Citation link:
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bhs1987/0083
IKONOGRAFIA KANONIZACYJNA ŚW. STANISŁAWA BISKUPA
II. 5. Stary Zamek, rekonstrukcja rewersu tympanonu z kościoła św. Stanisława. Rys. E. Szymańska
wg S. Bełcha, św. Stanisław, Biskup Męczennik, Patron Polaków, Londyn 1977.
lewej zaś — stojąca figura biskupa w stroju pontyfikalnym,
z paliuszem. Wezwanie kościoła sugerowało, że biskup ów
mógł być św. Stanisławem. Ostatecznie problem ten roz-
strzygnął Jerzy Pietrusiński, który zrekonstruował ikono-
grafię wyobrażenia na rewersie tympanonu, jak się okazało,
ilustrującego historię o cudach nad ciałem św. Stanisława19.
Przedstawienie na awersie wywodzi się z popularnego
w sztuce średniowiecznej schematu ikonograficznego ilustru-
jącego ideę orędownictwa Marii jako Bogarodzicielki i po-
średnictwa świętych, tu św. Stanisława. Niejasne jest znacze-
nie kolumny. W tym kontekście symbolizować ona może
Chrystusa20, a fakt, że święty niemalże kolumny dotyka,
zaznaczałby szczególny charakter świętości Stanisława — imi-
tatio sacerdotii (Christi).
Przedstawienie na rewersie (il. 4) jest bardzo zniszczone,
m.in. w wyniku skucia. Pierwotnie (il. 5) w centrum kompo-
zycji znajdowała się stojąca postać św. Stanisława, in ponti-
ficalibus, trzymającego w lewej ręce pastorał. Po bokach,
w dwóch strefach, umieszczone były dwie pary orłów; ptaki
z górnej strefy trzymały w szponach odcięte ręce, te zaś ze
strefy dolnej - — nogi. W kluczu tympanonu znajdował się
jakiś element, o czym świadczą ślady skucia. Pietrusiński
przypuszcza, że było to wyobrażenie Manus Dei, ale bardziej
uzasadnione wydaje się usytuowanie w tym miejscu wiązki
promieni. Całość sceny flankowały koliste wieże, po jednej
z każdej strony21.
Schemat przedstawienia jest uderzająco podobny do sche-
matu zastosowanego w ikonografii medalu. W tym przypadku
zilustrowany został sam cud zrośnięcia, poprzez zestawienie
obrazu ciała pociętego i scalonego ; orły natomiast i ewentualne
promienie uzupełniały tylko wątek zasadniczy, gdy w po-
przednim zabytku symbolizowały go. Treść przedstawienia
z tympanonu jest zatem niejako syntezą tego, co wyrażono
łącznie na awersie i rewersie medalu. Zachowując terminologię
Jerzego Pietrusińskiego, rzec można, iż ikonografia rewersu
tympanonu wyobrażać miała cudowną gloryfikację pasji św.
Stanisława22, analogicznie do sceny na medalu.
Chronologię tympanonu wyznacza czas powstania kościoła,
który datowany jest na 3 ćwierć XIII w.23; na ten sam
okres wskazuje pokrewieństwo ikonograficzne sceny na re-
wersie i medalu. Pietrusiński przedstawił interesującą hipotezę
dla wyjaśnienia genezy fundacji kościoła i tympanonu. Fun-
dację tę łączy on z osobą biskupa wrocławskiego Tomasza I
i umiejscawia w czasie pomiędzy rokiem 1257 a 126124.
Omówione powyżej przedstawienia pozwalają na wy-
ciągnięcie ogólnych wniosków dotyczących najwcześniejszej
fazy ikonografii inspirowanej bezpośrednio legendą św. Sta-
nisława. Przedstawienia na medalu, pieczęci i rewersie tym-
panonu, będące jedynymi zachowanymi przykładami owej
grupy problemowej25, ilustrują ten sam temat — Cud zrośnię-
cia ciała — • ujęty w pokrewny schemat ikonograficzny.
