Citation link:
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bhs1987/0039
SECUNDUS ADVENTUS
270 — tu (s. 256—257) cytowany fragment z opisu kościoła Apostołów
w Konstantynopolu pióra Mesarisesa (około 1200 r.) mówiący o Słońcu
Sprawiedliwości świecącym w kopule — symbolu nieba. O oculusie, od
którego odchodzą promienie w kopule, symbolizującym Boga pisał jeszcze
Filarete — zob. C. LORD, Solar Imagery in Filareta Doors to St. Peter,
„Gazette des Beaux Arts" LXXXVII, 1976 s. 147.
196 MIGNE, Patrologia Latina, 68, szp. 928.
197 S. DUFRENNE, Les illustrations du Psautier d' Utrecht. Sources
et apport carolingien, Paris 1977, tabl. 84, 33 do tekstu na s. 134—135.
Chrystus jest tu ukazany z pochodnią na wzór wielu antycznych przed-
stawień Słońca. Chrystus jako Słońce z pochodnią w ręku wyobrażony też
został w jednej z miniatur manuskryptu Boecjusza (De Musica) z 1 poł.
XII w. (Biblioteka Uniwersytecka w Cambridge) — zob. F. RADEMA-
CHER, Der thronende Christus der Chorschranken aus Gilstorf. Eine ikono-
graphische Untersuchung, Koln—Graz 1964, ryc. 90 do tekstu na s. 132.
198 SCHRADE Ikonographie der christliehen Kunst..., o.c., ryc. 6
do tekstu na s. 39. Por. DOLGER, Das Sonnengleichnis..., o.c., przyp. 4
na s. 16.
199 U.M. FASOLA, Le catacombe di S. Gennaro a Capodimonte, Roma
1975 ryc. 46 do tekstu na s. 63 — tu objaśnienie: 11 Buon Pastore e rap-
presentato in sole raggiato, probabile accenno alla sua dirinita. — Na temat
możliwej solarnej interpretacji Dobrego Pasterza patrz: W. DEONNA,
Le crucifiz de la vallee de Saas (Valais): Sol et Luna, histoire d'un thime
iconographigue, ,,Revue de 1'histoire des religions" CXXXII 1947/48,
s. 45 i przyp. 6 na tej stronie.
200 Na temat Baranka ,,w Słońcu" pisze: H.R. ENGLER, Die Sonne
als Symbol, Kussnacht—Zurich 1962 (rozdz. 46, Christus, das Lamm, ais
Sonnensymbol), s. 268—275. Badacz ten nie omawia rozważanych w ni-
niejszej pracy przedstawień. Wymienia natomiast kilka późniejszych
wyobrażeń Baranka ,,w Słońcu", m.in. w oknie szpitala w Sulmonie (Abruz-
ze), (ryc. 585) z XV w. Zob. też: LAAG, l.c.
201 O relacjach Akwizgran—Rzym patrz m.in. R. KRAUTHEIMER,
The Carolingian Reriral of Early Christian Architecture, „The Art Bulletin"
XXIV, 1942, s. 1 nn.; — BEUTLER, o.c., s. 63—132. M. D'ONOFRIO,
Roma e Aguisgrana, Roma 1983, passim.
202 Zob.- przyp. 60.
203 DENNY, o.c., s. 1—5.
204 Zob. PRYMAZJUSZ. Patrologia Latina, 68, szp. 802: Et facies
eius splendebat ut sol... Splendorem eius manifestem dicit carne praesentiam,
gua loguebatur hominibus facie ad faciem. Solis autem comparatio propter
significationem congrua^ adhibetur: propter ortum et occasum et rursus
ortum, quod natus sit et passus et resurreitit. Sed et similitudinem gloriae
solis, futurum suae Eeclesiae Dominus repromittit dicens: Tune justi fulgebunt
sicut sol in regno Patris mei. ALKUIN, Patrologie Latina, 100, szp. 1099.
Por. też opisy w apokryfach. W Apokalipsie Piotra z oblicza sprawiedli-
wych „wychodzą promienie niby ze słońca" (rozdz. 16), kraina zaś, w
której żyją „promienieje blaskiem niewypowiedzianym" a jej powietrze
prześwietlają promienie słońca (tłum, polskie w: MICHALSKI, Antologia
literatury patrystycznej..., o.c., s, 71). W Apokalipsie Pawła oblicza jaśnie-
jące jak słońce mają: Anioły sprawiedliwości (rozdz. 12), Henoh — pisarz
sprawiedliwy (rozdz: 20), Dawid. Zob. przekład polski w: Apokryfy No-
wego Testamentu. Londyn 1955, s. 255—257.
SECUNDUS ADYENTUS CHRIST AS THE TRUE SUN IN ART OF THE FIRST MILLENNIUM
The announcement of the Final Corning of Christ consti-
tutes one of the main subjects of Christian art in the first
millennium. Many representatic ns of this eschatological vision
distinctly refer to solar symbolism. Though frequently discus-
sed, the matter however has not been thoroughly analyzed.
