Zitierlink:
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bhs1987/0050
JANINA KALINOWSKA
Muter Eeclesiarum do Synaju: Aula Del haec similis Synai
sacra jura ferenti... (DACL 8, 1561). Ł?
W czasie gdy budowano klasztor na Synaju we wschodniej
stolicy cesarstwa rzymskiego obradował (w r. 553) piąty sobór
ekumeniczny (Constantinopolitanum II), który bazylikę Sal-
watora na Taborze podniósł do rangi świątyni biskupiej
(wcześniej był to zapewne kościół klasztorny jak na Synaju).
Bazylika synajska, związana typologicznie z kommcmoracyjną
bazyliką na Taborze, mogła nosić to samo wezwanie.
Synaj wzbudzał w pierwszym tysiącleciu (i później) nie-
zwykłe zainteresowanie wiernych świata zachodniego i wschod-
niego, choć znajdowały się tam jodynie loci sancti Starego
Testamentu (w drugim tysiącleciu pielgrzymowano przede
wszystkim do relikwii św. Katarzyny, co znalazło wyraz
w zmianie wezwania klasztoru). Liczni pielgrzymi, nie bacząc
na niebezpieczeństwa, pokonywali wielkie odległości, by od-
naleźć miejsca wymienione w Piśmie św. Zgodnie z utrwalo-
nym zwyczajem słuchano przy każdym locus sanctus opisu
związanego z nim wydarzenia oraz odpowiedniego tekstu
z Nowego Testamentu. Jak pisała Egeria: ... czytają zawsze
lub śpiewają hymny dla wykazania całemu ludowi, że to, co
zapowiadali prorocy... spełniło się, jak to widać z ewangelii
i pism apostolskich. I tak... pouczany jest cały lud, że nic się
nie stało, co nie było przedtem zapowiedziane, i nic nie powie-
dziano, co by się całkowicie nie spełniło (Eg. XXXVII, 6).
Zobrazowaniem tej liturgii wcześnie stał się temat Concordia
(Cojunctio, Vindicatio) Veteris et Novi Testamenti rozpowszech-
niony w chrześcijańskiej sztuce monumentalnej.
Czy magnesem przyciągającym wiernych były owe miejsca
związane z pobytem Eliasza a także Mojżesza i ludu Izraela
wyprowadzonego z Egiptu? Czy także liczne pustelnie ana-
choretów ?44 A może istniał jakiś inny dodatkowy powód?
Odpowiedź na te pytania zawierać może list hiszpańskiego
mnicha Waleriusza napisany ok. roku 680 i skierowany do
mnichów w Vierzo (Bierzo). Waleriusz pisząc o pielgrzymce
Egerii wyjaśniał, iż ona, oczekując przyjścia Pana przy końcu
czasów, które, jak sądziła, jest bliskie, zwróciła się ku świętej
górze Synaj, skąd mamy nadzieję, iż przybędzie On w chmurach
nieba, w czasie oznaczonym przez Niego45.
Wierzono więc w wiekach IV-—V (pielgrzymka Egerii),
VI (inskrypcja „na krokwi dachu" bazyliki synajskiej), VII
(list Waleriusza), że Powtórne Przyjście Salwatora będzie
miało miejsce na Synaju i że tam odbędzie się Sąd Ostateczny.
Był to zatem dodatkowy impuls, kierujący ku Synajowi licz-
nych pielgrzymów pragnących ujrzeć miejsce zmartwych-
wstania na życie wieczne. Upatrując na Synaju miejsce
przyszłego Sądu (w V/VI w. sytuowano go również w dolinie
Jozafata)46 pamiętano zapewne o słowach Mojżesza, wypo-
wiedzianych przed śmiercią: Pan z Synaju przyszedł... a z nim
świętych tysiące... (Pwt 33:2).
Z badań nad ikonografią mozaik synajskich wnioskować
można, iż zobrazowano w nich program rozpowszechniony
już w ówczesnym świecie w dekoracjach kościołów poświęco-
nych Przemienionemu Salwatorowi, „prototypowi" Salwatora
Powtórnego Przyjścia, co przesądziło o dominowaniu idei
eschatologicznych. Można też wnioskować, porównując wez-
wania równorzędnych hierarchicznie kościołów tej epoki
i późniejszych, że bazylika synajska nosiła imię Salwatora
(Sotera), czyli Chrystusa Przemienionego.
