DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Mossakowska, Wanda: Fotografia przyjaciół Artura Grottgera i Walerego Rzewuskiego z 1865 roku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.49349#0131
Fotografia przyjaciół Artura Grottgera i Walerego Rzewuskiego z 1865 roku
125
oknami oraz drugi, z oknem i futryną drzwi, jaką daje się dostrzec z prawej na niektórych
(dłuższych) odbitkach12. Po układzie otworów można się zorientować, że jest to prawdo-
podobnie narożnik południowowschodni; drzwi po lewej prowadzą do bocznej sieni, dwa
okna należą do kuchni, pojedyncze okno do niewielkiego przedpokoju po wschodniej
(prawej) stonie sieni wjazdowej, a futryna - do drzwi łączących ową sień z podwórzem13.
Sterta kamiennych bloków znalazła się tam być może w związku z rzeźbiarskimi pracami
Henryka Antoniego Stattlera (1834-1877), syna Wojciecha Kornelego, malarza i profeso-
ra Szkoły Sztuk Pięknych, u którego studiowali Cynk, Kotsis, Matejko i Szynalewski14.
Gdy robiono zdjęcie, w południe (wg Bełcikowskiego około godz. 12.30) 27 stycznia
(piątek), temperatura wynosiła 3,6 R, było pochmurno, zaczynała się odwilż, ale, jak wi-
dać, na podwórzu leżał jeszcze śnieg15. Pora dnia i pogoda z padającym zza chmur, roz-
proszonym światłem, były korzystne dla fotografowania. Normalnym trybem odbywałoby
się ono we wnętrzu oszklonego atelier i układ grupy zostałby zaaranżowany przez pozera,
czyli osobę pracującą bezpośrednio z klientami, co zwykle robił sam właściciel zakładu.
Tym razem jednak Rzewuski ograniczył się chyba tylko do spraw technicznych, być może
osobiście przygotowując szkło negatywowe, które należało oblać kolodionem tuż przed
zrobieniem fotografii i użyć w ciągu 5 minut, dopóki zachowało pełną światłoczułość16.
On też nastawił odpowiednio aparat „na ostrość" i wyznaczył czas naświetlania, jaki nie
przekroczył 1-2 sekund, pomocnikowi pozostawiając jedynie odkrycie i zakrycie obiekty-
wu oraz odniesienie kasety z naświetlonym negatywem do natychmiastowego wywołania
w pracowni, czego osobiście dopilnował. Dopiero kiedy przekonał się, że zdjęcie wyszło
dobrze, grupa mogła zakończyć pozowanie i rozejść się.
Fotografia rzeczywiście udała się, choć ma pewne mankamenty, jakich przy ówczesnej
technice i tak dużej ilości pozujących nie sposób było uniknąć. Najwyraźniej wyszły oso-
by znajdujące się w centrum, a te na skraju, czyli Grottger i Gadomski, nieco nieostro,
przy czym Grottger wykonał w ostatniej chwili ruch całym ciałem (pochylając się) i ręką
trzymającą cygaro; również Kotsis musiał poruszyć głową, gdyż jego wizerunek jest lek-
ko zamglony, podobnie jak (choć w mniejszym stopniu) Jaroszyńskiego, Cynka i Rzewu-
skiego, dołączającego do towarzyszy17.
Wydaje się, że odbitki wykonano od razu - kopiując je stykowo przy świetle dziennym
w specjalnej, drewnianej ramce ze szkłem, wywołując, susząc, obcinając, naklejając na
kartony i satynując - co przy dobrej organizacji pracy mogło zająć dwom osobom nieco
ponad godzinę, którą pozujący spędzili pewno w mieszkaniu Rzewuskiego. Z pierwotnych,
rozdanych wtedy co najmniej dwudziestu egzemplarzy udało mi się zidentyfikować trzy,
12 Np. na zdjęciu w Zbiorach Ikonograficznych i Fotograficznych warszawskiego Muzeum Narodowego, DI 56186/2.
Są to drzwi pełne, nie przeszklone.
13 Zob. „Plan restauracji domu N° 298 w Gminie VIII" z 1835 r., Archiwum Wojewódzkie w Krakowie, BM 37, Dz. VI,
1. s. 29 (repr. : PURCHLA, op. cit. , il. 1 na s. 260).
14 Materiały Słownika artystów polskich w Instytucie Sztuki PAN.
15 O warunkach pogodowych w nocy z 26 na 27 i w dzień 27 stycznia zob.: „Czas" 1865, nr 23 z 28 I, s. 3 i nr 24 z 29
I, s. 3, w rubryce Kronika miejscowa i zagraniczna.
16 Na temat, używanej wówczas, techniki mokrego kolodionu zob.: J. GARZTECKI, Metoda kolodionowa w fotografii
i konserwacja negatywów kolodionowych, „Ochrona Zabytków" 24: 1971, nr 1, s. 25-34; MOSSAKOWSKA, op. cit.,
s. 45-52; T. KWIATKOWSKA, A. MALIK, Zespół negatywów szklanych z zakładu fotograficznego rodziny Kriegerów
w posiadaniu Muzeum Historycznego miasta Krakowa, „Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego mia-
sta Krakowa" 11: 1984, s. 54-55.
