Citation link:
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bhs1987/0049
BAZYLIKA SYNAJSKA
Tak rozumieli symbolikę teofanii Przemienienia również inni
jej egzegoci, np. Cyryl Aleksandryjski, Proclus, Bazyli z Se-
leueji, św. Augustyn, Anastazy Sinaita, Piotr Venerabilis.
Idee eschatologiczne zawarte w fundacji synajskiej uwy-
datniają również inskrypcje z czasu budowy klasztoru. Tekst
jednej z nich, z apsydy, już przytoczyłam. W pozostałych
wyrytych pod dachem bazyliki, zawarte są te same treści:
Dla zbawienia naszego pobożnego cesarza Justyniana; Dla
pamięci i spoczynku naszej zmarłej cesarzowej Teodory; Trzecia
inskrypcja zawiera inwokację budowniczego bazyliki Ste-
fana z Aila z prośbą o opiekę bożą i zmiłowanie dla siebie,
dla córki Nonny i syna Jerzego40.
Uwzględniając wezwania i programy dekoracji kościołów
związanych z Przemienieniem, wolno sądzić, że bazylika sy-
najska mogła (i winna była) nosić tytuł Salwatora (greckie:
Sotera), jak wiele innycli klasztorów i biskupich kościołów
tej epoki, któro wprowadzały do apsydy lub na tęczę obraz
jedynej teofanii Nowego Testamentu, a swe święto tytularne
obchodziły w dniu 6 sierpnia (data związana już w IV w.
z uroczystością tej teofanii)41.
W Kościele wczesnochrześcijańskim był zwyczaj, jak już
wspomniałam, dedykowania świątyń osobom, a nie wyda-
rzeniom ewangelicznym. Wezwanie Przemienienia zaczęło się
pojawiać późno, bo dopiero w drugim tysiącleciu. Kościół
pierwszych wieków poświęcał sanktuaria Salwatorowi, w jed-
nej osobie Przemienionemu i Powtórnego Przyjścia lub Jego
synonimicznym pojęciom (na Wschodzie św. Mądrości — H.
Sophia, św. Pokojowi — H. Eirene, św. Mocy — H. Dynamis).
Jedynie Jego postać lub Jego symboliczno znaki, jak krzyż,
baranek, chryzmon mogły być wyobrażane w centrum apsydy,
tęczy, kopuły. Gdy zaczęto wznosić martyria, postaci świętych
wprowadzano do apsyd i niekiedy również na tęczę, lecz je-
dynie jako towarzyszące Chrystusowi.42
Wezwanie Salwatora Przemienionego i wyobrażenia teo-
fanii na świętej górze w sacrariach kościołów (przede wszyst-
kim biskupich) występowało zapewne bardzo często w pierw-
szym tysiącleciu. Była to bowiem jedyna teofania Nowego
Testamentu, w której Chrystus objawił się w boskiej postaci,
pozostając w innych „teofaniach" w postaci wcielonej. (Nie-
mal równolegle z upowszechnieniem postaci Przemienionego
Salwatora a także w wyniku ogromnej popularności, jaką
cieszyła się od wieku II/III Apokalipsa św. Jana dopuścił
Kościół zachodni do wyobrażania Chrystusa również z teo-
fanii apokaliptycznych, powtarzając w nich postaci Przemie-
nionego).
Dedykowanie bazyliki synajskiej Przemienionemu Sal-
watorowi uzasadnione było również wzniesieniem jej przy
miejscach teofanii Mojżeszowej, gdzie Jahwe przemówił doń
z Gorejącego Krzaka: Jam jest, który jest (Wj 3:14)43, i gdzie
wręczył mu Tablice Prawa, zawierając Przymierze z Izraelem
(Wj 19:34), co zapoczątkowało epokę sub lege. Obie te staro-
testamentowe teofanie wiązały się typologicznie jak najściślej
z nowotestamentową teofanią Przemienienia, rozumianą przez
egzegetów jako zawarcie Nowego Przymierza i początek epoki
sub gratia. Wzniesienie na Synaju sanktuarium poświęconego
Przemienionemu Salwatorowi łączyło się zatem z dwoma naj-
II. 11. Synaj, malowidło na filarze z prawej strony apsydy,
Ofiara córki Jeftego. Repr. wg Forsyth, Weitzmann.
ważniejszymi Przymierzami w historii zbawienia. Wyekspo-
nowanie w Kościele tego typologicznego powiązania odczytać
można z inskrypcji znajdującej się do XIII w. (?) w apsydzie
tak ważnej wczesnochrześcijańskiej świątyni, jak bazylika
Przemienionego Salwatora na Lateranie.