Kraków
Przypisy
1 Literatura: M. SKROBUCHA, Sinai, Olten-Lausanne 1959; —
C. IHM, Die Programme der christlichen Apsismalerei roni rierten Jahr-
hundert bis zur Mitte des achten Jahrhunderts, Wiesbaden 1960; — K. WEI-
TZMANN, Mount Sinai's Fioły Treasures, „National Geographic" CXXV,
1964; — G. FORSYTH, Island of Faith in the Sinai Wilderness, „National
Geographic" CXXV, 1964; — G. FORSYTH, K. WEITZMANN, The
Monastery of Saint Catherine at Mount Sinai, Princeton 1965; — K. WEI-
TZMANN, The Masaic in St. Catherine's Monestery on Mount Sinai, „Pro-
ceedings of the American Philosophical Society" CX, 1966; — H. SKRO-
BUCHA, Sinai, transl. by G. Hundt, London—New York— Toronto 1966;
— K. WEITZMANN, The Mosaic in St. Catherine'8 Monastery on Mount
Sinai [w:] Studies in the Arts at Sinai, Princeton 1982 (powtórzenie z ma-
łymi zmianami artykułu z 1966).
2 Wśród nich znajduje się również meczet z XII w. Zob. SKROBU-
CHA, o.c. (1966), s. 60—61, 84—85.
3 WEITZMANN, The Mosaic..., o.c. (1982), s. 18.
4 W poiskim tłumaczeniu itinerarium Egerii W. Szołdrski używa,
rozpowszechnionego również, imienia Eteria, zaś Gamurrini, Geyer, Ja-
rocki — imienia Sylwia. Imię Egeria występuje w liście Waleriusza z ok.
680 roku, a także w katalogach z XII i XIII w. w opactwie St-Martial
w Limoges. (Zob. Św. HIERONIM, 0 znakomitych Mężach); ETERIA,
Pielgrzymka do miejsc świętych, oprac. A. BOGUCKI O.P., Warszawa
1970, s. 163.
3 Pierre Maraval (za P. Devos) datuje pielgrzymkę Egerii na lata
381—384 (jej pobyt w Ziemi św. miał trwać trzy lata). W ostatnim roku
wyruszyła z Jerozolimy tuż po Wielkanocy, do Edessy przybyła — po 25
dniach podróżowania — 19 kwietnia. W tym czasie tylko w roku 384
przypadła Wielkanoc przed 25 marca. Zob. Egćrie, Journal de Voyage
(Itinćraire). Introd., texte critique, trad., notes, index et cartes par P. MA-
RAYAL — Vaterius du Vierzo, Lettre sur la Bse Egśrie. Introd. texte
critique et trad. par M.C. DIAZ y DIAZ (=Sources chretiennes N° 296),
Paris 1982. Jeśli jednak, jak przypuszczam, autorką Itinerarium była
Galla Placydia, jej pielgrzymka na Synaj mogla mieć miejsce na przełomie
315 i 316 roku, a listy (przeredagowane do publikacji w jedną całość) pisane
były do „sorores" — sióstr Justy i Graty, ciotek, zastępujących Galli
Placydii matkę, którą wcześnie straciła.
6 Eremici synajscy pokazywali Egerii miejsca odwiedzane przez piel-
grzymów: gdzie uczyniono cielca (II, 2) gdzie Bóg przemówił z Ognistego
Krzaka do Mojżesza (II, 2), gdzie zostało nadane Prawo (III, 2), grotę,
w której przebywał święty Mojżesz (III, 7), grotę i ołtarz kamienny Eliasza
(IV, 2), skalę o którą Mojżesz potłukł tablice (V, 2), miejsce gdzie spalono
cielca (V, 6), gdzie spadł deszcz manny i przepiórek (V, 8).
7 PROCOPIUS, 0 budowlach (De aedifieiis), V, 8.
8 Antonini Plucentzni Itinerarium, 37; — Corpus Scriptorum Ec-
clesiasticorum Latinorum XXXVIII. Ed. P. GEYER, 1898, s. 183—184.
9 Tekst Eutychiusa z Aleksandrii w tłum. ang. w: SKROBUCHA,
o.c. (1966), s. 32—34.
10 Ibidem.
11 Tekst inskrypcji i ich datowanie [w:] SKROBUCHA, o.c. (1966),
s. 32. — Obie inskrypcje (jedna w języku greckim, druga w arabskim)
zawierają sprzeczne informacje dot. daty ukończenia budowy. Jeśli był to
trzydziesty rok panowania Justyniana, tzn. rok 557, jeśli 6021 po Adamie —
to rok 527. Nasuwa się w związku z tym pytanie, czy przepisując starty ze
starości tekst nie napisano zamiast 6051 — 6021? Ponieważ rok 527 by 1
44
Muter Eeclesiarum do Synaju: Aula Del haec similis Synai
sacra jura ferenti... (DACL 8, 1561). Ł?
