Zitierlink:
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bhs1987/0199
ALEKSANDER JANKOWSKI
Maria Prokopp, Italian Trecento Influence on Murals in East Central Europe
particularly Hungary, Akademiai Kiado Budapest 1983, ss. 199, 121 fig., 5 map.
Tocząca się w ostatnich latach dyskusja nad odrębnością
malarstwa Europy środkowo-wschodniej została poszerzona
o głos Marii Prokopp. Jej książka Wpływ włoskiego Trecenta
na malarstwo Europy środkowo-wschodniej ze szczególnym
uwzględnieniem Węgier podejmuje problem roli sztuki włoskie-
go Trecenta w rozwoju gotyckiego malarstwa ściennego na
obszarze Austrii, Czech, Polski i Węgier. Każdemu z tych
krajów Autorka poświęca jeden rozdział pracy prezentując
zabytki w kontekście oddziaływania impulsów włoskich. Ca-
łość poprzedza obszerne wprowadzenie, które ogólnie charak-
teryzuje tendencje występujące w czternastowiecznej sztuce
włoskiej. Część materiałową (ss. 112) uzupełnia katalog za-
wierający dane dotyczące omawianych obiektów (Austria —•
41, Czechy — 11, Polska — 16, Węgry — 123) oraz spis
miejscowości uwzględniający nazwy historyczne. Książkę
wzbogacają w poszczególnych rozdziałach: mapy (5), foto-
grafie obiektów (121) oraz przypisy.
Punkt wyjścia w rozważaniach nad recepcją italianizmu
stanowi ogólna charakterystyka sztuki Trecenta. Autorka
powołując się na wyniki badań takich czołowych znawców
problemu, jak W. Wóge, E. Rosenthal, Erwin Panofsky,
Kurt Bauch, Ludwik Grodecki, M. Gosebruck, Cesare Gnudi,
określa stosunek sztuki Trecenta zarówno do gotyku zachod-
nioeuropejskiego, jak i do Renesansu. Tak więc jawi się nam
czternastowieczna sztuka włoska jako „nowy fenomen" (s. 19)
w historii gotyckiej sztuki europejskiej, jednocześnie wyty-
czając drogę dla sztuki Quattrocenta. Ujęcie to wzbogacają
uwagi dotyczące różnorodnych przemian gospodarczych, po-
litycznych i społecznych leżących u podstaw rozkwitu tej
sztuki. Wśród elementów warunkujących jej rozwój Autorka
wskazuje również na istotną rolę filozofii (nominalizmu
i arystotelizmu) kształtującej nowe spojrzenie na świat. W tej
części książki poza charakterystyką poszczególnych szkół
włoskich (Rzym, Asyż, Padwa, Siena, Umbria, Bolonia,
Werona, Bolzano) z najwybitniejszymi przedstawicielami
i dziełami, nakreślono również szerszy zasięg ich wpływów
(we Francji, Anglii, Katalonii, Niemczech i w Szwajcarii).
Mówiąc o rozprzestrzenianiu się sztuki włoskiej Autorka kła-
dzie szczególny nacisk na rolę monarchii dynastycznych.
Artyści sprowadzani przez dwory królewskie, następnie za-
trudniani przez możnowładców docierali nieraz w odległe
rejony krajów, gdzie dzieła ich służąc jako wzór dla twórców
lokalnych ulegały częstokroć rozmaitym uproszczeniom. W
oparciu o analizę formalną zachowanych dzieł, Maria Prokopp
określa precyzyjnie ich powiązania z poszczególnymi ośrod-
kami sztuki włoskiej.
Bezpośrednie i długotrwałe uczestnictwo Autorki w pracach
badawczych nad gotyckim malarstwem dawnego Królestwa
Węgier zadecydowało o stosunkowo największej objętości
rozdziału poświęconego malarstwu tego obszaru.
W odróżnieniu od innych prac, poruszających w sposób
bardziej ogólny problemy związane z odrębnością twórczości
artystycznej Europy środkowo-wschodniej, książka Marii
Prokopp podejmuje zagadnienia szczegółowe. Autorka prze-
prowadzając skrupulatną analizę formalną zachowanych
obiektów czternastowiecznego malarstwa ściennego tworzy
niejako katalog dzieł powstałych pod wpływem impulsów
płynących z Italii. Opierając się na precyzyjnym warsztacie
badawczym wyodrębnia cechy formalne o włoskiej genezie
(elementy służące rozbudowie przestrzeni w obrazie, eliminacja
konturu na rzecz modelowanej plamy barwnej, koloryt,
kształtowanie draperii, typy twarzy i sposób ich oddania oraz
kompozycja obrazu), a równocześnie czyni odniesienia do
szkół włoskich. Chronologiczne zestawienie obiektów uzmysła-
wia narastanie wpływów włoskich w Europie środkowo-
-wschodniej, a jednocześnie równoległość tego procesu w oma-
wianych krajach.
Mimo niepodważalnych zalet praca Marii Prokopp pozo-
stawia pewien niedosyt. Podstawowe zastrzeżenie dotyczy
metody prezentacji zagadnienia. Zabrakło rozdziału sumują-
cego całość rozważań, jak również syntetycznego ujęcia prob-
lemu w odniesieniu do poszczególnych krajów. Ogólne wnioski,
które Autorka wysuwa, giną w bogactwie opisów. Skutkiem
tego mało uchwytna staje się zarówno linia ewolucji stylis-
tycznej malarstwa gotyckiego naszej części kontynentu, jak
też wrastanie form włoskich w tradycję lokalną. Rola impulsów
włoskich ograniczona zostaje do kształtowania elementów
formalnych malowideł, nie wiadomo natomiast jak funkcjo
193
Maria Prokopp, Italian Trecento Influence on Murals in East Central Europe
particularly Hungary, Akademiai Kiado Budapest 1983, ss. 199, 121 fig., 5 map.