17 Także Bełcikowski musiał poruszyć lekko ręką trzymającą laseczkę.
125
oknami oraz drugi, z oknem i futryną drzwi, jaką daje się dostrzec z prawej na niektórych
(dłuższych) odbitkach12. Po układzie otworów można się zorientować, że jest to prawdo-
podobnie narożnik południowowschodni; drzwi po lewej prowadzą do bocznej sieni, dwa
okna należą do kuchni, pojedyncze okno do niewielkiego przedpokoju po wschodniej
(prawej) stonie sieni wjazdowej, a futryna - do drzwi łączących ową sień z podwórzem13.
Sterta kamiennych bloków znalazła się tam być może w związku z rzeźbiarskimi pracami
Henryka Antoniego Stattlera (1834-1877), syna Wojciecha Kornelego, malarza i profeso-
ra Szkoły Sztuk Pięknych, u którego studiowali Cynk, Kotsis, Matejko i Szynalewski14.
Gdy robiono zdjęcie, w południe (wg Bełcikowskiego około godz. 12.30) 27 stycznia
(piątek), temperatura wynosiła 3,6 R, było pochmurno, zaczynała się odwilż, ale, jak wi-
dać, na podwórzu leżał jeszcze śnieg15. Pora dnia i pogoda z padającym zza chmur, roz-
proszonym światłem, były korzystne dla fotografowania. Normalnym trybem odbywałoby
się ono we wnętrzu oszklonego atelier i układ grupy zostałby zaaranżowany przez pozera,
czyli osobę pracującą bezpośrednio z klientami, co zwykle robił sam właściciel zakładu.
Tym razem jednak Rzewuski ograniczył się chyba tylko do spraw technicznych, być może
osobiście przygotowując szkło negatywowe, które należało oblać kolodionem tuż przed
zrobieniem fotografii i użyć w ciągu 5 minut, dopóki zachowało pełną światłoczułość16.
On też nastawił odpowiednio aparat „na ostrość" i wyznaczył czas naświetlania, jaki nie
przekroczył 1-2 sekund, pomocnikowi pozostawiając jedynie odkrycie i zakrycie obiekty-
wu oraz odniesienie kasety z naświetlonym negatywem do natychmiastowego wywołania
w pracowni, czego osobiście dopilnował. Dopiero kiedy przekonał się, że zdjęcie wyszło
dobrze, grupa mogła zakończyć pozowanie i rozejść się.
Fotografia rzeczywiście udała się, choć ma pewne mankamenty, jakich przy ówczesnej
technice i tak dużej ilości pozujących nie sposób było uniknąć. Najwyraźniej wyszły oso-
by znajdujące się w centrum, a te na skraju, czyli Grottger i Gadomski, nieco nieostro,
przy czym Grottger wykonał w ostatniej chwili ruch całym ciałem (pochylając się) i ręką
trzymającą cygaro; również Kotsis musiał poruszyć głową, gdyż jego wizerunek jest lek-
ko zamglony, podobnie jak (choć w mniejszym stopniu) Jaroszyńskiego, Cynka i Rzewu-
skiego, dołączającego do towarzyszy17.
Wydaje się, że odbitki wykonano od razu - kopiując je stykowo przy świetle dziennym
w specjalnej, drewnianej ramce ze szkłem, wywołując, susząc, obcinając, naklejając na
kartony i satynując - co przy dobrej organizacji pracy mogło zająć dwom osobom nieco
ponad godzinę, którą pozujący spędzili pewno w mieszkaniu Rzewuskiego. Z pierwotnych,
rozdanych wtedy co najmniej dwudziestu egzemplarzy udało mi się zidentyfikować trzy,
12 Np. na zdjęciu w Zbiorach Ikonograficznych i Fotograficznych warszawskiego Muzeum Narodowego, DI 56186/2.
Są to drzwi pełne, nie przeszklone.
13 Zob. „Plan restauracji domu N° 298 w Gminie VIII" z 1835 r., Archiwum Wojewódzkie w Krakowie, BM 37, Dz. VI,
1. s. 29 (repr. : PURCHLA, op. cit. , il. 1 na s. 260).
14 Materiały Słownika artystów polskich w Instytucie Sztuki PAN.
15 O warunkach pogodowych w nocy z 26 na 27 i w dzień 27 stycznia zob.: „Czas" 1865, nr 23 z 28 I, s. 3 i nr 24 z 29
I, s. 3, w rubryce Kronika miejscowa i zagraniczna.
16 Na temat, używanej wówczas, techniki mokrego kolodionu zob.: J. GARZTECKI, Metoda kolodionowa w fotografii
i konserwacja negatywów kolodionowych, „Ochrona Zabytków" 24: 1971, nr 1, s. 25-34; MOSSAKOWSKA, op. cit.,
s. 45-52; T. KWIATKOWSKA, A. MALIK, Zespół negatywów szklanych z zakładu fotograficznego rodziny Kriegerów
w posiadaniu Muzeum Historycznego miasta Krakowa, „Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego mia-
sta Krakowa" 11: 1984, s. 54-55.
17 Także Bełcikowski musiał poruszyć lekko ręką trzymającą laseczkę.