W czasie gdy budowano klasztor na Synaju we wschodniej
stolicy cesarstwa rzymskiego obradował (w r. 553) piąty sobór
ekumeniczny (Constantinopolitanum II), który bazylikę Sal-
watora na Taborze podniósł do rangi świątyni biskupiej
(wcześniej był to zapewne kościół klasztorny jak na Synaju).
Bazylika synajska, związana typologicznie z kommcmoracyjną
bazyliką na Taborze, mogła nosić to samo wezwanie.
Synaj wzbudzał w pierwszym tysiącleciu (i później) nie-
zwykłe zainteresowanie wiernych świata zachodniego i wschod-
niego, choć znajdowały się tam jodynie loci sancti Starego
Testamentu (w drugim tysiącleciu pielgrzymowano przede
wszystkim do relikwii św. Katarzyny, co znalazło wyraz
w zmianie wezwania klasztoru). Liczni pielgrzymi, nie bacząc
na niebezpieczeństwa, pokonywali wielkie odległości, by od-
naleźć miejsca wymienione w Piśmie św. Zgodnie z utrwalo-
nym zwyczajem słuchano przy każdym locus sanctus opisu
związanego z nim wydarzenia oraz odpowiedniego tekstu
z Nowego Testamentu. Jak pisała Egeria: ... czytają zawsze
lub śpiewają hymny dla wykazania całemu ludowi, że to, co
zapowiadali prorocy... spełniło się, jak to widać z ewangelii
i pism apostolskich. I tak... pouczany jest cały lud, że nic się
nie stało, co nie było przedtem zapowiedziane, i nic nie powie-
dziano, co by się całkowicie nie spełniło (Eg. XXXVII, 6).
Zobrazowaniem tej liturgii wcześnie stał się temat Concordia
(Cojunctio, Vindicatio) Veteris et Novi Testamenti rozpowszech-
niony w chrześcijańskiej sztuce monumentalnej.
Czy magnesem przyciągającym wiernych były owe miejsca
związane z pobytem Eliasza a także Mojżesza i ludu Izraela
wyprowadzonego z Egiptu? Czy także liczne pustelnie ana-
choretów ?44 A może istniał jakiś inny dodatkowy powód?
Odpowiedź na te pytania zawierać może list hiszpańskiego
mnicha Waleriusza napisany ok. roku 680 i skierowany do
mnichów w Vierzo (Bierzo). Waleriusz pisząc o pielgrzymce
Egerii wyjaśniał, iż ona, oczekując przyjścia Pana przy końcu
czasów, które, jak sądziła, jest bliskie, zwróciła się ku świętej
górze Synaj, skąd mamy nadzieję, iż przybędzie On w chmurach
nieba, w czasie oznaczonym przez Niego45.
Wierzono więc w wiekach IV-—V (pielgrzymka Egerii),
VI (inskrypcja „na krokwi dachu" bazyliki synajskiej), VII
(list Waleriusza), że Powtórne Przyjście Salwatora będzie
miało miejsce na Synaju i że tam odbędzie się Sąd Ostateczny.
Był to zatem dodatkowy impuls, kierujący ku Synajowi licz-
nych pielgrzymów pragnących ujrzeć miejsce zmartwych-
wstania na życie wieczne. Upatrując na Synaju miejsce
przyszłego Sądu (w V/VI w. sytuowano go również w dolinie
Jozafata)46 pamiętano zapewne o słowach Mojżesza, wypo-
wiedzianych przed śmiercią: Pan z Synaju przyszedł... a z nim
świętych tysiące... (Pwt 33:2).
Z badań nad ikonografią mozaik synajskich wnioskować
można, iż zobrazowano w nich program rozpowszechniony
już w ówczesnym świecie w dekoracjach kościołów poświęco-
nych Przemienionemu Salwatorowi, „prototypowi" Salwatora
Powtórnego Przyjścia, co przesądziło o dominowaniu idei
eschatologicznych. Można też wnioskować, porównując wez-
wania równorzędnych hierarchicznie kościołów tej epoki
i późniejszych, że bazylika synajska nosiła imię Salwatora
(Sotera), czyli Chrystusa Przemienionego.