Tocząca się w ostatnich latach dyskusja nad odrębnością
malarstwa Europy środkowo-wschodniej została poszerzona
o głos Marii Prokopp. Jej książka Wpływ włoskiego Trecenta
na malarstwo Europy środkowo-wschodniej ze szczególnym
uwzględnieniem Węgier podejmuje problem roli sztuki włoskie-
go Trecenta w rozwoju gotyckiego malarstwa ściennego na
obszarze Austrii, Czech, Polski i Węgier. Każdemu z tych
krajów Autorka poświęca jeden rozdział pracy prezentując
zabytki w kontekście oddziaływania impulsów włoskich. Ca-
łość poprzedza obszerne wprowadzenie, które ogólnie charak-
teryzuje tendencje występujące w czternastowiecznej sztuce
włoskiej. Część materiałową (ss. 112) uzupełnia katalog za-
wierający dane dotyczące omawianych obiektów (Austria —•
41, Czechy — 11, Polska — 16, Węgry — 123) oraz spis
miejscowości uwzględniający nazwy historyczne. Książkę
wzbogacają w poszczególnych rozdziałach: mapy (5), foto-
grafie obiektów (121) oraz przypisy.
Punkt wyjścia w rozważaniach nad recepcją italianizmu
stanowi ogólna charakterystyka sztuki Trecenta. Autorka
powołując się na wyniki badań takich czołowych znawców
problemu, jak W. Wóge, E. Rosenthal, Erwin Panofsky,
Kurt Bauch, Ludwik Grodecki, M. Gosebruck, Cesare Gnudi,
określa stosunek sztuki Trecenta zarówno do gotyku zachod-
nioeuropejskiego, jak i do Renesansu. Tak więc jawi się nam
czternastowieczna sztuka włoska jako „nowy fenomen" (s. 19)
w historii gotyckiej sztuki europejskiej, jednocześnie wyty-
czając drogę dla sztuki Quattrocenta. Ujęcie to wzbogacają
uwagi dotyczące różnorodnych przemian gospodarczych, po-
litycznych i społecznych leżących u podstaw rozkwitu tej
sztuki. Wśród elementów warunkujących jej rozwój Autorka
wskazuje również na istotną rolę filozofii (nominalizmu
i arystotelizmu) kształtującej nowe spojrzenie na świat. W tej
części książki poza charakterystyką poszczególnych szkół
włoskich (Rzym, Asyż, Padwa, Siena, Umbria, Bolonia,
Werona, Bolzano) z najwybitniejszymi przedstawicielami
i dziełami, nakreślono również szerszy zasięg ich wpływów
(we Francji, Anglii, Katalonii, Niemczech i w Szwajcarii).
Mówiąc o rozprzestrzenianiu się sztuki włoskiej Autorka kła-
dzie szczególny nacisk na rolę monarchii dynastycznych.
Artyści sprowadzani przez dwory królewskie, następnie za-
trudniani przez możnowładców docierali nieraz w odległe
rejony krajów, gdzie dzieła ich służąc jako wzór dla twórców
lokalnych ulegały częstokroć rozmaitym uproszczeniom. W
oparciu o analizę formalną zachowanych dzieł, Maria Prokopp
określa precyzyjnie ich powiązania z poszczególnymi ośrod-
kami sztuki włoskiej.
Bezpośrednie i długotrwałe uczestnictwo Autorki w pracach
badawczych nad gotyckim malarstwem dawnego Królestwa
Węgier zadecydowało o stosunkowo największej objętości
rozdziału poświęconego malarstwu tego obszaru.
W odróżnieniu od innych prac, poruszających w sposób
bardziej ogólny problemy związane z odrębnością twórczości
artystycznej Europy środkowo-wschodniej, książka Marii
Prokopp podejmuje zagadnienia szczegółowe. Autorka prze-
prowadzając skrupulatną analizę formalną zachowanych
obiektów czternastowiecznego malarstwa ściennego tworzy
niejako katalog dzieł powstałych pod wpływem impulsów
płynących z Italii. Opierając się na precyzyjnym warsztacie
badawczym wyodrębnia cechy formalne o włoskiej genezie
(elementy służące rozbudowie przestrzeni w obrazie, eliminacja
konturu na rzecz modelowanej plamy barwnej, koloryt,
kształtowanie draperii, typy twarzy i sposób ich oddania oraz
kompozycja obrazu), a równocześnie czyni odniesienia do
szkół włoskich. Chronologiczne zestawienie obiektów uzmysła-
wia narastanie wpływów włoskich w Europie środkowo-
-wschodniej, a jednocześnie równoległość tego procesu w oma-
wianych krajach.
Mimo niepodważalnych zalet praca Marii Prokopp pozo-
stawia pewien niedosyt. Podstawowe zastrzeżenie dotyczy
metody prezentacji zagadnienia. Zabrakło rozdziału sumują-
cego całość rozważań, jak również syntetycznego ujęcia prob-
lemu w odniesieniu do poszczególnych krajów. Ogólne wnioski,
które Autorka wysuwa, giną w bogactwie opisów. Skutkiem
tego mało uchwytna staje się zarówno linia ewolucji stylis-
tycznej malarstwa gotyckiego naszej części kontynentu, jak
też wrastanie form włoskich w tradycję lokalną. Rola impulsów
włoskich ograniczona zostaje do kształtowania elementów
formalnych malowideł, nie wiadomo natomiast jak funkcjo
193