Powtarzanie się go na obiektach o odmiennej funkcji i o re.
77
II. 5. Stary Zamek, rekonstrukcja rewersu tympanonu z kościoła św. Stanisława. Rys. E. Szymańska
wg S. Bełcha, św. Stanisław, Biskup Męczennik, Patron Polaków, Londyn 1977.
lewej zaś — stojąca figura biskupa w stroju pontyfikalnym,
z paliuszem. Wezwanie kościoła sugerowało, że biskup ów
mógł być św. Stanisławem. Ostatecznie problem ten roz-
strzygnął Jerzy Pietrusiński, który zrekonstruował ikono-
grafię wyobrażenia na rewersie tympanonu, jak się okazało,
ilustrującego historię o cudach nad ciałem św. Stanisława19.
Przedstawienie na awersie wywodzi się z popularnego
w sztuce średniowiecznej schematu ikonograficznego ilustru-
jącego ideę orędownictwa Marii jako Bogarodzicielki i po-
średnictwa świętych, tu św. Stanisława. Niejasne jest znacze-
nie kolumny. W tym kontekście symbolizować ona może
Chrystusa20, a fakt, że święty niemalże kolumny dotyka,
zaznaczałby szczególny charakter świętości Stanisława — imi-
tatio sacerdotii (Christi).
Przedstawienie na rewersie (il. 4) jest bardzo zniszczone,
m.in. w wyniku skucia. Pierwotnie (il. 5) w centrum kompo-
zycji znajdowała się stojąca postać św. Stanisława, in ponti-
ficalibus, trzymającego w lewej ręce pastorał. Po bokach,
w dwóch strefach, umieszczone były dwie pary orłów; ptaki
z górnej strefy trzymały w szponach odcięte ręce, te zaś ze
strefy dolnej - — nogi. W kluczu tympanonu znajdował się
jakiś element, o czym świadczą ślady skucia. Pietrusiński
przypuszcza, że było to wyobrażenie Manus Dei, ale bardziej
uzasadnione wydaje się usytuowanie w tym miejscu wiązki
promieni. Całość sceny flankowały koliste wieże, po jednej
z każdej strony21.
Schemat przedstawienia jest uderzająco podobny do sche-
matu zastosowanego w ikonografii medalu. W tym przypadku
zilustrowany został sam cud zrośnięcia, poprzez zestawienie
obrazu ciała pociętego i scalonego ; orły natomiast i ewentualne
promienie uzupełniały tylko wątek zasadniczy, gdy w po-
przednim zabytku symbolizowały go. Treść przedstawienia
z tympanonu jest zatem niejako syntezą tego, co wyrażono
łącznie na awersie i rewersie medalu. Zachowując terminologię
Jerzego Pietrusińskiego, rzec można, iż ikonografia rewersu
tympanonu wyobrażać miała cudowną gloryfikację pasji św.
Stanisława22, analogicznie do sceny na medalu.
Chronologię tympanonu wyznacza czas powstania kościoła,
który datowany jest na 3 ćwierć XIII w.23; na ten sam
okres wskazuje pokrewieństwo ikonograficzne sceny na re-
wersie i medalu. Pietrusiński przedstawił interesującą hipotezę
dla wyjaśnienia genezy fundacji kościoła i tympanonu. Fun-
dację tę łączy on z osobą biskupa wrocławskiego Tomasza I
i umiejscawia w czasie pomiędzy rokiem 1257 a 126124.
Omówione powyżej przedstawienia pozwalają na wy-
ciągnięcie ogólnych wniosków dotyczących najwcześniejszej
fazy ikonografii inspirowanej bezpośrednio legendą św. Sta-
nisława. Przedstawienia na medalu, pieczęci i rewersie tym-
panonu, będące jedynymi zachowanymi przykładami owej
grupy problemowej25, ilustrują ten sam temat — Cud zrośnię-
cia ciała — • ujęty w pokrewny schemat ikonograficzny.
Powtarzanie się go na obiektach o odmiennej funkcji i o re.
77