Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (54.1992)

IN MEMORIAM

Przypisy

1. M. MORKA, La fortuna di Veronese in Polonia [w:] Paolo
Veronese. Fortuna Critica und Kiinstlerisches Nachleben,
Hg. J. Meyer zur Capellen und B. Roeck, Sigmaringen 1990,
s. 128-129.
2. H. STANKIEWICZ, Kilka uwag do artykułu „Alegoria handlu
gdańskiego ' ', „Biuletyn Historii Sztuki" XVII, 1955, nr 2,s. 267-270;
H. Sikorska, Apoteoza łączności Gdańska z Polską, „Biuletyn Historii
Sztuki" XXX, 1968, nr 2, s. 228-230.
3. E. IWANOYKO, Sala Czerwona ratusza gdańskiego, Wrocław
1986, tamże wcześniejsza literatura.
4. S. MICHALSKI, Gdańsk als auserwćihlte Christengemeinschaft [w:]
Ars Auro Prior. Studia loanni Białostocki, Warszawa 1981, s. 509-
516.
5. „Biuletyn Historii Sztuki" XV, 1953, nr 1.
6. M. SKRUDLIK, Tomasz Dolabella, jego życie i dzieło, „Rocznik
Krakowski" XVI, 1914, s. 91-162.
7. J. MULLER- HOFSTEDE, An Early „Conversion of St. Paul" by
Rubens. The Beginning of his Preocupation with Leonardo's
Battle of Anghiari, „The Burlington Magazine" CVI, 1964, s. 106,
przyp. 47; D. Rosand, Rubens Munich „Lion Hunst": Its Sources
and Significance, „The Art Bulletin" LI, 1969, s. 29-40; M. Diaz
Padron, Algunas fuentes para compositiones da Rubens, „Archivo
Espanol de Arte" LXVIII, 1975, s. 126-129.

8. J. Q. van REGTEREN ALTENA, Retouches aan ons Rembrandt-
beeld, „Oud Holland" LXVII, 1952, s. 30-50; J. Bruyn, Rembrandt’s
workshop its function and production [w:] Ch. Brown, J. Kelch and
P. van Thiel, Rembrandt: the Master and his Workshop. Painting, kat.
wystawy: Berlin - Amsterdam - Londyn 1991-1992, s. 77.
9. J. 0'GORMAN, More about Velasquez and Alciati, „Zeitschrift
fur Kunstgeschichte" XVIII, 1965, s. 225-228; C. G. Gottlieb,
An emblematic Sourcefor Velazquez„Surrender ofBreda", „Gazette
des Beau Arts", 57, 1966, s. 181-186.
10. K. GERSTENBERG, Diego Velazquez, Miinchen-Berlin 1957,
s. 252, przyp. 90-91.
11. M. MACHARSKA, Rola grafiki w twórczości Tomasza Dolabelli,
„Folia Historiae Artium" IX,1973, s. 89-126.
12. M. MORKA, Polski nowożytny portret konny i jego europejska
geneza, Wrocław 1986, s. 91-96.
13. Z. OSSOWSKI, Obraz Bartłomieja Strobla w Madrycie, „Biuletyn
Historii Sztuki" LI, 1989, nr 2, s. 152-156; H. Benesz, Daniel and
King Cyrus, in front of Baal. A late Rudolfine and late Humanist
painting by Bartholomdus Strobelfrom the collection ofthe National
Museum in Warsaw, „Bulletin du Musee National de Varsovie"
XXXII, 1991, n° 3, s. 59-77.

