
Islands, Bologna 1963, tabl. I, 8. Na temat berła: A. ALFÓLDI, Insignien
und Tracht der rbmischen Kaiser, „Rómische Mitteilungen" L, 1935, s. 110—
117.
109 M.B. WALTERS, Catalogue of the Engraved Gems and Cameos:
Greck, Etruscan and Roman, London 1926, tabl. XXII, 1657 — SZTETYŁ-
ŁO, Quelques problemes..., o.c., ryc. 12.
110 J. SCOTT-RYBERG, Rites of the State Religions in Roman Art
(=Memoirs of American Academy in Rome, XXII, 1955), tabl. LXII,
fig. 104 do tekstu na s. 173.
111 Interesujące przedstawienie Serapisa z koroną promienistą i berłem
w lewym ręku reprodukuje L'ORANGE, Studies..., o.c., ryc. 111. Por.
wyobrażenie Solis z biczem w lewym ręku na monecie Aureliana [w:]
KANTOROWICZ, Oriens Augusti..., o.c., nr 15.
112 Th. PREGER, Konstantinos-Helios, „Hermes" XXXVI, 1901,
s. 457—469; — J. KARAYANNOPULOS, Konstantin der Grosse und der
Raiserkult, „Historia" V, 1956, s. 341—357; — G. DAGRON Naissance
d'une capitale. Constantinopole et ses institutions de 330 a 451, Paris 1974,
s. 38 nn.; — R. KRAUTHEIMER, Three Christian Capitals, Berkeley,
Los Angeles 1982, s. 55—67. — Na temat brązowej statuetki Konstantyna
— Heliosa znalezionej w Jutlandii (obecnie w Nationalmuseum w Kopen-
hadze) być może nawiązującej do posągu konstantynopolitańskiego por.
30