Zitierlink:
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bhs1987/0213
RECENZJE — KSIĄŻKI
niczał swych badań do bibliotek i archiwów Padwy, ale
czynił poszukiwania w Bolonii, Florencji, Mediolanie, Rovigo,
Vicenzy, Wenecji, Weronie.
Wypisy źródłowe objęły najstarsze kodeksy i różnego ro-
dzaju rękopisy od 1 poł. XIII w.: inwentarze, rachunki,
testamenty, księgi sądowe i notarialne, protokóły z posiedzeń
kapituły i rad municypialnych, aż po starodruki, także druki
ulotne, wreszcie prasę dziewiętnastowieczną, a nawet dwu-
dziestowieczną do lat czterdziestych.
Dokonano podziału rzeczowego całego ogromnego ma-
teriału źródłowego na XII rozdziałów o różnej zresztą obję-
tości oraz wiele podrozdziałów i wyodrębniono około sześćset
zagadnień szczegółowych, w ramach których źródła są pre-
zentowane chronologicznie.
Rozdział I zawiera najstarsze dokumenty dotyczące fun-
dacji i uposażenia klasztoru, począwszy od 1234 r. (s. 1—84).
W rozdziale II przytoczono źródła pisane odnoszące się
przede wszystkim do zewnętrznej architektury Bazyliki S.
Antonio, bryły, dachu, kopuł, elewacji (s. 85—212). Te wypisy
zostały poprzedzone obszernymi rozważaniami historycznymi
Sartoriego na temat trzynastowiecznej bazyliki, jej kon-
strukcji, stylu i autorstwa (s. 85—93). Najobszerniejszy roz-
dział III (s. 213—548) zawiera dokumenty związane z architek-
turą i wyposażeniem wnętrza, chóru, ambitu i przęseł naw
bocznych oraz kaplicy św. Antoniego, określanych jako kaplice
większe (cappelle maggiori). Rozdział IV (s. 546—632) traktuje
o kaplicach „mniejszych" i ich wyposażeniu, następny zaś
(s. 633—664) — Liturgia della Basilica — zawiera źródłowe
opisy świąt i obchodów, a także informacje o konfraterniach.
W rozdziale VI przytoczone zostały dokumenty informacyjne
o pomnikach, grobowcach i epitafiach, rozmieszczonych
w różnych miejscach Bazyliki (s. 665- — -684). Rozdział VII,
zatytułowany dość enigmatycznie Elementi junzionali, po-
święcony jest takim przedmiotom — dosyć prawidłowo
zestawionym -— jak: chrzcielnice, pulpity, zegar, okna, po-
sadzki, ławki i busola. Obszerny rozdział VIII dotyczy za-
krystii przy Bazylice (pełniącej również rolę skarbca), jej
architektury, wystroju i wyposażenia w sprzęty i aparaty
liturgiczne (s. 699—832). Opublikowano tu także 21 inwenta-
rzy zakrystii z lat 1396— 1753. W rozdziale IX przytoczono
źródłowe dane odnoszące się do otoczenia Bazyliki, nagrobków
tamże sytuowanych, cmentarza przykościelnego, placu przed
świątynią i pomnika konnego Erazma Gattamelaty, oraz
budynków towarzyszących: Oratorio di S. Giorgio oraz Scuola
del Santo (s. 833—942). Rozdział X zgromadził źródła do
dziejów budowy i przemian wielkiego kompleksu budynków
klasztornych, łącznie ze studniami w wirydarzach, nagrob-
kami w krużgankach i budynkami gospodarczymi, jak kuchnia,
magazyny, młyny, prochownia oraz ogrody. Rozdział XI
poświęcony jest dziejom klasztoru jako zgromadzenia zakon-
nego i instytucji kościelnej (s. 987—1262), a ostatni — - XII
— traktuje o instytucjach związanych z klasztorem padew-
skim, takich jak: Collegio Teologico, Biblioteca Antoniana,
Museo Antoniano (zal. 1907), Museo Ornitologico (zal. 1782),
Cappella Musicale Antoniana, Presidenza dell'Arca (świecki
zarząd Bazyliki), Officium Inkwizycji franciszkańskiej,
wreszcie zarząd dóbr klasztornych.
