Citation link:
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bhs1987/0090
MAŁGORZATA KOCHANOWSKA-REICHE
Przypisy
1 T. DOBRZENIECKI, Św. Stanisław — biskup męczennik i patron
Polski, „Analecta Cracoviensia" XI, 1979, s. 555.
2 Vita Maior [w:] MPH IV, s. 437 (tłum. pol. J. PLEZIOWA, Żywot
Większy św. Stanisława, „Analecta..." o.c. s. 212). Wzmiankę o cho-
rągwi zamieścił również J. DŁUGOSZ, Vita S. Stanislai [w:] Op. Om. I,
Cracoviae 1887, s. 142.
3 Kronika Kadłubka [w:] MPH II, s. 297; — Vita Minor [w:] MPH IV,
s. 281—282; (tłum. pol. J. PLEZIOWA, Żywot Mniejszy św. Stanisława,
„Analecta.", o.c., s. 163): Z czterech stron świata bowiem ukazały się nad-
latujące, wysłane przez Boga cztery orły, które krążąc wysoko nad miejscem
męki nie pozwalały, aby sępy i inne krwiożercze ptaki zbliżały się do świę-
tego ciala. Na tej pełnej czci straży, trwały noc po dniu i dzień po nocy. Czy
mam mówić o nocy, czy o dniu? Raczej powiedziałbym, że to dzień, a nie
noc [...] Ile mianowicie rozrzuconych było części świętego ciala tyle w posz-
czególnych miejscach rozbłysło niebiańskich świateł dziwnej jasności [...].
Ośmieleni tym radosnym cudem [...] niektórzy z ojców zapragnęli zebrać
rozrzucone szczątki członków, krok za krokiem zbliżyli się do miejsca męki,
znaleźli ciało nienaruszone, a nawet bez śladu blizn [...].
4 Vita Maior, o.c., s. 436—437.
5 E. MAJKOWSKI, Plaketa z XIII stoleti, rażena ke cti sv. Stanislaca,
krakooskćho biskupa a mućednika, „Numismaticky Ćasopis Oeskoslovenc-
ky" VIII, 1932, nr 1—2, s. 87—103.
6 Ibidem, s. 88.
7 Ibidem, s. 89—90; tłum, pol.: Był porąbany na kawałki, strzeżony
przez orły, opromieniony z nieba, nazajutrz zrośnięty w całość.
8 Ibidem, s. 91—92.
9 Por. przyp. 3; — Zob. także Vita Maior..., o.c., s. 388.
10 Vita Maior..., o.c., s. 438; tłum pol., s. 212.
11 Paliusz w stroju św. Stanisława występuje również na pieczęci
kapituły krak., znanej z 1262 r. (F. PIEKOSIŃSKI), Pieczęcie polskie
wieków średnich, Kraków 1899, nr 155, s. 112), na rewersie tympanonu
z kościoła w Starym Zamku (3 ćw. XIII w.) i w witrażu z klasztoru domi-
nikanów w Krakowie (pocz. XIV w.).
12 Kita Maior..., o.c., s. 383.
13 Z. KOZŁOWSKA-BUDKOWA, Repertorium polskich dokumentów
średniowiecznych, Kraków 1937, s. 7—8; — G. LABUDA, Twórczość hagio-
graficzna i historiograficzna Wincentego z Kielc, „Studia Źródłoznawcze"
XVI, 1971, s. 124.
14 Por. KDKK I, nr LI, s. 67; problem starań biskupów krakowskich
o wywyższenie pozycji swej diecezji poruszyli m.in.: K. DOBROWOLSKI,
Dzieje kultu św. Floriana w Polsce do pol. XVI w., Warszawa—Lwów
1923, s. 24—28 oraz LABUDA, o.c., s. 120—124.
15 MAJKOWSKI, o.c., s. 95—97./
16 Ibidem, s. 96.
17 PIEKOSIŃSKI, o.c., nr 158, s. 113—114.
18 Zbiór dyplomów Klasztoru Mogielskiego przy Krakowie, Kraków
1865, nr XXVIII, s. 21—22.
19 J. PIETRUSIŃSKI, Portal św. Stanisława w Starym Zamku, „Biul-
Hist. Sztuki" XXX, 1968, nr 3, s. 346—355.
