DOI Artikel:
Artykuły i komunikaty
DOI Artikel:Lileyko, Jerzy: Pałac i ogród: natura zawłaszczona przez sztukę
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.49351#0036
30
Jerzy Lileyko
2. Gabinet ogrodowy z fontanną
w Białymstoku, akwaforta, Michael
Heinrich Rentz. Muzeum
Czartoryskich w Krakowie
2. Garden ‘cabinet’ with fountain at
Białystok, etching, Michael Heinrich
Rentz. Czartoryski Museum, Cracow
Literackie koncepcje ogrodów, realizowane w terenie, swoim rozplanowaniem, ukła-
dem przestrzennym i doborem materiału przyrodniczego były próbą stworzenia ziemskie-
go raju, a jednocześnie „obłaskawienia” natury, generalnie postrzeganej jako mało przyja-
zna ludziom. Natura częściej wzbudzała grozę swoją siłą i łatwością dominacji nad
człowiekiem, niż podziw dla dzieła Boskiego stworzenia. Góry były trudną do pokonania
przeszkodą w podróży, nikomu nie przychodziło do głowy bez potrzeby chodzić po ich
zboczach, nie mówiąc o wspinaniu się na szczyty. Przeszkodę w komunikacji tworzyły też
rzeki, w lasach czaiły się dzikie zwierzęta, grasowali zbójcy i wyimaginowani, zdziczali
„leśni ludzie” obrośnięci od stóp po głowę i opętani przez szatana, groźniejsi od zwierząt;
w ciemnych kniejach widziano siedliska złych mocy12.
Leśne polowanie na grubego zwierza było przywilejem i ulubioną rozrywką książąt,
zabawą rycerską, podziwianą przez damy, niekiedy czynnie uczestniczące w tych widowi-
skach13. Jednak prawdziwa walka z dziką bestią wymagała siły, odwagi i umiejętności
władania bronią, była dostępna tylko dla takich, którzy nie lękali się zmierzyć nawet ze
smokiem.
Zrodzone w ciągu XV wieku w łtalii przekonanie o nieograniczonych możliwościach
człowieka, jego rozumu, talentów i umiejętności, które mogą i muszą zapanować nad
światem, także światem przyrody, zapoczątkowało nowy, pogodny i afirmujący stosunek
do życia, świata i piękna, pojmowanych jako wartości same w sobie. „Jednak postawa,
w której zazwyczaj dopatruje się cechy charaktery stycznej Odrodzenia, mianowicie dąże-
nia do przetworzenia własnej egzystencji w pewną formę artystyczną, chociażby zalążko-
wą, bynajmniej nie była dopiero wytworem Renesansu”. To prawda, ale tylko wtedy
12 R. BERNHEIMER, Wild Men in the Middle Ages. A Study in Art, Sentiment and Demonology. Cambridge (Mass.)
1952, s. 1-49, 96.
13 T. MAŃKOWSKI, Prawo łowieckie w Polsce w wiekach średnich. „Przewodnik Naukowy i Literacki”. T. XXXII.
1904, s. VI-IX, s. 512 i n.; A. ROTTERMUND, Polowanie i sztuka w kulturze dworskiej czasów nowożytnych. „Mate-
riały Muzeum Wnętrz Zabytkowych w Pszczynie” V, 1988,s. 9-13; id., Zwierzyńce i symbolika polowania. [W:] Ogród.
Forma..., s. 195-203.
Jerzy Lileyko
2. Gabinet ogrodowy z fontanną
w Białymstoku, akwaforta, Michael
Heinrich Rentz. Muzeum
Czartoryskich w Krakowie
2. Garden ‘cabinet’ with fountain at
Białystok, etching, Michael Heinrich
Rentz. Czartoryski Museum, Cracow
Literackie koncepcje ogrodów, realizowane w terenie, swoim rozplanowaniem, ukła-
dem przestrzennym i doborem materiału przyrodniczego były próbą stworzenia ziemskie-
go raju, a jednocześnie „obłaskawienia” natury, generalnie postrzeganej jako mało przyja-
zna ludziom. Natura częściej wzbudzała grozę swoją siłą i łatwością dominacji nad
człowiekiem, niż podziw dla dzieła Boskiego stworzenia. Góry były trudną do pokonania
przeszkodą w podróży, nikomu nie przychodziło do głowy bez potrzeby chodzić po ich
zboczach, nie mówiąc o wspinaniu się na szczyty. Przeszkodę w komunikacji tworzyły też
rzeki, w lasach czaiły się dzikie zwierzęta, grasowali zbójcy i wyimaginowani, zdziczali
„leśni ludzie” obrośnięci od stóp po głowę i opętani przez szatana, groźniejsi od zwierząt;
w ciemnych kniejach widziano siedliska złych mocy12.
Leśne polowanie na grubego zwierza było przywilejem i ulubioną rozrywką książąt,
zabawą rycerską, podziwianą przez damy, niekiedy czynnie uczestniczące w tych widowi-
skach13. Jednak prawdziwa walka z dziką bestią wymagała siły, odwagi i umiejętności
władania bronią, była dostępna tylko dla takich, którzy nie lękali się zmierzyć nawet ze
smokiem.
Zrodzone w ciągu XV wieku w łtalii przekonanie o nieograniczonych możliwościach
człowieka, jego rozumu, talentów i umiejętności, które mogą i muszą zapanować nad
światem, także światem przyrody, zapoczątkowało nowy, pogodny i afirmujący stosunek
do życia, świata i piękna, pojmowanych jako wartości same w sobie. „Jednak postawa,
w której zazwyczaj dopatruje się cechy charaktery stycznej Odrodzenia, mianowicie dąże-
nia do przetworzenia własnej egzystencji w pewną formę artystyczną, chociażby zalążko-
wą, bynajmniej nie była dopiero wytworem Renesansu”. To prawda, ale tylko wtedy
12 R. BERNHEIMER, Wild Men in the Middle Ages. A Study in Art, Sentiment and Demonology. Cambridge (Mass.)
1952, s. 1-49, 96.
13 T. MAŃKOWSKI, Prawo łowieckie w Polsce w wiekach średnich. „Przewodnik Naukowy i Literacki”. T. XXXII.
1904, s. VI-IX, s. 512 i n.; A. ROTTERMUND, Polowanie i sztuka w kulturze dworskiej czasów nowożytnych. „Mate-
riały Muzeum Wnętrz Zabytkowych w Pszczynie” V, 1988,s. 9-13; id., Zwierzyńce i symbolika polowania. [W:] Ogród.
Forma..., s. 195-203.