Układ materiału źródłowego jest na ogół dość logiczny,
choć nie zawsze konsekwentnie przestrzegany. Dwa ostatnie
rozdziały winny się znaleźć raczej na początku, po rozdziale I,
obejmują one bowiem sprawy związane z działalnością in-
stytucji, nie traktują zaś bezpośrednio o dziełach sztuki,
jakkolwiek Biblioteca Antoniana i Museo Antoniano groma-
dziły kodeksy iluminowane (ich katalog został niedawno
opublikowany)7 oraz dzieła sztuki sakralnej wycofane z użyt-
ku. Muzykologów z pewnością zainteresują bogate źródła do
dziejów Cappella Musicale Antoniana czynnej od 1480 r.,
na czele której stali wybitni mistrzowie i kompozytorzy.
Odnotujmy z prawdziwą satysfakcją, że w Archivio
Sartori jest sporo poloników, poczynając od połowy XVI w.
Oprócz powtórzenia wcześniej opublikowanych dokumentów
odnoszących się do ufundowania nagrobka Erazma Kret-
kowskiego w 1558 r. (s. 572), znajdujemy liczne wypisy mó-
wiące o fundacji nagrobków i epitafiów kilku innych Polaków
w Bazylice del Santo: Jana Mielińskiego w 1586 r. (s. 572,
682), Mikołaja Ponętowskiego — 1601 r. (s. 670), Adama
Malińskiego — 1602 r. (s. 671), Stanisława Mińskiego —
1607 r. (s. 672), Aleksandra Sapiehy oraz Jana Ubaldiniego
— - 1622 r. (s. 674), Jana Strubicza — 1625 r. (s. 573), Stanisła-
wa Friznekiera - — - 1690 r. (s. 573), wreszcie Karoliny z Woynów
Jabłonowskiej -— 1840 r. (s. 574).
Duże znaczenie mają dla nas archiwalia, traktujące
o fundacji w 1604 r. przez studentów Nacji Polskiej w Padwie,
Kaplicy św. Stanisława bpa patrona Polski z ołtarzem i kryptą
w północnej nawie bocznej, w pierwszym przęśle od wejścia
(s. 572—573)8. Znajdujemy tam również relacje — co prawda
skromne — o urządzeniu drugiej kaplicy św. Stanisława bpa
w latach 1895—1900 staraniem polskiego franciszkanina
o. Jana Warchała i o przeniesieniu tablic fundacyjnych i nie-
których epitafiów z poprzedniej kaplicy S. Stanislao (s. 573—
574)9.
Polskie nazwiska spotykamy wśród ofiarodawców e® voto
dla Bazyliki św. Antoniego. Oprócz, wspomnianego na po-
czątku, króla Jana III, darczyńcy buławy tureckiej i pozłaca-
nej misy (s. 855), figuruje tu także Stefan Grudziński, podstoli
koronny, który - — - może także po bitwie wiedeńskiej — daro-
wał w 1685 r. srebrny obraz do Kaplicy św. Antoniego (s. 744—
745). Bazylikę ozdabiał niegdyś wielki arras przywieziony
z Polski przez Giacomo Grompo i ofiarowany do świątyni
padewskiej w 1618 r. (s. 627). Arras ten, produkcji flamandz-
kiej z początku XVI w., został sprzedany w 1853 r. miastu
i znajduje się dziś w Museo Civico10.
Wiele kłopotu sprawiły znakomitemu archiwiście trudne
polskie nazwiska, które również w oryginalnych dokumentach
mogły być zniekształcone przez skrybów. Ale z kontekstu
domyślamy się, że Mrilexij — to Mieliński, Volonic — Woło-
wicz, Strubiez — Strubicz, Roktithniczki — Rokitnicki,
Saczewsk — Jaczewski, itd.