20 B. REUDENBACH, Sdule und Apostel. tfberlegungen zum Ver-
htiltnis von Architektur und architekturezegetischer Literatur in Mittelalter
[w:] FrUhmittelalterliche Studien. Jahrbuch des Instituts fUr Fruhmittelalter-
forschung der Unicersitdt MUnster, Bd 14, Berlin—New York 1980, s. 341;
— por. też Z. ŚWIECHOWSKI, Ikonografia św. Stanisława we wczesnej
rzeźbie monumentalnej, „Analecta...", o.c., s. 547.^
22 PIETRUSIŃSKI, o.c., s. 350—351. '" ^
22 Ibidem, s. 351; por. A. KARŁOWSKA-KAMZOWA, Wyobrażenia
męczeństwa biskupa Stanisława Szczepanowskiego [w:] Interpretacja dziela
sztuki, Warszawa—Poznań 1976, B. 26—27; — ŚWIECHOWSKI, o.c.,
S. 548—550.
23 PIETRUSIŃSKI, o.c., s. 346—348.
24 Ibidem, s. 354—355.
25 Niektórzy autorzy (E. ŚNIEŻYŃSKA-STOLOT, Ze studiów nad iko-
nografią legendy św. Stanisława Biskupa, „Folia Historiae Artium" VIII,
1972, s. 179 oraz M. ROŻEK, Ara Patriae. Dzieje grobu św. Stanisława
w katedrze na Wawelu, „Analecta Cracoviensia...", o.c., s. 439—440) zaliczają
do najstarszej fazy ikonografii św. Stanisława cykl narracyjny złożony z 13
scen, który znajdował się na średniowiecznym relikwiarzu-trumnie (tumba),
przetopionym w XVII w.; relikwiarz ten utożsamiają z jednym z relikwiarzy
niewielkich rozmiarów (thecas), które ufundowała w 1254 r. ks. Kinga.
Względy terminologiczne oraz konieczność założenia, iż w XIII w. stoso-
wano równolegle konwencję symboliczną i narracyjną, czynią tę hipotezę
nieuzasadnioną. Czas powstania relikwiarza-trumny przesunąć należy na
1 tercję XIV w.; uwarunkowania polityczne kultu św. Stanisława oraz
poświadczone źródłowo dowody czci króla Władysława Łokietka dla tego
świętego, pozwalają na hipotetyczne przypisanie królowi udziału w fun-
dacji relikwiarza.
26 Vita Maior..., o.c., s. 391—392.
27 Ibidem, s. 437.
28 DŁUGOSZ, o.c. s. 146; — tenże: Annales, IV, Varsavia 1975,
s. 88; — Katalog biskupów krakowskich [w:] MPH s. n. X, 2, s. 175.
29 Najpełniejszy opis kaplicy zamieścił Długosz w Vita S. Stanislai,
I.c.: Fabricata insuper est [...] in latere et intra ecclesiam Sancti Francisci,
in editori loco, pendicularis capella [...].
30 W tym roku przeniesiono do kościoła relikwie św. Franciszka; —
B. KLEINSCHMIDT, Die Basilika San Francesco in Assisi, t. 1, Berlin
1915, s. 9, 19, 117.
31 Bullarium Franciscanum, t. 2, Romae 1761, s. lllb—112a.
32 W. KĘTRZYŃSKI (Wstęp) Vita Maior., o.c.,. s. 333—334; —
por. LABUDA, o.c., s. 114—115, 135—136.
33 R. LONGHI, Giudizio sul Ducento e ricerche sul Trecento neWItalia
centre [w:] Edizione opere complete di..., t. 7, Firenze 1974, s. 76—77.
34 P. SCARPELLINI, Di alcuni pittori giotteschi nell citta e nell terri-
torio di Assisi [w:] Giotto e i giotteschi in Assisi, a cura di G. Palumbo,
Roma 1969, s. 256—258.
35 U. THIEME, F. BECKER, Allgemeines Lezikon der Bildenden
KUnstler, t. 31, Leipzig 1937, s. 526.
36 Ibidem, t. 27, Leipzig 1933, s. 442.
37 KLEINSCHMIDT, o.c., t. 2, Berlin 1926, s. 239.
38 Istnieje również możliwość, choć mniej uzasadniona, łączenia
herbu Soldanich ze sceną Ukrzyżowania, umieszczoną poniżej fresku
z Cudem wskrzeszenia, a która została namalowana niezależnie od fresków
z legendą św. Stanisława, por. KLEINSCHMIDT, l.c.
39 J. DŁUGOSZ, Liber Beneficiorum III, s. 447 [w:] Op. Om., Cra-
coviae 1864; — Rocznik kapituły krakowskiej [w:] MPH s.n. V, s. 83—84;
Rocznik Krasińskich [w:] MPH III, s. 132.
