DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Jurkowlaniec, Grażyna: [Rezension von: Jacek Dębicki, Zachodni portal katedry świętego Łazarza w Autun. Studium z historii sztuki i historii idei]
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.49349#0368
358
Grażyna Jurkowlaniec
Zamiast wyjaśnienia tej identyfikacji pojawia się
wspomniany wykład na temat Melchizedeka jako
figury Chrystusa (s. 30 nn). Następnie, wywód zo-
staje rozszerzony o sąsiedni kapitel, przedstawiają-
cy Abrahama odsyłającego Hagar i Ismaela. O ile
należy się zgodzić co do eschatologicznej interpre-
tacji tej sceny, o tyle nie przekonuje związek Abra-
hama z figurą rzekomego Melchizedeka oraz
symboliką sześciu starców. Argumentem rozstrzyga-
jącym ma być to, co napisał Raban Maur o epizo-
dzie, w którym Abraham ofiarowuje pięcioro
zwierząt. Wypada jednak podkreślić, że zacytowana
egzegeza dotyczy 25 rozdziału Genesis, a na kapite-
lu zilustrowane zostało wydarzenie opisane w roz-
dziale 21 (Rdz, 21, 9-14). Nie wydaje się więc jasny
związek tej interpretacji pięciorga zwierząt ani ze
Starcami ani z Abrahamem. Tymczasem Autor
stwierdza, że „twórca programu ikonograficznego
z Autun zaczerpnął właśnie stąd pomysł, aby przed-
stawić Melchizedeka-Chrystusa wraz z pięcioma in-
nymi starcami, symbolizując tym sposobem sześć
wieków chrześcijaństwa" (s. 35).
W omawianej książce bardzo obszerne partie
poświęcono referowaniu lektur z zakresu teologii
oraz omawianiu dekoracji innych kościołów, przede
wszystkim w Cluny, Vezelay i Chartres. Ich związek
z tematem wydaje się wątpliwy i nie chodzi tylko
o ilościowe zachwianie proporcji29, ale też o stosu-
nek tych erudycyjnych ekskursów do zasadniczych
tez pracy. Nie uwzględniono natomiast wielu waż-
nych kwestii bezpośrednio związanych z badanym
dziełem. Przede wszystkim wypada zauważyć, że
przy tak obszernym wprowadzaniu źródeł pisanych,
zdumiewająco niewiele miejsca poświęcono treści
inskrypcji na tympanonie. Przytoczono brzmienie
napisów, zaznaczając, że odnoszą się one bezpo-
średnio do dekoracji figuralnej (s. 20-24), później jed-
nak powrócono do nich tylko raz, też bardzo krótko
(s. 96). Brakuje natomiast głębszej analizy ich treści,
pytania o źródła literackie i o autora inskrypcji.
Pominięto również okoliczności powstawania
samego kościoła, przypuszczalnie istotne dla
29 Dekoracji kościoła w Autun poświęcono w pracy liczą-
cej 500 stron niecałą jedną trzecią objętości tj. s. 11-98
i 225-241 - razem 100 stron tekstu i około 50 stron przy-
pisów.
30 K. MORRISON, Autun, [w:] DA, t. 2, s. 840.
31 Daty te są powszechnie znane, por. J. RICHARD, Au-
tun, [w:] LMA, t. I, szp. 1275; MORRISON, Autun...,
s. 840. Kwestii tej poświęca obszerne rozważania Seidel,
Legends..., s. 34 nn, rozważa ją też N. STRATFORD, Le
tombeau de Saint Lazare et la sculpture romane d Autun
dpres Gislebertus, [w:] id., Studies in Burgundian Roma-
nesque Sculpture, I, London 1998, s. 320-322 (artykuł
ukształtowania programu jego dekoracji rzeźbiar-
skiej. Jacek Dębicki uznaje, że kościół zaczęto bu-
dować z inicjatywy biskupa Etienne'a de Bage,
który też miał wybrać autora lub autorów programu
ikonograficznego (s. 19,58, 73). Tymczasem oprócz
biskupa jakiś udział w fundacji miała zapewne kapi-
tuła, jak również książę burgundzki, Hugo II, na któ-
rego ziemiach wzniesiono budowlę30.
W rozumowaniu Jacka Dębickiego żadnej roli
nie odgrywa też pierwotna funkcja kościoła, który
konsekwentnie, a błędnie, gdy mowa o 1. połowie
XII w., jest nazywany katedrą. W mieście znajdowa-
ła się wówczas (od czasów karolińskich) katedra St.