Kraków
Przypisy
1 Literatura: M. SKROBUCHA, Sinai, Olten-Lausanne 1959; —
C. IHM, Die Programme der christlichen Apsismalerei roni rierten Jahr-
hundert bis zur Mitte des achten Jahrhunderts, Wiesbaden 1960; — K. WEI-
TZMANN, Mount Sinai's Fioły Treasures, „National Geographic" CXXV,
1964; — G. FORSYTH, Island of Faith in the Sinai Wilderness, „National
Geographic" CXXV, 1964; — G. FORSYTH, K. WEITZMANN, The
Monastery of Saint Catherine at Mount Sinai, Princeton 1965; — K. WEI-
TZMANN, The Masaic in St. Catherine's Monestery on Mount Sinai, „Pro-
ceedings of the American Philosophical Society" CX, 1966; — H. SKRO-
BUCHA, Sinai, transl. by G. Hundt, London—New York— Toronto 1966;
— K. WEITZMANN, The Mosaic in St. Catherine'8 Monastery on Mount
Sinai [w:] Studies in the Arts at Sinai, Princeton 1982 (powtórzenie z ma-
łymi zmianami artykułu z 1966).
2 Wśród nich znajduje się również meczet z XII w. Zob. SKROBU-
CHA, o.c. (1966), s. 60—61, 84—85.
3 WEITZMANN, The Mosaic..., o.c. (1982), s. 18.
4 W poiskim tłumaczeniu itinerarium Egerii W. Szołdrski używa,
rozpowszechnionego również, imienia Eteria, zaś Gamurrini, Geyer, Ja-
rocki — imienia Sylwia. Imię Egeria występuje w liście Waleriusza z ok.
680 roku, a także w katalogach z XII i XIII w. w opactwie St-Martial
w Limoges. (Zob. Św. HIERONIM, 0 znakomitych Mężach); ETERIA,
Pielgrzymka do miejsc świętych, oprac. A. BOGUCKI O.P., Warszawa
1970, s. 163.
3 Pierre Maraval (za P. Devos) datuje pielgrzymkę Egerii na lata
381—384 (jej pobyt w Ziemi św. miał trwać trzy lata). W ostatnim roku
wyruszyła z Jerozolimy tuż po Wielkanocy, do Edessy przybyła — po 25
dniach podróżowania — 19 kwietnia. W tym czasie tylko w roku 384
przypadła Wielkanoc przed 25 marca. Zob. Egćrie, Journal de Voyage
(Itinćraire). Introd., texte critique, trad., notes, index et cartes par P. MA-
RAYAL — Vaterius du Vierzo, Lettre sur la Bse Egśrie. Introd. texte
critique et trad. par M.C. DIAZ y DIAZ (=Sources chretiennes N° 296),
Paris 1982. Jeśli jednak, jak przypuszczam, autorką Itinerarium była
Galla Placydia, jej pielgrzymka na Synaj mogla mieć miejsce na przełomie
315 i 316 roku, a listy (przeredagowane do publikacji w jedną całość) pisane
były do „sorores" — sióstr Justy i Graty, ciotek, zastępujących Galli
Placydii matkę, którą wcześnie straciła.
6 Eremici synajscy pokazywali Egerii miejsca odwiedzane przez piel-
grzymów: gdzie uczyniono cielca (II, 2) gdzie Bóg przemówił z Ognistego
Krzaka do Mojżesza (II, 2), gdzie zostało nadane Prawo (III, 2), grotę,
w której przebywał święty Mojżesz (III, 7), grotę i ołtarz kamienny Eliasza
(IV, 2), skalę o którą Mojżesz potłukł tablice (V, 2), miejsce gdzie spalono
cielca (V, 6), gdzie spadł deszcz manny i przepiórek (V, 8).
7 PROCOPIUS, 0 budowlach (De aedifieiis), V, 8.
8 Antonini Plucentzni Itinerarium, 37; — Corpus Scriptorum Ec-
clesiasticorum Latinorum XXXVIII. Ed. P. GEYER, 1898, s. 183—184.
9 Tekst Eutychiusa z Aleksandrii w tłum. ang. w: SKROBUCHA,
o.c. (1966), s. 32—34.
10 Ibidem.
11 Tekst inskrypcji i ich datowanie [w:] SKROBUCHA, o.c. (1966),
s. 32. — Obie inskrypcje (jedna w języku greckim, druga w arabskim)
zawierają sprzeczne informacje dot. daty ukończenia budowy. Jeśli był to
trzydziesty rok panowania Justyniana, tzn. rok 557, jeśli 6021 po Adamie —
to rok 527. Nasuwa się w związku z tym pytanie, czy przepisując starty ze
starości tekst nie napisano zamiast 6051 — 6021? Ponieważ rok 527 by 1
44