W tekście tym porównano oba „źródła" Prawa, czyli
43
Tak rozumieli symbolikę teofanii Przemienienia również inni
jej egzegoci, np. Cyryl Aleksandryjski, Proclus, Bazyli z Se-
leueji, św. Augustyn, Anastazy Sinaita, Piotr Venerabilis.
Idee eschatologiczne zawarte w fundacji synajskiej uwy-
datniają również inskrypcje z czasu budowy klasztoru. Tekst
jednej z nich, z apsydy, już przytoczyłam. W pozostałych
wyrytych pod dachem bazyliki, zawarte są te same treści:
Dla zbawienia naszego pobożnego cesarza Justyniana; Dla
pamięci i spoczynku naszej zmarłej cesarzowej Teodory; Trzecia
inskrypcja zawiera inwokację budowniczego bazyliki Ste-
fana z Aila z prośbą o opiekę bożą i zmiłowanie dla siebie,
dla córki Nonny i syna Jerzego40.
Uwzględniając wezwania i programy dekoracji kościołów
związanych z Przemienieniem, wolno sądzić, że bazylika sy-
najska mogła (i winna była) nosić tytuł Salwatora (greckie:
Sotera), jak wiele innycli klasztorów i biskupich kościołów
tej epoki, któro wprowadzały do apsydy lub na tęczę obraz
jedynej teofanii Nowego Testamentu, a swe święto tytularne
obchodziły w dniu 6 sierpnia (data związana już w IV w.
z uroczystością tej teofanii)41.
W Kościele wczesnochrześcijańskim był zwyczaj, jak już
wspomniałam, dedykowania świątyń osobom, a nie wyda-
rzeniom ewangelicznym. Wezwanie Przemienienia zaczęło się
pojawiać późno, bo dopiero w drugim tysiącleciu. Kościół
pierwszych wieków poświęcał sanktuaria Salwatorowi, w jed-
nej osobie Przemienionemu i Powtórnego Przyjścia lub Jego
synonimicznym pojęciom (na Wschodzie św. Mądrości — H.
Sophia, św. Pokojowi — H. Eirene, św. Mocy — H. Dynamis).
Jedynie Jego postać lub Jego symboliczno znaki, jak krzyż,
baranek, chryzmon mogły być wyobrażane w centrum apsydy,
tęczy, kopuły. Gdy zaczęto wznosić martyria, postaci świętych
wprowadzano do apsyd i niekiedy również na tęczę, lecz je-
dynie jako towarzyszące Chrystusowi.42
Wezwanie Salwatora Przemienionego i wyobrażenia teo-
fanii na świętej górze w sacrariach kościołów (przede wszyst-
kim biskupich) występowało zapewne bardzo często w pierw-
szym tysiącleciu. Była to bowiem jedyna teofania Nowego
Testamentu, w której Chrystus objawił się w boskiej postaci,
pozostając w innych „teofaniach" w postaci wcielonej. (Nie-
mal równolegle z upowszechnieniem postaci Przemienionego
Salwatora a także w wyniku ogromnej popularności, jaką
cieszyła się od wieku II/III Apokalipsa św. Jana dopuścił
Kościół zachodni do wyobrażania Chrystusa również z teo-
fanii apokaliptycznych, powtarzając w nich postaci Przemie-
nionego).
Dedykowanie bazyliki synajskiej Przemienionemu Sal-
watorowi uzasadnione było również wzniesieniem jej przy
miejscach teofanii Mojżeszowej, gdzie Jahwe przemówił doń
z Gorejącego Krzaka: Jam jest, który jest (Wj 3:14)43, i gdzie
wręczył mu Tablice Prawa, zawierając Przymierze z Izraelem
(Wj 19:34), co zapoczątkowało epokę sub lege. Obie te staro-
testamentowe teofanie wiązały się typologicznie jak najściślej
z nowotestamentową teofanią Przemienienia, rozumianą przez
egzegetów jako zawarcie Nowego Przymierza i początek epoki
sub gratia. Wzniesienie na Synaju sanktuarium poświęconego
Przemienionemu Salwatorowi łączyło się zatem z dwoma naj-
II. 11. Synaj, malowidło na filarze z prawej strony apsydy,
Ofiara córki Jeftego. Repr. wg Forsyth, Weitzmann.
ważniejszymi Przymierzami w historii zbawienia. Wyekspo-
nowanie w Kościele tego typologicznego powiązania odczytać
można z inskrypcji znajdującej się do XIII w. (?) w apsydzie
tak ważnej wczesnochrześcijańskiej świątyni, jak bazylika
Przemienionego Salwatora na Lateranie.
W tekście tym porównano oba „źródła" Prawa, czyli
43