40 Chronica Ordinis FF Minorum Conrentualium 8. Francisci pro-
ninciae Poloniae, aucthore fr. Joannę FUrstenhaino [w:] K. KANTAK,
Franciszkanie polscy 123%—1517, t. 1, Kraków 1937, s. 422.
41 Ibidem o.c., s. 156.
42 Memoriale ordinis fratrum minorum a fr. Joanne de Koronowo compi-
latum [w:] MPH V, s. 123.
43 DŁUGOSZ, o.c., s. 142; — Annales IV, o.c., s. 88; Długosz był
w Asyżu w r. 1448, 1449 i 1450, por. DŁUGOSZ, Roczniki IV, tłum. pol.
J. MRUKÓWNA, Warszawa 1974, s. 109, p. 11.
44 Vita Minor i Maior, o.c., s. 262—263 i 375—376.
45 LONGHI, o.c., s. 76—77.
46 Vita Minor i Maior, o.c., s. 281 i 388. Przedstawienie obcięcia
członków zainspirowało K. ESTREICHERA (rec. pracy M. Gębarowicza,
Początki kultu św. Stanisława i jego średniowieczny zabytek w Szwecji,
„Rocz. Krakowski" XXII, 1927, s. 164—173) do postawienia hipotezy,
iż scena wyobraża wykonanie na biskupie kary trucatio membrorum, zgodnie
z przekazem Kroniki Galla. Hipoteza ta, wynikła z mylnego odczytania
treści sceny, została przez późniejszą literaturę odrzucona, por. M. KO-
SIŃSKA, Zarys ikonografii św. Stanisława na podstawie zabytków kra-
kowskich do pol. XVI w., „Spraw. Pozn. Tow. Przyj. Nauk" XVI, 1949,
s. 97; — M. PLEZIA, Dookoła sprawy św. Stanisława, „Analecta Craco-
viensia", o.c., s. 278—280.
47 Motyw pachołków królewskich lub żołnierzy uczestniczących w kaźni,
powtarza się w średniowiecznej ikonografii św. Stanisława począwszy
od najstarszego, obok asyskiego, przedstawienia tego tematu, które wchodzi
w skład cyklu obrazującego legendę Świętego, w tzw. Legendarium Ande-
84
Przypisy
1 T. DOBRZENIECKI, Św. Stanisław — biskup męczennik i patron
Polski, „Analecta Cracoviensia" XI, 1979, s. 555.
2 Vita Maior [w:] MPH IV, s. 437 (tłum. pol. J. PLEZIOWA, Żywot
Większy św. Stanisława, „Analecta..." o.c. s. 212). Wzmiankę o cho-
rągwi zamieścił również J. DŁUGOSZ, Vita S. Stanislai [w:] Op. Om. I,
Cracoviae 1887, s. 142.
3 Kronika Kadłubka [w:] MPH II, s. 297; — Vita Minor [w:] MPH IV,
s. 281—282; (tłum. pol. J. PLEZIOWA, Żywot Mniejszy św. Stanisława,
„Analecta.", o.c., s. 163): Z czterech stron świata bowiem ukazały się nad-
latujące, wysłane przez Boga cztery orły, które krążąc wysoko nad miejscem
męki nie pozwalały, aby sępy i inne krwiożercze ptaki zbliżały się do świę-
tego ciala. Na tej pełnej czci straży, trwały noc po dniu i dzień po nocy. Czy
mam mówić o nocy, czy o dniu? Raczej powiedziałbym, że to dzień, a nie
noc [...] Ile mianowicie rozrzuconych było części świętego ciala tyle w posz-
czególnych miejscach rozbłysło niebiańskich świateł dziwnej jasności [...].
Ośmieleni tym radosnym cudem [...] niektórzy z ojców zapragnęli zebrać
rozrzucone szczątki członków, krok za krokiem zbliżyli się do miejsca męki,
znaleźli ciało nienaruszone, a nawet bez śladu blizn [...].
4 Vita Maior, o.c., s. 436—437.
5 E. MAJKOWSKI, Plaketa z XIII stoleti, rażena ke cti sv. Stanislaca,
krakooskćho biskupa a mućednika, „Numismaticky Ćasopis Oeskoslovenc-
ky" VIII, 1932, nr 1—2, s. 87—103.
6 Ibidem, s. 88.
7 Ibidem, s. 89—90; tłum, pol.: Był porąbany na kawałki, strzeżony
przez orły, opromieniony z nieba, nazajutrz zrośnięty w całość.