Przy szczegółowej lekturze można by wyłowić więcej polo-
ników, co nie jest jednak zadaniem łatwym, albowiem to
cenne wydawnictwo źródłowe nie ma indeksów osobowych
207
niczał swych badań do bibliotek i archiwów Padwy, ale
czynił poszukiwania w Bolonii, Florencji, Mediolanie, Rovigo,
Vicenzy, Wenecji, Weronie.
Wypisy źródłowe objęły najstarsze kodeksy i różnego ro-
dzaju rękopisy od 1 poł. XIII w.: inwentarze, rachunki,
testamenty, księgi sądowe i notarialne, protokóły z posiedzeń
kapituły i rad municypialnych, aż po starodruki, także druki
ulotne, wreszcie prasę dziewiętnastowieczną, a nawet dwu-
dziestowieczną do lat czterdziestych.
Dokonano podziału rzeczowego całego ogromnego ma-
teriału źródłowego na XII rozdziałów o różnej zresztą obję-
tości oraz wiele podrozdziałów i wyodrębniono około sześćset
zagadnień szczegółowych, w ramach których źródła są pre-
zentowane chronologicznie.
Rozdział I zawiera najstarsze dokumenty dotyczące fun-
dacji i uposażenia klasztoru, począwszy od 1234 r. (s. 1—84).
W rozdziale II przytoczono źródła pisane odnoszące się
przede wszystkim do zewnętrznej architektury Bazyliki S.
Antonio, bryły, dachu, kopuł, elewacji (s. 85—212). Te wypisy
zostały poprzedzone obszernymi rozważaniami historycznymi
Sartoriego na temat trzynastowiecznej bazyliki, jej kon-
strukcji, stylu i autorstwa (s. 85—93). Najobszerniejszy roz-
dział III (s. 213—548) zawiera dokumenty związane z architek-
turą i wyposażeniem wnętrza, chóru, ambitu i przęseł naw
bocznych oraz kaplicy św. Antoniego, określanych jako kaplice
większe (cappelle maggiori). Rozdział IV (s. 546—632) traktuje
o kaplicach „mniejszych" i ich wyposażeniu, następny zaś
(s. 633—664) — Liturgia della Basilica — zawiera źródłowe
opisy świąt i obchodów, a także informacje o konfraterniach.
W rozdziale VI przytoczone zostały dokumenty informacyjne
o pomnikach, grobowcach i epitafiach, rozmieszczonych
w różnych miejscach Bazyliki (s. 665- — -684). Rozdział VII,
zatytułowany dość enigmatycznie Elementi junzionali, po-
święcony jest takim przedmiotom — dosyć prawidłowo
zestawionym -— jak: chrzcielnice, pulpity, zegar, okna, po-
sadzki, ławki i busola. Obszerny rozdział VIII dotyczy za-
krystii przy Bazylice (pełniącej również rolę skarbca), jej
architektury, wystroju i wyposażenia w sprzęty i aparaty
liturgiczne (s. 699—832). Opublikowano tu także 21 inwenta-
rzy zakrystii z lat 1396— 1753. W rozdziale IX przytoczono
źródłowe dane odnoszące się do otoczenia Bazyliki, nagrobków
tamże sytuowanych, cmentarza przykościelnego, placu przed
świątynią i pomnika konnego Erazma Gattamelaty, oraz
budynków towarzyszących: Oratorio di S. Giorgio oraz Scuola
del Santo (s. 833—942). Rozdział X zgromadził źródła do
dziejów budowy i przemian wielkiego kompleksu budynków
klasztornych, łącznie ze studniami w wirydarzach, nagrob-
kami w krużgankach i budynkami gospodarczymi, jak kuchnia,
magazyny, młyny, prochownia oraz ogrody. Rozdział XI
poświęcony jest dziejom klasztoru jako zgromadzenia zakon-
nego i instytucji kościelnej (s. 987—1262), a ostatni — - XII
— traktuje o instytucjach związanych z klasztorem padew-
skim, takich jak: Collegio Teologico, Biblioteca Antoniana,
Museo Antoniano (zal. 1907), Museo Ornitologico (zal. 1782),
Cappella Musicale Antoniana, Presidenza dell'Arca (świecki
zarząd Bazyliki), Officium Inkwizycji franciszkańskiej,
wreszcie zarząd dóbr klasztornych.
