Citation link:
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bhs1987/0056
BEATA FREY-STEC
II. 4. Plakieta na oprawie trzynastowiecznego mszalu, Muzeum
Narod. w Krakowie. Fot. ze zbiorów autorki.
newie, datowaną na koniec XII w. i przypisywaną warsztatowi
jedynego znanego nam z nazwiska artysty z Limoges - —
Mistrza G. Alpais (il. 5).12 Na wszystkich trzech plakietach
identyczne jest rozmieszczenie postaci, wyraźne podobieństwa
zauważyć można w rysach twarzy, opracowaniu włosów uło-
żonych w drobne wałeczki a także w kolorystyce. Analogiczny
jest również układ skrzydeł aniołów oraz wygląd zdobiących
szaty pasów utworzonych z rytej skośnej kratki. Uderzające
podobieństwa zauważyć można porównując figurkę Chrystusa
na naszej oprawie z postacią Ukrzyżowanego na plakiecie
z Keir Collection. W obu przypadkach mamy do czynienia
z rytą — • z wyjątkiem głowy, wykonanej na plakiecie ze
Zbiorów Czartoryskich w głębokim reliefie — postacią Chrys-
tusa o bardzo zbliżonym wyglądzie łagodnie przegiętego
torsu i identycznie ułożonych rękach z charakterystycznie
opadającymi ku dołowi dłońmi i wysuniętymi w górę kciuka-
mi. Mimo tych podobieństw na naszej plakiecie zauważyć
można kilka elementów oryginalnych, świadczących o tym,
że nie jest ona mechanicznym naśladownictwem wzoru lecz
dziełem indywidualnym, reprezentującym wysoki poziom
artystyczny. Przykładowo, wprowadzony na naszym zabytku
gest ocierania łez uniesioną ku twarzy dłonią bardzo suges-
tywnie wyraża ból Marii, a lekkie pochylenie głowy św. Jana
i jego skupiona twarz podkreśla nastrój powagi i smutku.
Oprawa ze Zbiorów Czartoryskich wydaje się nieco wcześniej-
sza niż plakieta z kolekcji w Genewie, za czym przemawia ryta
figurka Chrystusa oraz ornament vermiculć na pasie podtrzy-
mującym perizonium. Biorąc pod uwagę podobieństwa łączące
naszą oprawę z zabytkami z Keir Collection i z kolekcji
Giannalisa Feltrinelli oraz jej bardzo wysoki poziom artys-
tyczny, świadczący o dużych umiejętnościach wykonawcy,
można postawić hipotezę o wykonaniu zabytku w warsztacie
Mistrza G. Alpais i datować go na lata dziewięćdziesiąte XII w.
Elementem potwierdzającym takie datowanie jest również
obecność złoconych rozetek kwiatowych, widocznych w tle,
które najczęściej pojawiają się na obiektach wykonanych
około 1200 r.
Równie wysoki poziom reprezentuje plakieta w kształcie
mandorli z tronującym Chrystusem, wprawiona w dziewięt-
nastowieczną oprawę czternastowiecznego rękopisu De Officiis
Cycerona, przechowywanego również w Dziale Rękopisów
Zbiorów Czartoryskich (il. 6)13. Plakieta ta została zapewne
przycięta, a pierwotnie miała kształt prostokąta, którego na-
roża zdobiły wyobrażenia czterech symboli Ewangelistów,
składające się wraz z wizerunkiem błogosławiącego Chrystusa
na przedstawienie Maiestas Domini. Najprawdopodobniej
pierwotnie plakieta stanowiła tylną oprawę księgi liturgicznej,
gdyż najczęściej zdobiło je właśnie Maiestas Domini. Postać
Chrystusa w zbliżonym ujęciu wypełnia środkową mandorlę
na awersie skrzyneczki eucharystycznej z Muzeum Municypal-
nego w Limoges (il. 7)14. Widoczne są podobieństwa w uło-
żeniu dolnej poły szaty, przerzuconej miękkim, muszlowatym
łukiem przez lewe kolano, skąd rozchodzą się drobne promienie
fałdów dolnej części sukni. W bardzo zbliżony sposób prze-
rzucona jest przez lewe ramię poła płaszcza, a ramię prawe,
wyciągnięte w geście błogosławieństwa jest w obu przypadkach
niemal identyczne. Tak samo dekorowana jest również górna
część szaty za pomocą pasów utworzonych z rytej, skośnej
kratki. Typ twarzy Chrystusa jest w obu zabytkach prawie
ten sam, z tą różnicą, że Chrystus na skrzyneczce eucharys-
tycznej posiada koronę. Miękki relief, rysy twarzy i sposób
opracowania włosów łączą również postać Chrystusa w man-
dorli z figurkami na omówionej wyżej plakiecie z oprawy
trzynastowiecznego mszału (il. 4). Plakieta z oprawy De
Officiis należy więc z pewnością do grupy wczesnych, repre-
zentujących wysoki poziom artystyczny zabytków i powstała
zapewne w początkach XIII w.
Tę samą fazę stylową reprezentuje krzyż znajdujący się
w skarbcu kościoła kanoników regularnych laterańskich p.w.