8 Ibidem, s. 91—92.
9 Por. przyp. 3; — Zob. także Vita Maior..., o.c., s. 388.
10 Vita Maior..., o.c., s. 438; tłum pol., s. 212.
11 Paliusz w stroju św. Stanisława występuje również na pieczęci
kapituły krak., znanej z 1262 r. (F. PIEKOSIŃSKI), Pieczęcie polskie
wieków średnich, Kraków 1899, nr 155, s. 112), na rewersie tympanonu
z kościoła w Starym Zamku (3 ćw. XIII w.) i w witrażu z klasztoru domi-
nikanów w Krakowie (pocz. XIV w.).
12 Kita Maior..., o.c., s. 383.
13 Z. KOZŁOWSKA-BUDKOWA, Repertorium polskich dokumentów
średniowiecznych, Kraków 1937, s. 7—8; — G. LABUDA, Twórczość hagio-
graficzna i historiograficzna Wincentego z Kielc, „Studia Źródłoznawcze"
XVI, 1971, s. 124.
14 Por. KDKK I, nr LI, s. 67; problem starań biskupów krakowskich
o wywyższenie pozycji swej diecezji poruszyli m.in.: K. DOBROWOLSKI,
Dzieje kultu św. Floriana w Polsce do pol. XVI w., Warszawa—Lwów
1923, s. 24—28 oraz LABUDA, o.c., s. 120—124.
15 MAJKOWSKI, o.c., s. 95—97./
16 Ibidem, s. 96.
17 PIEKOSIŃSKI, o.c., nr 158, s. 113—114.
18 Zbiór dyplomów Klasztoru Mogielskiego przy Krakowie, Kraków
1865, nr XXVIII, s. 21—22.
19 J. PIETRUSIŃSKI, Portal św. Stanisława w Starym Zamku, „Biul-
Hist. Sztuki" XXX, 1968, nr 3, s. 346—355.
20 B. REUDENBACH, Sdule und Apostel. tfberlegungen zum Ver-
htiltnis von Architektur und architekturezegetischer Literatur in Mittelalter
[w:] FrUhmittelalterliche Studien. Jahrbuch des Instituts fUr Fruhmittelalter-
forschung der Unicersitdt MUnster, Bd 14, Berlin—New York 1980, s. 341;
— por. też Z. ŚWIECHOWSKI, Ikonografia św. Stanisława we wczesnej
rzeźbie monumentalnej, „Analecta...", o.c., s. 547.^
22 PIETRUSIŃSKI, o.c., s. 350—351. '" ^
22 Ibidem, s. 351; por. A. KARŁOWSKA-KAMZOWA, Wyobrażenia
męczeństwa biskupa Stanisława Szczepanowskiego [w:] Interpretacja dziela
sztuki, Warszawa—Poznań 1976, B. 26—27; — ŚWIECHOWSKI, o.c.,
S. 548—550.
23 PIETRUSIŃSKI, o.c., s. 346—348.
24 Ibidem, s. 354—355.
25 Niektórzy autorzy (E. ŚNIEŻYŃSKA-STOLOT, Ze studiów nad iko-
nografią legendy św. Stanisława Biskupa, „Folia Historiae Artium" VIII,
1972, s. 179 oraz M. ROŻEK, Ara Patriae. Dzieje grobu św. Stanisława
w katedrze na Wawelu, „Analecta Cracoviensia...", o.c., s. 439—440) zaliczają
do najstarszej fazy ikonografii św. Stanisława cykl narracyjny złożony z 13
scen, który znajdował się na średniowiecznym relikwiarzu-trumnie (tumba),
przetopionym w XVII w.; relikwiarz ten utożsamiają z jednym z relikwiarzy
niewielkich rozmiarów (thecas), które ufundowała w 1254 r. ks. Kinga.
Względy terminologiczne oraz konieczność założenia, iż w XIII w. stoso-
wano równolegle konwencję symboliczną i narracyjną, czynią tę hipotezę
nieuzasadnioną. Czas powstania relikwiarza-trumny przesunąć należy na
1 tercję XIV w.; uwarunkowania polityczne kultu św. Stanisława oraz
poświadczone źródłowo dowody czci króla Władysława Łokietka dla tego
świętego, pozwalają na hipotetyczne przypisanie królowi udziału w fun-
dacji relikwiarza.
