Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (56.1994)

PRZEGLĄD LITERATURY I WYSTAW

Działalność architektoniczna Polaków na kontynencie
południowo-amerykańskim jest mało znana, może z wyjąt-
kiem osiągnięć Ernesta Malinowskiego. Artystom i inżynie-
rom polskim w Ameryce Południowej w XIX i na początku
XX w. poświęciła swoją wypowiedź Marta Boberska. Przed-
stawiła krótko sylwetki i rozpoznane dzieła inżynierów-archi-
tektów, którzy budowali koleje, drogi, gmachy użyteczności
publicznej i kościoły. Z kolei Anna Wierzbicka w artykule pt.
Udział artystów polskich w wystawach w Stanach Zjednocz-
ponych 1900-1945 przypomniała mniej znane u nas sukcesy
Polaków, szczególnie na corocznych Międzynarodowych
Wystawach Malarstwa w Pittsburghu. Historię założenia i
zbiory Polish Museum of America w Chicago przedstawił
Jeremi T. Królikowski.
Omawiany tom, poświęcony polskim artystom działają-
cym poza granicami kraju, zamykają dwa artykuły dotyczące
czasów II wojny światowej. Pierwszy z nich, pt. Życie arty-
styczne we Lwowie w czasie pierwszej okupacji sowieckiej 22

IX1939 - 22 VI1941 napisała Joanna Sosnowska. Autorka,
na tle atmosfery miasta w tamtych dniach, nakreśliła sytuację
polskich artystów, radzących sobie w różny sposób w nowej
rzeczywistości. Ryszard Demel z Padwy, autor drugiego z
artykułów, był jednym z polskich żołnierzy-studentów sztuk
pięknych w Italii i Anglii. Opisał on lata swoich studiów
artystycznych, jakie odbywał pod okiem prof. prof. Mariana
Boh u sza-Szyszki i Wojciecha Jastrzębowskiego w Ośrodku
Studentów przy II Korpusie gen. Andersa.
Przedstawiona książka, dzięki temu że złożyły się na nią
artykuły wielu autorów, szeroko zarysowuje działalność pol-
skich artystów w Europie i obu Amerykach na przestrzeni
pięciu wieków. Ukazuje ich uczestnictwo w tworzeniu lub
dopełnianiu różnych nurtów sztuki. Odkrywa mniej znane
karty zasług Polaków dla rozwoju technicznego i życia arty-
stycznego tak odległych obszarów, jak kraje Ameryki Połu-
dniowej czy Syberia.
Dorota Kowalczyk

"Między Polską a światem ". Kultura emigracyjna po 1939 roku. Pod red. Marty Fik.
Warszawa: Instytut Sztuki PAN, "Krąg" 1992 ss. 310

Książka zawiera materiały z sesji pt. Między Polską a
światem, zorganizowanej przez Instytut Sztuki PAN w dniach
3-5.IX.1991 r. Zamieszczono w niej prace obejmujące okres
po 1939 roku. Ukazała się ona jako tom pierwszy materiałów
z sesji [zob. omówienie tomu drugiego w tym nrze BHS s. 204].
Projekt wyżej wspomnianej sesji powstał w 1990 r., na
marginesie wystawy Jesteśmy. Twórczość tzw. emigracyjna
we wrześniu 1991 r. była obecna w Warszawie bardzo szero-
ko. Zorganizowano szereg ekspozycji malarskich, plastycz-
nych i architektonicznych, przegląd filmów; w Muzeum Li-
teratury otwarto wystawę poświęconą Instytutowi Literackie-
mu w Paryżu. Wszystko to miało wpływ na zakres tematyki
sesji, do udziału w której zaproszono przedstawicieli różnych
dziedzin. W omawianej publikacji znalazły się referaty doty-
czące działalności architektów, rzeźbiarzy, malarzy, ale rów-
nież pisarzy, poetów, itd.
Historyków i krytyków sztuki współczesnej na pewno zain-
teresuje wiele materiałów w prezentowanej książce. Szczególnie
jednak pewnie, zwrócą ich uwagę referaty o malarzach, archi-
tektach i rzeźbiarzach tworzących poza krajem.
Lechosław Lameński w pracy Wielki przegrany. Rzecz o
Stanisławie Szukalskim [s. 69-77] zaprezentował sylwetkę i
dzieła tego, jednego z najbardziej kontrowersyjnych artystów
emigracyjnych. Prawie cały jego przedwojenny dorobek w
kraju został zniszczony we wrześniu 1939 r. Po wojnie Szu-
kalski osiadł na stałe w Kaliforni i zajmował się m.in. proje-
ktami scenografii do filmów, wykładał rysunek, uczył rzeźby
i kompozycji. Zajął się też koncepcją tzw. macimowy (Pro-
tongu), czyli pramowy ludzkości, według której językiem

najbardziej zbliżonym do języka pierwotnego całej ludzkości
był język polski. Stronę teoretycznąjego rozważań uzupełnia-
ły studia rysunkowe i akwarele. Projekty rzeźbiarskie Szukal-
skiego nie miały szczęścia do realizacji. Był on autorem
modelu pomnika Yaltantal czyli Tantala Jałty, będącego pro-
testem przeciwko postanowieniom konferencji jałtańskiej.
Pomnik - w zamierzeniach artysty dar narodu amerykańskie-
go dla Organizacji Narodów Zjednoczonych - nie został
wystawiony. Podobnie było z innymi projektami Szukalskie-
go: Kogutem Galijskim (1960), pomnikiem Mikołaja Koper-
nika (1973), monumentem dla uczczenia pamięci oficerów
polskich poległych w Katyniu (1979), pomnikiem papieża
Jana Pawła II dla Wenecji (1982?).
Rzeźbiarze polscy w Londynie [s. 110-116] to temat ko-
munikatu Ireny Grzesiuk-Olszewskiej. Autorka omawia po-
krótce życiorysy i najważniejsze prace następujących arty-
stów: Andrzeja Bobrowskiego, Mariana Kościałkowskiego,
Jerzego Stockiego, Aleksandra Wernera, Tadeusza Zieliń-
skiego, Adama Kossowskiego, Jana Kępińskiego, Tadeusza
Kopera, Jana Lubelskiego. Grzesiuk-Olszewska wspomina
też malarzy i grafików zajmujących się rzeźbieniem: Janinę
Baranowską, Tadeusza Unickiego i Józefa Karpa. Autorka
komunikatu zauważa, że na twórczości polskich rzeźbiarzy z
emigracji powojennej przeżycia wojenne odcisnęły się trwa-
łym śladem. Jednak ich działalność artystyczna zdetermino-
wana jest również warunkami bytowymi, w jakich przyszło
im działać.
Bogusław Mansfeld w referacie W kraju i Europie. O
Józefie Czapskim [s. 163-176], przedstawił poglądy tego wy-

205