The author's considerations, which are to introduce the
problem, are based on the scenes of the Homage of the Twenty
Four Elders from the Revelation (chapt. IV and V). It must
be added that the hypothetical charaeter of his conelusions
results no doubt from the poor state of the preserved works
as well as from the fact that the others could only be analyzed
on the grounds of the sources, sometimes controversial. The
article consists of three parts: 1) Mosaies on the triumphal
arch in the Roman church of San Paolo fuori le mura.
Despite differences in details and numerous errors, the
mosaies in St Paul's martyrium are assumed to follow closely
the oryginał iconography from the 5th century (Leo the
Great's pontificate) ; this is indicated by a drawing in the Bar-
berini Codex and Campini's engraving. Christ was presented
in the clipeus-mandrola emanating light. Although the re-
presentation has already been intepreted as Christ the Sun
(Bolten, Hautecouer, Belting), neither its purpose nor artistic
sources have been sufficiently explained. In the present
article the author points out to the evident relation between
the Roman representation and the iconography of the Sun.
The above relation concerns not only the elipeus-mandrola
and wide rays emanating from its field but also the cross
with a long shaft, originally hołd by Christ (fig. 9). The
cross referrecl to a sceptre or whip whieh appeared in several
pagan representations of the Sun. Its meaning seems to
be suggested by Leo the Great in his sermon (Sermo 27,
In Nativitate Domini 7, 4; cf. note 56) criticizing those
Christians who, on the steps of the non-oriented basilica,
turned towards the rising Sun. The popularity of the con-
ception of Christ as the True Sun (creator of the Earthly Sun)
in the first centuries of Christianity was evidenced by, e.g.,
Dólger, Rahner, Kantorowicz. During Leo the Great's pon-
tificate the Homage of the Twenty Four Elders was also to
adorn the facade of St. Peter's basilica. Moreover, there is
a possibility that in the above scene the Elders were adoring
Christ as the Sun or the Lamb 'in the Sun' symbolizing Jesus.
The scene in S.-Paolo, based on various literary sources,
is of 'synthetic' charaeter. In the Revelation, its main li-
terary source, we read: ... It turned to see... one like unto the
Son of man... and his countenance was as the sun shineth in
his strength' (chapt. 1, 12—16). From among other literary
sources one may ennumerate the prophecies of Isaiah (60,
19—20), and Malachi (4, 1—2), Psalm 18, 6—7 (cf. note
33
270 — tu (s. 256—257) cytowany fragment z opisu kościoła Apostołów
w Konstantynopolu pióra Mesarisesa (około 1200 r.) mówiący o Słońcu
Sprawiedliwości świecącym w kopule — symbolu nieba. O oculusie, od
którego odchodzą promienie w kopule, symbolizującym Boga pisał jeszcze
Filarete — zob. C. LORD, Solar Imagery in Filareta Doors to St. Peter,
„Gazette des Beaux Arts" LXXXVII, 1976 s. 147.
196 MIGNE, Patrologia Latina, 68, szp. 928.
197 S. DUFRENNE, Les illustrations du Psautier d' Utrecht. Sources
et apport carolingien, Paris 1977, tabl. 84, 33 do tekstu na s. 134—135.
Chrystus jest tu ukazany z pochodnią na wzór wielu antycznych przed-
stawień Słońca. Chrystus jako Słońce z pochodnią w ręku wyobrażony też
został w jednej z miniatur manuskryptu Boecjusza (De Musica) z 1 poł.
XII w. (Biblioteka Uniwersytecka w Cambridge) — zob. F. RADEMA-
CHER, Der thronende Christus der Chorschranken aus Gilstorf. Eine ikono-
graphische Untersuchung, Koln—Graz 1964, ryc. 90 do tekstu na s. 132.
198 SCHRADE Ikonographie der christliehen Kunst..., o.c., ryc. 6
do tekstu na s. 39. Por. DOLGER, Das Sonnengleichnis..., o.c., przyp. 4
na s. 16.
199 U.M. FASOLA, Le catacombe di S. Gennaro a Capodimonte, Roma
1975 ryc. 46 do tekstu na s. 63 — tu objaśnienie: 11 Buon Pastore e rap-
presentato in sole raggiato, probabile accenno alla sua dirinita. — Na temat
możliwej solarnej interpretacji Dobrego Pasterza patrz: W. DEONNA,
Le crucifiz de la vallee de Saas (Valais): Sol et Luna, histoire d'un thime
iconographigue, ,,Revue de 1'histoire des religions" CXXXII 1947/48,
s. 45 i przyp. 6 na tej stronie.
