Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (56.1994)

PRZEGLĄD LITERATURY I WYSTAW

proporcji. Swoje wywody zilustrował rycinami na 21 tabli-
cach, które wszystkie zostały opublikowane w omawianej
rozprawie (il. 17-37); są wśród nich ryciny typu wzomikowe-
go, ukazujące wazony, latarnie, postumenty, kapitele, portale,
ołtarz, epitafium.
Tom II traktatu Schiiblera, zatytułowany Światło i cień w
labiryncie perspektywy, został omówiony na s. 417-440. Wy-
wody teoretyczne ilustrują 24 tablice graficzne (wszystkie
zostały opublikowane przez autorkę rozprawy jako il. 38-62).
Są wśród nich także ryciny typu wzomikowego, a więc ele-
menty architektoniczne w małej skali oraz kompozycje ma-
larstwa iluzjonistycznego, zbliżone do wzorów Pozza. Naj-
istotniejsze jest jednak zademonstrowanie różnych ujęć per-
spektywicznych: perspektywy wertykalnej, horyzontalnej i
longimetrycznej. Tę ostatnią, w której przedmioty są obser-
wowane z góry jakby przez szerokokątny obiektyw, dzięki
czemu są nienaturalnie wyciągnięte, uważał Schiibler za swój

wynalazek. Wcześniej jednak tego typu rozwiązanie znajduje
autorka rozprawy w traktacie Samuela Marolois z 1647 r.
Niemniej z Schiiblerem należy łączyć przeniesienie zasad
longimetrii w dziedzinę malarstwa ściennego (t. II, tabl.
22-23). W dalszej części rozprawy Dorota Folga rozważa
zależność dzieła Schiiblera od wcześniejszych traktatów ilu-
strując to rycinami porównawczymi m.in. Serlio, Pozzo, Troi-
li). Schiibler poszedł jednak od nich dalej, gdyż tłumaczył
zależność wykresu od położenia obserwatora. W zakończeniu
rozprawy autorka wnikliwie analizuje treść 5 rycin alegory-
cznych w dwu księgach Schiiblera. Są to alegorie Wiedzy,
Władzy i mecenatu cesarza Karola VI, Pilności i Wiedzy,
Malarstwa, Świątyni Muz ze źródłem sztuk i nauk. Kończąc
omówienie ważnej rozprawy należy postulować, aby autorka
uzupełniła ją artykułem o znajomości traktatu Schiiblera w
Polsce i oddziaływaniu jego wzorów na dzieła architektury
i malarstwa.
Jerzy Kowalczyk

Studien zur Werkstattpraxis der Barockskulptur im 17. und 18. Jahrhundert.
Herausgegeben von K.Kalinowski. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza 1992
ss.394, il. (Seria Historia Sztuki nr 18)

Zbiór studiów pod polskim tytułem Badania nadpraktyką
warsztatową w rzeźbie barokowej XVII iXVIII w. stanowi plon
trzeciego już z kolei europejskiego sympozjum poświęconego
problematyce rzeźby doby baroku, sympozjum, które pod
naukową opieką Konstantego Kalinowskiego odbyło się w
dniach 3O.IX. - 6.X. w 1985 r. Poznaniu i Niedzicy. Do
tradycji odbywających się od lat siedemdziesiątych poznań-
skich spotkań, omawiane sympozjum wniosło ważne, inten-
sywnie w ostatnim czasie badane i w dużej mierze odkrywane
zagadnienie warsztatowego zaplecza, "artystycznej kuchni"
europejskiego rzeźbiarstwa.
Jak zauważył K.Kalinowski w swoim artykuleBemerkun-
gen zum Stil der Bildhauerwerkstatt Thomas Weissfelds
(Uwagi o stylu warsztatu Tomasza Weissfelda), do niedawna
twórczość artystów czasu baroku postrzegana była przez nau-
kę w kategoriach dziewiętnastowiecznego indywidualizmu.
Za właściwego i do końca suwerennego kreatora oblicza
stylowego figur i ich zespołów uznawano pojedynczego mi-
strza firmującego swym nazwiskiem dzieło. Tymczasem, w
świetle badań ostatnich dwóch dziesięcioleci, mistrz jawi się
przede wszystkim jako kierujący warszatem, którego oblicze
stylowe jest efektem pracy zespołowej; stąd mowa raczej o
stylu warsztatu. Zespołowość pracy Weissfelda i jego czelad-
ników miała owocować, zdaniem Kalinowskiego, wręcz róż-
norodnością stylistyczną warsztatu, swego rodzaju "stylisty-
cznym nieposłuszeństwem" uzdolnionych pomocników wo-
bec mistrza.
Problem indywidualizmu i zespołowości interesował
również Oldricha Blaźicka, który w artykule Bildhauerwerk-
statt des bóhmischenBarocks (Warsztat rzeźbi arski czeskiego

baroku) na przykładach najwybitniejszych artystów czeskich
poruszył zagadnienie wielkości rzeźbiarskiego atelier i sto-
sunków wewnątrz warsztatowych. Nieco podobnie został
skomponowany artykuł Ingeborg Schemper-Sparholz Ba-
rockbildhauer imDienst der Kloster in Ósterreich — zwischen
Kiintstlertum und Handwerkerstand (Rzeźbiarze w służbie
klasztorów w Austrii - między sztuką a rzemiosłem). Bada-
czka skupiła się na charakterystycznej dla Austrii grupie
świeckich rzeźbiarzy klasztornych pokazując, jak mając za-
pewnione podstawy materialnego bytu, byli oni dalece dys-
pozycyjni wobec chlebodawców i wzorów artystycznych spo-
za klasztornych murów. Do twórców takich wzorów z pew-
nością należeli rzeźbiarze - akademicy, jak choćby dwaj
Morawianie, Josef Winterhalter i Andreas Schweigl, których
rysunkom poświęcony został artykuł Milosa Stehlika (Die
Bildhauerzeichnungen Josef Winterhalters dA.. und Andreas
Schweigls).
Również akademicki - tym razem w wydaniu francuskim
- elegancki, klasycyzujący model rzeźby figuralnej propago-
wali dwaj rzeźbiarze działający w Sztokholmie, Rene Chau-
veau i Bernard Foucąuet. Wspaniałe woskowe bozetta obu
mistrzów stały się tematem studium Larsa O. Larssona
(Wachsbozetti vonRene Chauveau und Bernard Foucąuet im
NationalmuseumStockholmj. W ogóle problematyka pomocy
warszatowych (będących nierzadko samoistnymi dziełami
sztuki): szkiców, bozett czy modeli, zajmująca poważne miej-
sce w badaniach nad nowożytnym warsztatem rzeźbiarskim,
stała się inspiracją wielu artykułów, zwłaszcza kolegów nie-
mieckich. Hans-Peter Trenschel (Bozetti aus den Werkstdtten
der Wurzburger Hofbildhauer des 18. Jahrhundertsj zajął się

455