Citation link:
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bhs1987/0209
TADEUSZ JURKOWLANIEC
Dejiny ćeskeho vytvarneho umćni, t. I, od poóśtku do końce stfedoveku. Praca zbiorowa
pod red. Rudolfa Chadraby, Yladimira Denksteina i Jozefa Krasy, Praha 1984
Wydany w 1984 r. pierwszy tom dziejów sztuki czeskiej,
od czasów przedhistorycznych do końca średniowiecza, otwiera
zamierzoną przed przeszło ćwierćwieczem publikację, która
ma stanowić pierwszą, nowoczesną syntezę kultury artystycz-
nej Czech i Moraw. Praca została wykonana w ramach planu
badawczego Instytutu Teorii i Dziejów Sztuki (UTDU) Cze-
chosłowackiej Akademii Nauk; jest więc w pewnym sensie
odpowiednikiem opracowywanych w Instytucie Sztuki PAN
Dziejów Sztuki Polskiej, których tom pierwszy Sztuka polska
przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku pod redakcją
Michała Walickiego ukazał się w roku 1971, a tom czwarty
(część pierwsza) Architektura polska XVII wieku pióra Adama
Miłobędzkiego — w 1980. Jednakże założenia obu dzieł —
czechosłowackiego i polskiego — oraz koncepcje wydanych
dotychczas ich części są różne.
Synteza dziejów sztuki czeskiej ma być zawarta w trzech
tomach. Tekst pierwszego tomu podzielono na trzy części:
1. Sztuka w okresie przedhistorycznym, w okresie wczesno-
dziejowym i w epoce romańskiej; 2. Sztuka gotycka (1) —
od połowy XIII wieku do roku 1420; 3. Sztuka gotycka (2)
— od rewolucji husyckiej do roku 1526. Te sztywne cezury,
choć przeniesione przeważnie z innych dziedzin historii, od-
powiadają na ogół periodyzacji dziejów sztuki w Europie
środkowej. Badacze czechosłowaccy nie wyodrębniają fazy
sztuki przedromańskiej w Czechach. Podkreślając charakte-
rystyczny dla X i XI wieku dualizm kultur: rodzimej i chrześ-
cijańskiej, przyjmują dla sztuki w okresie od chrztu Borzywo-
ja I (ok. 883 r.) do połwy XIII w. określenie „romańska"1.
Dyskusyjne mogą być również daty przełomów: rok 1420
(początki wojen husyckich) i rok 1526 (wstąpienie Habsburga
na tron czeski), rozpatrywane z punktu widzenia przemian
stylowych. W prezentowanym tu tomie dziejów sztuki czeskiej
przyjęto zasadę omawiania dzieł z obszaru Czech i Moraw
(w granicach dzisiejszego państwa), nie pominięto jednak zu-
pełnie zabytków — zwłaszcza rzeźby i malarstwa — na innych
ziemiach, które wchodziły w skład królestwa czeskiego
w okresie średniowiecza. Podstawę do uwzględnienia tych
dzieł stanowiły ich cechy stylistyczne-formalne. Ale czy może
to być wystarczająca przesłanka do omawiania relacji artys-
tycznych, np. Śląska i Czech w dobie Luxemburgów ? W tak
wyznaczonych ramach czasowych i geograficznych przedsta-
wiono poszczególne dziedziny sztuki w tradycyjnym podziale
na architekturę, rzeźbę, malarstwo i rzemiosło artystyczne.
Zawartość treściową określił ostatecznie, jak się wydaje,
skład zespołu autorskiego, a także stan zachowania zabytków
i stopień zaawansowania badań. W opracowaniu syntezy
wzięło udział czternastu znanych badaczy starszego i średniego
pokolenia czeskich historyków sztuki; są oni autorami dwu-
dziestu sześciu autonomicznych rozdziałów-monografii opa-
trzonych aparatem naukowym.
W Przedmowie Jifi Duorsky 0 przedstawił okoliczności po-
wstawania syntezy, a Jozef Chadraba we Wstępie scharak-
teryzował pierwszy tom. Przy jego realizacji uwzględniono
postulat Jaroslava Peśiny — pierwszego redaktora omawianej
publikacji — dotyczący zachowania równowagi między za-
gadnieniami formy i treści omawianych dzieł. Celem autorów
i redaktorów była prezentacja rozwoju sztuki w Czechach
i na Morawach, ze szczególnym uwzględnieniem cech rodzi-
mych oraz związków z przemianami społeczno-politycznymi
państwa i społeczeństwa.