Nazaire i to tuż przy niej wzniesiono kościół St. La-
zare. Jego budowę rozpoczęto około 1120 r., konse-
kracja odbyła się w 1130, ale kościół ukończono
dopiero w 1146 r., wtedy też przeniesiono tam reli-
kwie świętego. Dopiero w 1195 r. kościół św. Łaza-
rza zaczął dzielić tytuł katedry z wcześniejszą
świątynią31. Powstaje pytanie o wzajemne relacje
dwóch kościołów i o ich wpływ na program dekora-
cji St. Lazare, którego portal północny (w którym
pierwotnie widniała niezachowana do dziś scena
Wskrzeszenia Łazarza) znajduje się na osi główne-
go, zachodniego wejścia do katedry St. Nazaire.
Portal północny został w recenzowanej pracy
uwzględniony tylko w partiach poświęconych stano-
wi badań (s. 66-67), a pozostałe elementy rzeźbiar-
skiego wystroju kościoła (przede wszystkim zespół
kilkudziesięciu kapiteli we wnętrzu) nie są w ogóle
rozważane32. Wprawdzie tytuł zapowiada, że przed-
miotem dociekań jest tylko portal zachodni, nasuwa
się jednak wątpliwość, czy takie ograniczenie tema-
tu rozprawy było właściwe. Autor odrzucił pogląd,
że program portalu zachodniego został podporząd-
kowany scenie umieszczonej w portalu północnym,
pisząc: „problem ten widzę dokładnie odwrotnie, al-
bowiem scena Wskrzeszenia Łazarza może stanowić
jedynie dopełnienie ideowe głównego tematu plasty-
ki w katedrze w Autun, mianowicie Sądu Ostatecz-
nego, co jest najzupełniej oczywiste" (s. 70). Badacz
jest tego pewien, więc nie uzasadnia swej opinii,
pierwotnie zamieszczony w katalogu wystawy Le tombeau
de Saint Lazare et la sculpture romane d Autun dpres Gi-
slebertus, [katalog wystawy w Musee Rolin w Autun],
Autun 1985, s. 11-38). Zastanawiające jest, że Autor nie
przywołuje tego artykułu w swej bibliografii, chociaż
przytacza inne teksty Stratforda, wydane w zacytowanym
tomie jego rozpraw, ale niezwiązane bezpośrednio
z Autun.
32 Na ten temat ostatnio W. J. TRAVIS, The Iconography
of the Choir Capitals at Saint-Lazare of Autun and the
Anagogical Way in Romanesque Sculpture, „Konsthisto-
risk Tidskrift", 68: 1999, s. 220-249.
Grażyna Jurkowlaniec
Zamiast wyjaśnienia tej identyfikacji pojawia się
wspomniany wykład na temat Melchizedeka jako
figury Chrystusa (s. 30 nn). Następnie, wywód zo-
staje rozszerzony o sąsiedni kapitel, przedstawiają-
cy Abrahama odsyłającego Hagar i Ismaela. O ile
należy się zgodzić co do eschatologicznej interpre-
tacji tej sceny, o tyle nie przekonuje związek Abra-
hama z figurą rzekomego Melchizedeka oraz
symboliką sześciu starców. Argumentem rozstrzyga-
jącym ma być to, co napisał Raban Maur o epizo-
dzie, w którym Abraham ofiarowuje pięcioro
zwierząt. Wypada jednak podkreślić, że zacytowana
egzegeza dotyczy 25 rozdziału Genesis, a na kapite-
lu zilustrowane zostało wydarzenie opisane w roz-
dziale 21 (Rdz, 21, 9-14). Nie wydaje się więc jasny
związek tej interpretacji pięciorga zwierząt ani ze
Starcami ani z Abrahamem. Tymczasem Autor
stwierdza, że „twórca programu ikonograficznego
z Autun zaczerpnął właśnie stąd pomysł, aby przed-
stawić Melchizedeka-Chrystusa wraz z pięcioma in-
nymi starcami, symbolizując tym sposobem sześć
wieków chrześcijaństwa" (s. 35).
W omawianej książce bardzo obszerne partie
poświęcono referowaniu lektur z zakresu teologii
oraz omawianiu dekoracji innych kościołów, przede
wszystkim w Cluny, Vezelay i Chartres. Ich związek
z tematem wydaje się wątpliwy i nie chodzi tylko
o ilościowe zachwianie proporcji29, ale też o stosu-
nek tych erudycyjnych ekskursów do zasadniczych
tez pracy. Nie uwzględniono natomiast wielu waż-
nych kwestii bezpośrednio związanych z badanym
dziełem. Przede wszystkim wypada zauważyć, że
przy tak obszernym wprowadzaniu źródeł pisanych,
zdumiewająco niewiele miejsca poświęcono treści
inskrypcji na tympanonie. Przytoczono brzmienie
napisów, zaznaczając, że odnoszą się one bezpo-
średnio do dekoracji figuralnej (s. 20-24), później jed-
nak powrócono do nich tylko raz, też bardzo krótko
(s. 96). Brakuje natomiast głębszej analizy ich treści,
pytania o źródła literackie i o autora inskrypcji.