WŁADYSŁAW TOMKIEWICZ JAKO BADACZ WARSZAWY

W zasięgu szerokich zainteresowań badawczych Profesora
Władysława Tomkiewicza poczesne miejsce zajmowała Warsza-
wa w okresie wazowskiego „srebrnego wieku", kiedy z prowin-
cjonalnego miasta przekształciła się w centrum władzy i
dyspozycji politycznej rozległego i wciąż jeszcze potężnego pań-
stwa, a jednocześnie żywotny ośrodek kulturalny i artystyczny
promieniujący na inne regiony kraju. Rzadki w dziejach innych
miast rozwój gospodarczy, demograficzny i terytorialny Warsza-
wy, jaki dokonał się na przełomie XVI i XVII w., był przez
Tomkiewicza ściśle wiązany z szeregiem decyzji politycznych
podejmowanych już przez ostatnich Jagiellonów, w wyniku któ-
rych stała się „Warszawa stolicą Rzeczypospolitej", jak zatytuło-
wał on jedną ze swoich rozpraw (Bibliografia, poz. 149, s. 101)
Tomkiewicz był pierwszym badaczem, który w licz-
nych opracowaniach ukazał mecenat dworu Wazów obejmujący
różne dziedziny sztuk pięknych, oraz muzykę, teatr, literaturę,
nauki ścisłe i historyczne, a nawet medyczne (88, s. 5-258; 89,
s. 80-109; 132, s. 19-33; 163, s. 244-278; 187, s. 5-7; 188,
s. 165-236). Silnie podkreślał, że dzięki działalności dworu
wykształcił się w Warszawie znaczący „...ośrodek życia artysty-
cznego i intelektualnego", ale jednocześnie dostrzegał wkład
środowiska mieszczańskiego w powstanie i wzbogacenie tego
ośrodka (201, s. 98-108; 203, s. 133-177). Szereg jego ustaleń i
spostrzeżeń miało walor nowatorskich konstatacji, które nastę-
pnie stały się punktem wyjścia lub inspiracją do dalszych docie-
kań naukowych podjętych przez młodszych badaczy .
Dla varsavianistyki podstawowe znaczenie miało zakwe-
stionowanie przez Tomkiewicza przyjętego wcześniej poglą-
du, że „ustołecznienie" Warszawy nastąpiło w 1596 lub

1598 r., kiedy Zygmunt III miał tu przenieść dwór królewski
z Krakowa. Tomkiewicz przekonywująco wykazał, że wów-
czas żaden tego rodzaju fakt nie miał miejsca. Przede wszy-
stkim dwór nie miał w Warszawie odpowiedniej rezydencji.
W 1596 r. dopiero zamierzano rozbudowę tutejszego Zamku,
a przystąpiono do niej w dwa lata później. Wprawdzie w
końcu XVI i pierwszym dziesięcioleciu XVII w. Zygmunt III
sporadycznie przyjeżdżał do Warszawy, ale dwór królewski
nadal przebywał w Krakowie, co potwierdzają liczne doku-
menty (133, s. 5-31; 138, s. 587; 149, s. 101-102). Zdaniem
tego badacza ustołecznienie Warszawy nastąpiło w wyniku
nie jednorazowego faktu lecz długiego procesu, zapocząt-
kowanego bezpośrednio po inkorporacji Mazowsza do Koro-
ny. Zwrócił on uwagę na kolejne etapy tego procesu:
zwoływanie do Warszawy sejmów koronnych w 1529, 1557
i 1564 r., co zrywało z dotychczasową tradycją odbywania
sejmów w Krakowie lub Piotrkowie2, przyznanie w 1548 r.
Mazowsza jako oprawy wdowiej królowej Bonie, która re-
zydowała w podmiejskim Ujazdowie do 1556 r., i wreszcie
stały pobyt w Warszawie Anny Jagiellonki aż do jej
śmierci w 1596 r. Tomkiewicz zauważa, że w drodze ku
stołeczności, Warszawa przeszła przez etap „rezydencji kró-
lowych", stąd była kąśliwie nazywana przez Małopolan „bia-
łogłowską stolicą" (149, s. 101). Podkreślał rolę jaką
odegrały obie królowe, a zwłaszcza Anna Jagiellonka, w
rozwoju miasta i przeciwstawiał się utrwalonej w historiogra-
fii wizji ostatniej z Jagiellonów jako osoby o ciasnych hory-
zontach, przypominając, że to na jej ujazdowskim dworze
odbyła się w 1578 r. premiera Odprawy posłów greckich Jana

123