Tom otwiera tekst Klementa Bendy poświęcony zabytkom
sztuki przedhistorycznej i wczesnodziejowej: cd epoki ka-
miennej do końca VIII wieku. Rozdział o architekturze wiel-
komorawskiej napisała Ancika Merhautovó. Przedstawiła
ona w porządku chronologicznym relikty budowli, podkreś-
lając ich znaczenie dla rozwoju architektury w Czechach i na
Morawach, w Polsce i na Węgrzech. Zabytki zlotnictwa i glip-
tyki oraz relikty malowideł ściennych z okresu państwa
wielkomorawskiego omówił Benda. Zarys dziejów architek-
tury romańskiej przygotowała także Merhautovń, poczynając
od kościoła św. Klimenta w Levym Hradcu, wzniesionego
z fudacji Borzywoja I. Chronologiczny przegląd architektury
sakralnej i świeckiej kończą budowle powstałe w pierwszej
tercji XIII wieku. Rozpatrując relacje Czech z innymi krajami
Europy Autorka uwzględniła wyniki badań Andrzeja Toma-
szewskiego nad kościołami romańskimi z emporr mi zachodni-
mi; wskazała również związki dekoracji plecionkowej w za-
chodniej krypcie katedry św. Wita w Pradze z wystrojem
203
Dejiny ćeskeho vytvarneho umćni, t. I, od poóśtku do końce stfedoveku. Praca zbiorowa
pod red. Rudolfa Chadraby, Yladimira Denksteina i Jozefa Krasy, Praha 1984
Wydany w 1984 r. pierwszy tom dziejów sztuki czeskiej,
od czasów przedhistorycznych do końca średniowiecza, otwiera
zamierzoną przed przeszło ćwierćwieczem publikację, która
ma stanowić pierwszą, nowoczesną syntezę kultury artystycz-
nej Czech i Moraw. Praca została wykonana w ramach planu
badawczego Instytutu Teorii i Dziejów Sztuki (UTDU) Cze-
chosłowackiej Akademii Nauk; jest więc w pewnym sensie
odpowiednikiem opracowywanych w Instytucie Sztuki PAN
Dziejów Sztuki Polskiej, których tom pierwszy Sztuka polska
przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku pod redakcją
Michała Walickiego ukazał się w roku 1971, a tom czwarty
(część pierwsza) Architektura polska XVII wieku pióra Adama
Miłobędzkiego — w 1980. Jednakże założenia obu dzieł —
czechosłowackiego i polskiego — oraz koncepcje wydanych
dotychczas ich części są różne.
Synteza dziejów sztuki czeskiej ma być zawarta w trzech
tomach. Tekst pierwszego tomu podzielono na trzy części:
1. Sztuka w okresie przedhistorycznym, w okresie wczesno-
dziejowym i w epoce romańskiej; 2. Sztuka gotycka (1) —
od połowy XIII wieku do roku 1420; 3. Sztuka gotycka (2)
— od rewolucji husyckiej do roku 1526. Te sztywne cezury,
choć przeniesione przeważnie z innych dziedzin historii, od-
powiadają na ogół periodyzacji dziejów sztuki w Europie
środkowej. Badacze czechosłowaccy nie wyodrębniają fazy
sztuki przedromańskiej w Czechach. Podkreślając charakte-
rystyczny dla X i XI wieku dualizm kultur: rodzimej i chrześ-
cijańskiej, przyjmują dla sztuki w okresie od chrztu Borzywo-
ja I (ok. 883 r.) do połwy XIII w. określenie „romańska"1.
Dyskusyjne mogą być również daty przełomów: rok 1420
(początki wojen husyckich) i rok 1526 (wstąpienie Habsburga
na tron czeski), rozpatrywane z punktu widzenia przemian
stylowych. W prezentowanym tu tomie dziejów sztuki czeskiej
przyjęto zasadę omawiania dzieł z obszaru Czech i Moraw
(w granicach dzisiejszego państwa), nie pominięto jednak zu-
pełnie zabytków — zwłaszcza rzeźby i malarstwa — na innych
ziemiach, które wchodziły w skład królestwa czeskiego
w okresie średniowiecza. Podstawę do uwzględnienia tych
dzieł stanowiły ich cechy stylistyczne-formalne. Ale czy może
to być wystarczająca przesłanka do omawiania relacji artys-
tycznych, np. Śląska i Czech w dobie Luxemburgów ? W tak
wyznaczonych ramach czasowych i geograficznych przedsta-
wiono poszczególne dziedziny sztuki w tradycyjnym podziale
na architekturę, rzeźbę, malarstwo i rzemiosło artystyczne.
Zawartość treściową określił ostatecznie, jak się wydaje,
skład zespołu autorskiego, a także stan zachowania zabytków
i stopień zaawansowania badań. W opracowaniu syntezy
wzięło udział czternastu znanych badaczy starszego i średniego
pokolenia czeskich historyków sztuki; są oni autorami dwu-
dziestu sześciu autonomicznych rozdziałów-monografii opa-
trzonych aparatem naukowym.
W Przedmowie Jifi Duorsky 0 przedstawił okoliczności po-
wstawania syntezy, a Jozef Chadraba we Wstępie scharak-
teryzował pierwszy tom. Przy jego realizacji uwzględniono
postulat Jaroslava Peśiny — pierwszego redaktora omawianej
publikacji — dotyczący zachowania równowagi między za-
gadnieniami formy i treści omawianych dzieł. Celem autorów
i redaktorów była prezentacja rozwoju sztuki w Czechach
i na Morawach, ze szczególnym uwzględnieniem cech rodzi-
mych oraz związków z przemianami społeczno-politycznymi
państwa i społeczeństwa.
Tom otwiera tekst Klementa Bendy poświęcony zabytkom
sztuki przedhistorycznej i wczesnodziejowej: cd epoki ka-
miennej do końca VIII wieku. Rozdział o architekturze wiel-
komorawskiej napisała Ancika Merhautovó. Przedstawiła
ona w porządku chronologicznym relikty budowli, podkreś-
lając ich znaczenie dla rozwoju architektury w Czechach i na
Morawach, w Polsce i na Węgrzech. Zabytki zlotnictwa i glip-
tyki oraz relikty malowideł ściennych z okresu państwa
wielkomorawskiego omówił Benda. Zarys dziejów architek-
tury romańskiej przygotowała także Merhautovń, poczynając
od kościoła św. Klimenta w Levym Hradcu, wzniesionego
z fudacji Borzywoja I. Chronologiczny przegląd architektury
sakralnej i świeckiej kończą budowle powstałe w pierwszej
tercji XIII wieku. Rozpatrując relacje Czech z innymi krajami
Europy Autorka uwzględniła wyniki badań Andrzeja Toma-
szewskiego nad kościołami romańskimi z emporr mi zachodni-
mi; wskazała również związki dekoracji plecionkowej w za-
chodniej krypcie katedry św. Wita w Pradze z wystrojem
203