26 Vita Maior..., o.c., s. 391—392.
27 Ibidem, s. 437.
28 DŁUGOSZ, o.c. s. 146; — tenże: Annales, IV, Varsavia 1975,
s. 88; — Katalog biskupów krakowskich [w:] MPH s. n. X, 2, s. 175.
29 Najpełniejszy opis kaplicy zamieścił Długosz w Vita S. Stanislai,
I.c.: Fabricata insuper est [...] in latere et intra ecclesiam Sancti Francisci,
in editori loco, pendicularis capella [...].
30 W tym roku przeniesiono do kościoła relikwie św. Franciszka; —
B. KLEINSCHMIDT, Die Basilika San Francesco in Assisi, t. 1, Berlin
1915, s. 9, 19, 117.
31 Bullarium Franciscanum, t. 2, Romae 1761, s. lllb—112a.
32 W. KĘTRZYŃSKI (Wstęp) Vita Maior., o.c.,. s. 333—334; —
por. LABUDA, o.c., s. 114—115, 135—136.
33 R. LONGHI, Giudizio sul Ducento e ricerche sul Trecento neWItalia
centre [w:] Edizione opere complete di..., t. 7, Firenze 1974, s. 76—77.
34 P. SCARPELLINI, Di alcuni pittori giotteschi nell citta e nell terri-
torio di Assisi [w:] Giotto e i giotteschi in Assisi, a cura di G. Palumbo,
Roma 1969, s. 256—258.
35 U. THIEME, F. BECKER, Allgemeines Lezikon der Bildenden
KUnstler, t. 31, Leipzig 1937, s. 526.
36 Ibidem, t. 27, Leipzig 1933, s. 442.
37 KLEINSCHMIDT, o.c., t. 2, Berlin 1926, s. 239.
38 Istnieje również możliwość, choć mniej uzasadniona, łączenia
herbu Soldanich ze sceną Ukrzyżowania, umieszczoną poniżej fresku
z Cudem wskrzeszenia, a która została namalowana niezależnie od fresków
z legendą św. Stanisława, por. KLEINSCHMIDT, l.c.
39 J. DŁUGOSZ, Liber Beneficiorum III, s. 447 [w:] Op. Om., Cra-
coviae 1864; — Rocznik kapituły krakowskiej [w:] MPH s.n. V, s. 83—84;
Rocznik Krasińskich [w:] MPH III, s. 132.
40 Chronica Ordinis FF Minorum Conrentualium 8. Francisci pro-
ninciae Poloniae, aucthore fr. Joannę FUrstenhaino [w:] K. KANTAK,
Franciszkanie polscy 123%—1517, t. 1, Kraków 1937, s. 422.
41 Ibidem o.c., s. 156.
42 Memoriale ordinis fratrum minorum a fr. Joanne de Koronowo compi-
latum [w:] MPH V, s. 123.
43 DŁUGOSZ, o.c., s. 142; — Annales IV, o.c., s. 88; Długosz był
w Asyżu w r. 1448, 1449 i 1450, por. DŁUGOSZ, Roczniki IV, tłum. pol.
J. MRUKÓWNA, Warszawa 1974, s. 109, p. 11.
44 Vita Minor i Maior, o.c., s. 262—263 i 375—376.
45 LONGHI, o.c., s. 76—77.
46 Vita Minor i Maior, o.c., s. 281 i 388. Przedstawienie obcięcia
członków zainspirowało K. ESTREICHERA (rec. pracy M. Gębarowicza,
Początki kultu św. Stanisława i jego średniowieczny zabytek w Szwecji,
„Rocz. Krakowski" XXII, 1927, s. 164—173) do postawienia hipotezy,
iż scena wyobraża wykonanie na biskupie kary trucatio membrorum, zgodnie
z przekazem Kroniki Galla. Hipoteza ta, wynikła z mylnego odczytania
treści sceny, została przez późniejszą literaturę odrzucona, por. M. KO-
SIŃSKA, Zarys ikonografii św. Stanisława na podstawie zabytków kra-
kowskich do pol. XVI w., „Spraw. Pozn. Tow. Przyj. Nauk" XVI, 1949,
s. 97; — M. PLEZIA, Dookoła sprawy św. Stanisława, „Analecta Craco-
viensia", o.c., s. 278—280.
47 Motyw pachołków królewskich lub żołnierzy uczestniczących w kaźni,
powtarza się w średniowiecznej ikonografii św. Stanisława począwszy
od najstarszego, obok asyskiego, przedstawienia tego tematu, które wchodzi
w skład cyklu obrazującego legendę Świętego, w tzw. Legendarium Ande-
84