Układ materiału źródłowego jest na ogół dość logiczny,
choć nie zawsze konsekwentnie przestrzegany. Dwa ostatnie
rozdziały winny się znaleźć raczej na początku, po rozdziale I,
obejmują one bowiem sprawy związane z działalnością in-
stytucji, nie traktują zaś bezpośrednio o dziełach sztuki,
jakkolwiek Biblioteca Antoniana i Museo Antoniano groma-
dziły kodeksy iluminowane (ich katalog został niedawno
opublikowany)7 oraz dzieła sztuki sakralnej wycofane z użyt-
ku. Muzykologów z pewnością zainteresują bogate źródła do
dziejów Cappella Musicale Antoniana czynnej od 1480 r.,
na czele której stali wybitni mistrzowie i kompozytorzy.
Odnotujmy z prawdziwą satysfakcją, że w Archivio
Sartori jest sporo poloników, poczynając od połowy XVI w.
Oprócz powtórzenia wcześniej opublikowanych dokumentów
odnoszących się do ufundowania nagrobka Erazma Kret-
kowskiego w 1558 r. (s. 572), znajdujemy liczne wypisy mó-
wiące o fundacji nagrobków i epitafiów kilku innych Polaków
w Bazylice del Santo: Jana Mielińskiego w 1586 r. (s. 572,
682), Mikołaja Ponętowskiego — 1601 r. (s. 670), Adama
Malińskiego — 1602 r. (s. 671), Stanisława Mińskiego —
1607 r. (s. 672), Aleksandra Sapiehy oraz Jana Ubaldiniego
— - 1622 r. (s. 674), Jana Strubicza — 1625 r. (s. 573), Stanisła-
wa Friznekiera - — - 1690 r. (s. 573), wreszcie Karoliny z Woynów
Jabłonowskiej -— 1840 r. (s. 574).
Duże znaczenie mają dla nas archiwalia, traktujące
o fundacji w 1604 r. przez studentów Nacji Polskiej w Padwie,
Kaplicy św. Stanisława bpa patrona Polski z ołtarzem i kryptą
w północnej nawie bocznej, w pierwszym przęśle od wejścia
(s. 572—573)8. Znajdujemy tam również relacje — co prawda
skromne — o urządzeniu drugiej kaplicy św. Stanisława bpa
w latach 1895—1900 staraniem polskiego franciszkanina
o. Jana Warchała i o przeniesieniu tablic fundacyjnych i nie-
których epitafiów z poprzedniej kaplicy S. Stanislao (s. 573—
574)9.
Polskie nazwiska spotykamy wśród ofiarodawców e® voto
dla Bazyliki św. Antoniego. Oprócz, wspomnianego na po-
czątku, króla Jana III, darczyńcy buławy tureckiej i pozłaca-
nej misy (s. 855), figuruje tu także Stefan Grudziński, podstoli
koronny, który - — - może także po bitwie wiedeńskiej — daro-
wał w 1685 r. srebrny obraz do Kaplicy św. Antoniego (s. 744—
745). Bazylikę ozdabiał niegdyś wielki arras przywieziony
z Polski przez Giacomo Grompo i ofiarowany do świątyni
padewskiej w 1618 r. (s. 627). Arras ten, produkcji flamandz-
kiej z początku XVI w., został sprzedany w 1853 r. miastu
i znajduje się dziś w Museo Civico10.
Wiele kłopotu sprawiły znakomitemu archiwiście trudne
polskie nazwiska, które również w oryginalnych dokumentach
mogły być zniekształcone przez skrybów. Ale z kontekstu
domyślamy się, że Mrilexij — to Mieliński, Volonic — Woło-
wicz, Strubiez — Strubicz, Roktithniczki — Rokitnicki,
Saczewsk — Jaczewski, itd.
Przy szczegółowej lekturze można by wyłowić więcej polo-
ników, co nie jest jednak zadaniem łatwym, albowiem to
cenne wydawnictwo źródłowe nie ma indeksów osobowych
207