Citation link:
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bhs1987/0130
KRYSTYNA SECOMSKA
II. 13. Enguerrand Quarton, fragm. Koronacji z Villeneuve-les-Avignon.
Rep. wg Sterlinga.
immakulistycznej. W literaturze franciszkańskiej nieśmier-
telność fizyczna Marii związana była nade wszystko z przy-
wilejem wolności od „przekleństwa Ewy"119. Krzew Gorejący
mógł zresztą stanowić wykładnik dwuwartościowy — tak jak
w traktacie o Niepokalanym Poczęciu, przypisywanym kra-
kowskiemu bernardynowi Janowi z Szamotuł (zm. 1519) —
gdzie przez tę figurę ukazana została z wieczności zrządzona
przenajczystsza panna i w jej poczęciu niedotkniona żadnym
grzechu [sic] a z tego drzewka, to jest z tej milej panny miał
wyniknąć najrozkoszniejszy kwiatek Jezus Krystus, syn boży120.
Zasób wiedzy polskiego malarza (czy też jego inspiratora)
ograniczał się być może do znajomości tych dwóch warstw
treściowych. Nie sposób jednak przemilczeć, że w malar-
stwie zachodnim XV stulecia znany jest jeszcze jeden fakt
wprowadzenia Rubus Moysi w scenę pośmiertnej gloryfikacji
Marii. Chodzi tu o Koronację Enguerranda Quarton (1453—
1454). Na obrazie z Yilleneuve-les-Avignon „orbis terrarum"
— • osadzony w wąskiej strefie pomiędzy rajem a światem
podziemnym — podzielony jest na dwie „krainy", w których
królują dwie stolice chrześcijaństwa: Rzym i Jerozolima. Jak
podkreślił Charles Sterling w wielkiej monografii Quartona,
epizod z Mojżeszom umiejscowiony został nie w okolicach
Ziemi Świętej, ale po lewej stronie, u stóp rzymskiego kościoła
Santa Croce in Gerusalemme, gdzie odprawia się Msza św.
Grzegorza. W ten sposób Quarton zaakcentował (wbrew geo-
grafii i wbrew nakazom kontraktu) typologiczną więź między
dwoma objawieniami — Boga Starego Testamentu i Chrystu-
sa-Odkupiciela ; ponadto obydwie grupy figuralne usytuowane
są nad otchłanią Czyśćca i płomienie, które nie pochłaniają
Gorejącego Krzewu, sąsiadują z ogniem czyśćcowym, który
oczyszcza dusze, lecz ich nie unicestwia121. Z kolei Ewald M.
Vetter, na marginesie studium o ikonografii Krzewu, podał
inne wyjaśnienie : scena z Mojżeszom stanowiłaby odpowiednik
grobu Chrystusa, umieszczonego po prawej stronie (tuż obok
głównej osi obrazu); stąd też implikowałaby ideę triumfu
Chrystusa nad śmiercią (jak w homilii św. Jana Chryzostoma),
a pośrednio — myśl o niezniszczalności ciała Marii122. Teza
Vettera wydaje się kolidować z wnikliwą i finezyjną inter-
pretacją Sterlinga. Wszelako, w wysublimowanej koncepcji
mistrza prowansalskiego paralela „horyzontalna" dopełnia
i wzbogaca konstrukcję „wertykalną". W planie pionowym
zespół ukrytych treści zasadza się na strukturze: cud w Santa
Croce — objawienie Jahwe w płonącym krzaku — Czyściec.
Układ poziomy obejmuje dwie pary wyobrażeń: Msza św.
Grzegorza i grób Chrystusa, Rubus Moysi i grób Marii. Jak
się zdaje, Vetter nie zauważył mniejszego grobowca w pobliżu
124
II. 13. Enguerrand Quarton, fragm. Koronacji z Villeneuve-les-Avignon.
Rep. wg Sterlinga.
immakulistycznej. W literaturze franciszkańskiej nieśmier-
telność fizyczna Marii związana była nade wszystko z przy-
wilejem wolności od „przekleństwa Ewy"119. Krzew Gorejący
mógł zresztą stanowić wykładnik dwuwartościowy — tak jak
w traktacie o Niepokalanym Poczęciu, przypisywanym kra-
kowskiemu bernardynowi Janowi z Szamotuł (zm. 1519) —
gdzie przez tę figurę ukazana została z wieczności zrządzona
przenajczystsza panna i w jej poczęciu niedotkniona żadnym
grzechu [sic] a z tego drzewka, to jest z tej milej panny miał
wyniknąć najrozkoszniejszy kwiatek Jezus Krystus, syn boży120.
Zasób wiedzy polskiego malarza (czy też jego inspiratora)
ograniczał się być może do znajomości tych dwóch warstw
treściowych. Nie sposób jednak przemilczeć, że w malar-
stwie zachodnim XV stulecia znany jest jeszcze jeden fakt
wprowadzenia Rubus Moysi w scenę pośmiertnej gloryfikacji
Marii. Chodzi tu o Koronację Enguerranda Quarton (1453—
1454). Na obrazie z Yilleneuve-les-Avignon „orbis terrarum"
— • osadzony w wąskiej strefie pomiędzy rajem a światem
podziemnym — podzielony jest na dwie „krainy", w których
królują dwie stolice chrześcijaństwa: Rzym i Jerozolima. Jak
podkreślił Charles Sterling w wielkiej monografii Quartona,
epizod z Mojżeszom umiejscowiony został nie w okolicach
Ziemi Świętej, ale po lewej stronie, u stóp rzymskiego kościoła
Santa Croce in Gerusalemme, gdzie odprawia się Msza św.
Grzegorza. W ten sposób Quarton zaakcentował (wbrew geo-
grafii i wbrew nakazom kontraktu) typologiczną więź między
dwoma objawieniami — Boga Starego Testamentu i Chrystu-
sa-Odkupiciela ; ponadto obydwie grupy figuralne usytuowane
są nad otchłanią Czyśćca i płomienie, które nie pochłaniają
Gorejącego Krzewu, sąsiadują z ogniem czyśćcowym, który
oczyszcza dusze, lecz ich nie unicestwia121. Z kolei Ewald M.
Vetter, na marginesie studium o ikonografii Krzewu, podał
inne wyjaśnienie : scena z Mojżeszom stanowiłaby odpowiednik
grobu Chrystusa, umieszczonego po prawej stronie (tuż obok
głównej osi obrazu); stąd też implikowałaby ideę triumfu
Chrystusa nad śmiercią (jak w homilii św. Jana Chryzostoma),
a pośrednio — myśl o niezniszczalności ciała Marii122. Teza
Vettera wydaje się kolidować z wnikliwą i finezyjną inter-
pretacją Sterlinga. Wszelako, w wysublimowanej koncepcji
mistrza prowansalskiego paralela „horyzontalna" dopełnia
i wzbogaca konstrukcję „wertykalną". W planie pionowym
zespół ukrytych treści zasadza się na strukturze: cud w Santa
Croce — objawienie Jahwe w płonącym krzaku — Czyściec.
Układ poziomy obejmuje dwie pary wyobrażeń: Msza św.
Grzegorza i grób Chrystusa, Rubus Moysi i grób Marii. Jak
się zdaje, Vetter nie zauważył mniejszego grobowca w pobliżu
124