50
II. 4. Plakieta na oprawie trzynastowiecznego mszalu, Muzeum
Narod. w Krakowie. Fot. ze zbiorów autorki.
newie, datowaną na koniec XII w. i przypisywaną warsztatowi
jedynego znanego nam z nazwiska artysty z Limoges - —
Mistrza G. Alpais (il. 5).12 Na wszystkich trzech plakietach
identyczne jest rozmieszczenie postaci, wyraźne podobieństwa
zauważyć można w rysach twarzy, opracowaniu włosów uło-
żonych w drobne wałeczki a także w kolorystyce. Analogiczny
jest również układ skrzydeł aniołów oraz wygląd zdobiących
szaty pasów utworzonych z rytej skośnej kratki. Uderzające
podobieństwa zauważyć można porównując figurkę Chrystusa
na naszej oprawie z postacią Ukrzyżowanego na plakiecie
z Keir Collection. W obu przypadkach mamy do czynienia
z rytą — • z wyjątkiem głowy, wykonanej na plakiecie ze
Zbiorów Czartoryskich w głębokim reliefie — postacią Chrys-
tusa o bardzo zbliżonym wyglądzie łagodnie przegiętego
torsu i identycznie ułożonych rękach z charakterystycznie
opadającymi ku dołowi dłońmi i wysuniętymi w górę kciuka-
mi. Mimo tych podobieństw na naszej plakiecie zauważyć
można kilka elementów oryginalnych, świadczących o tym,
że nie jest ona mechanicznym naśladownictwem wzoru lecz
dziełem indywidualnym, reprezentującym wysoki poziom
artystyczny. Przykładowo, wprowadzony na naszym zabytku
gest ocierania łez uniesioną ku twarzy dłonią bardzo suges-
tywnie wyraża ból Marii, a lekkie pochylenie głowy św. Jana
i jego skupiona twarz podkreśla nastrój powagi i smutku.
Oprawa ze Zbiorów Czartoryskich wydaje się nieco wcześniej-
sza niż plakieta z kolekcji w Genewie, za czym przemawia ryta
figurka Chrystusa oraz ornament vermiculć na pasie podtrzy-
mującym perizonium. Biorąc pod uwagę podobieństwa łączące
naszą oprawę z zabytkami z Keir Collection i z kolekcji
Giannalisa Feltrinelli oraz jej bardzo wysoki poziom artys-
tyczny, świadczący o dużych umiejętnościach wykonawcy,
można postawić hipotezę o wykonaniu zabytku w warsztacie
Mistrza G. Alpais i datować go na lata dziewięćdziesiąte XII w.
Elementem potwierdzającym takie datowanie jest również
obecność złoconych rozetek kwiatowych, widocznych w tle,
które najczęściej pojawiają się na obiektach wykonanych
około 1200 r.
Równie wysoki poziom reprezentuje plakieta w kształcie
mandorli z tronującym Chrystusem, wprawiona w dziewięt-
nastowieczną oprawę czternastowiecznego rękopisu De Officiis
Cycerona, przechowywanego również w Dziale Rękopisów
Zbiorów Czartoryskich (il. 6)13. Plakieta ta została zapewne
przycięta, a pierwotnie miała kształt prostokąta, którego na-
roża zdobiły wyobrażenia czterech symboli Ewangelistów,
składające się wraz z wizerunkiem błogosławiącego Chrystusa
na przedstawienie Maiestas Domini. Najprawdopodobniej
pierwotnie plakieta stanowiła tylną oprawę księgi liturgicznej,
gdyż najczęściej zdobiło je właśnie Maiestas Domini. Postać
Chrystusa w zbliżonym ujęciu wypełnia środkową mandorlę
na awersie skrzyneczki eucharystycznej z Muzeum Municypal-
nego w Limoges (il. 7)14. Widoczne są podobieństwa w uło-
żeniu dolnej poły szaty, przerzuconej miękkim, muszlowatym
łukiem przez lewe kolano, skąd rozchodzą się drobne promienie
fałdów dolnej części sukni. W bardzo zbliżony sposób prze-
rzucona jest przez lewe ramię poła płaszcza, a ramię prawe,
wyciągnięte w geście błogosławieństwa jest w obu przypadkach
niemal identyczne. Tak samo dekorowana jest również górna
część szaty za pomocą pasów utworzonych z rytej, skośnej
kratki. Typ twarzy Chrystusa jest w obu zabytkach prawie
ten sam, z tą różnicą, że Chrystus na skrzyneczce eucharys-
tycznej posiada koronę. Miękki relief, rysy twarzy i sposób
opracowania włosów łączą również postać Chrystusa w man-
dorli z figurkami na omówionej wyżej plakiecie z oprawy
trzynastowiecznego mszału (il. 4). Plakieta z oprawy De
Officiis należy więc z pewnością do grupy wczesnych, repre-
zentujących wysoki poziom artystyczny zabytków i powstała
zapewne w początkach XIII w.
Tę samą fazę stylową reprezentuje krzyż znajdujący się
w skarbcu kościoła kanoników regularnych laterańskich p.w.
50