200 Na temat Baranka ,,w Słońcu" pisze: H.R. ENGLER, Die Sonne
als Symbol, Kussnacht—Zurich 1962 (rozdz. 46, Christus, das Lamm, ais
Sonnensymbol), s. 268—275. Badacz ten nie omawia rozważanych w ni-
niejszej pracy przedstawień. Wymienia natomiast kilka późniejszych
wyobrażeń Baranka ,,w Słońcu", m.in. w oknie szpitala w Sulmonie (Abruz-
ze), (ryc. 585) z XV w. Zob. też: LAAG, l.c.
201 O relacjach Akwizgran—Rzym patrz m.in. R. KRAUTHEIMER,
The Carolingian Reriral of Early Christian Architecture, „The Art Bulletin"
XXIV, 1942, s. 1 nn.; — BEUTLER, o.c., s. 63—132. M. D'ONOFRIO,
Roma e Aguisgrana, Roma 1983, passim.
202 Zob.- przyp. 60.
203 DENNY, o.c., s. 1—5.
204 Zob. PRYMAZJUSZ. Patrologia Latina, 68, szp. 802: Et facies
eius splendebat ut sol... Splendorem eius manifestem dicit carne praesentiam,
gua loguebatur hominibus facie ad faciem. Solis autem comparatio propter
significationem congrua^ adhibetur: propter ortum et occasum et rursus
ortum, quod natus sit et passus et resurreitit. Sed et similitudinem gloriae
solis, futurum suae Eeclesiae Dominus repromittit dicens: Tune justi fulgebunt
sicut sol in regno Patris mei. ALKUIN, Patrologie Latina, 100, szp. 1099.
Por. też opisy w apokryfach. W Apokalipsie Piotra z oblicza sprawiedli-
wych „wychodzą promienie niby ze słońca" (rozdz. 16), kraina zaś, w
której żyją „promienieje blaskiem niewypowiedzianym" a jej powietrze
prześwietlają promienie słońca (tłum, polskie w: MICHALSKI, Antologia
literatury patrystycznej..., o.c., s, 71). W Apokalipsie Pawła oblicza jaśnie-
jące jak słońce mają: Anioły sprawiedliwości (rozdz. 12), Henoh — pisarz
sprawiedliwy (rozdz: 20), Dawid. Zob. przekład polski w: Apokryfy No-
wego Testamentu. Londyn 1955, s. 255—257.
SECUNDUS ADYENTUS CHRIST AS THE TRUE SUN IN ART OF THE FIRST MILLENNIUM
The announcement of the Final Corning of Christ consti-
tutes one of the main subjects of Christian art in the first
millennium. Many representatic ns of this eschatological vision
distinctly refer to solar symbolism. Though frequently discus-
sed, the matter however has not been thoroughly analyzed.
The author's considerations, which are to introduce the
problem, are based on the scenes of the Homage of the Twenty
Four Elders from the Revelation (chapt. IV and V). It must
be added that the hypothetical charaeter of his conelusions
results no doubt from the poor state of the preserved works
as well as from the fact that the others could only be analyzed
on the grounds of the sources, sometimes controversial. The
article consists of three parts: 1) Mosaies on the triumphal
arch in the Roman church of San Paolo fuori le mura.
Despite differences in details and numerous errors, the
mosaies in St Paul's martyrium are assumed to follow closely
the oryginał iconography from the 5th century (Leo the
Great's pontificate) ; this is indicated by a drawing in the Bar-
berini Codex and Campini's engraving. Christ was presented
in the clipeus-mandrola emanating light. Although the re-
presentation has already been intepreted as Christ the Sun
(Bolten, Hautecouer, Belting), neither its purpose nor artistic
sources have been sufficiently explained. In the present
article the author points out to the evident relation between
the Roman representation and the iconography of the Sun.
The above relation concerns not only the elipeus-mandrola
and wide rays emanating from its field but also the cross
with a long shaft, originally hołd by Christ (fig. 9). The
cross referrecl to a sceptre or whip whieh appeared in several
pagan representations of the Sun. Its meaning seems to
be suggested by Leo the Great in his sermon (Sermo 27,
In Nativitate Domini 7, 4; cf. note 56) criticizing those
Christians who, on the steps of the non-oriented basilica,
turned towards the rising Sun. The popularity of the con-
ception of Christ as the True Sun (creator of the Earthly Sun)
in the first centuries of Christianity was evidenced by, e.g.,
Dólger, Rahner, Kantorowicz. During Leo the Great's pon-
tificate the Homage of the Twenty Four Elders was also to
adorn the facade of St. Peter's basilica. Moreover, there is
a possibility that in the above scene the Elders were adoring
Christ as the Sun or the Lamb 'in the Sun' symbolizing Jesus.
The scene in S.-Paolo, based on various literary sources,
is of 'synthetic' charaeter. In the Revelation, its main li-
terary source, we read: ... It turned to see... one like unto the
Son of man... and his countenance was as the sun shineth in
his strength' (chapt. 1, 12—16). From among other literary
sources one may ennumerate the prophecies of Isaiah (60,
19—20), and Malachi (4, 1—2), Psalm 18, 6—7 (cf. note
33