Pominięto również okoliczności powstawania
samego kościoła, przypuszczalnie istotne dla
29 Dekoracji kościoła w Autun poświęcono w pracy liczą-
cej 500 stron niecałą jedną trzecią objętości tj. s. 11-98
i 225-241 - razem 100 stron tekstu i około 50 stron przy-
pisów.
30 K. MORRISON, Autun, [w:] DA, t. 2, s. 840.
31 Daty te są powszechnie znane, por. J. RICHARD, Au-
tun, [w:] LMA, t. I, szp. 1275; MORRISON, Autun...,
s. 840. Kwestii tej poświęca obszerne rozważania Seidel,
Legends..., s. 34 nn, rozważa ją też N. STRATFORD, Le
tombeau de Saint Lazare et la sculpture romane d Autun
dpres Gislebertus, [w:] id., Studies in Burgundian Roma-
nesque Sculpture, I, London 1998, s. 320-322 (artykuł
ukształtowania programu jego dekoracji rzeźbiar-
skiej. Jacek Dębicki uznaje, że kościół zaczęto bu-
dować z inicjatywy biskupa Etienne'a de Bage,
który też miał wybrać autora lub autorów programu
ikonograficznego (s. 19,58, 73). Tymczasem oprócz
biskupa jakiś udział w fundacji miała zapewne kapi-
tuła, jak również książę burgundzki, Hugo II, na któ-
rego ziemiach wzniesiono budowlę30.
W rozumowaniu Jacka Dębickiego żadnej roli
nie odgrywa też pierwotna funkcja kościoła, który
konsekwentnie, a błędnie, gdy mowa o 1. połowie
XII w., jest nazywany katedrą. W mieście znajdowa-
ła się wówczas (od czasów karolińskich) katedra St.
Nazaire i to tuż przy niej wzniesiono kościół St. La-
zare. Jego budowę rozpoczęto około 1120 r., konse-
kracja odbyła się w 1130, ale kościół ukończono
dopiero w 1146 r., wtedy też przeniesiono tam reli-
kwie świętego. Dopiero w 1195 r. kościół św. Łaza-
rza zaczął dzielić tytuł katedry z wcześniejszą
świątynią31. Powstaje pytanie o wzajemne relacje
dwóch kościołów i o ich wpływ na program dekora-
cji St. Lazare, którego portal północny (w którym
pierwotnie widniała niezachowana do dziś scena
Wskrzeszenia Łazarza) znajduje się na osi główne-
go, zachodniego wejścia do katedry St. Nazaire.
Portal północny został w recenzowanej pracy
uwzględniony tylko w partiach poświęconych stano-
wi badań (s. 66-67), a pozostałe elementy rzeźbiar-
skiego wystroju kościoła (przede wszystkim zespół
kilkudziesięciu kapiteli we wnętrzu) nie są w ogóle
rozważane32. Wprawdzie tytuł zapowiada, że przed-
miotem dociekań jest tylko portal zachodni, nasuwa
się jednak wątpliwość, czy takie ograniczenie tema-
tu rozprawy było właściwe. Autor odrzucił pogląd,
że program portalu zachodniego został podporząd-
kowany scenie umieszczonej w portalu północnym,
pisząc: „problem ten widzę dokładnie odwrotnie, al-
bowiem scena Wskrzeszenia Łazarza może stanowić
jedynie dopełnienie ideowe głównego tematu plasty-
ki w katedrze w Autun, mianowicie Sądu Ostatecz-
nego, co jest najzupełniej oczywiste" (s. 70). Badacz
jest tego pewien, więc nie uzasadnia swej opinii,
pierwotnie zamieszczony w katalogu wystawy Le tombeau
de Saint Lazare et la sculpture romane d Autun dpres Gi-
slebertus, [katalog wystawy w Musee Rolin w Autun],
Autun 1985, s. 11-38). Zastanawiające jest, że Autor nie
przywołuje tego artykułu w swej bibliografii, chociaż
przytacza inne teksty Stratforda, wydane w zacytowanym
tomie jego rozpraw, ale niezwiązane bezpośrednio
z Autun.
32 Na ten temat ostatnio W. J. TRAVIS, The Iconography
of the Choir Capitals at Saint-Lazare of Autun and the
Anagogical Way in Romanesque Sculpture, „Konsthisto-
risk Tidskrift", 68: 1999, s. 220-249.