Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (65.2003)

426

Peter Cornell


6. Leonard Rodhe, Temat schodów, malowidło ścienne w szkole w Angby,
Sztokholm 1947-1953

jednak należą do cyganerii i są przedstawicielami egzystencjonalizmu, chociaż w wyda-
niu amerykańskim. Także w Szwecji możemy dostrzec hippisowskie cechy, na przykład u
Elisa Erikssona(1906-), Larsa Hillersberga(1937-) i Kjartana Slettemarka (1932-).
Role, o których wspomniałem, są jedynie różnymi odmianami roli outsidera, która za-
chowała żywotność aż do lat pięćdziesiątych. Potwierdza to kultowa książka Colina Wilso-
na „Outsider" wydana w 1956 r.14. Jeszcze w 1998 r. można było znaleźć przekonującą
obronę roli outsidera w eseju Jana Hafstróma (1937-) „Pokój z widokiem. Zapiski o Ake
Góranssonie"15. Czy bycie outsiderem to tylko kaprys? Czy może wyobcowanie majednak
głębszy i bardziej trwały związek z twórczością? Jedynie stojąc z boku, artystajest w stanie
spojrzeć z innej perspektywy na to, co już znane - chociaż nikt nie twierdzi, że niewolnicze
o
naśladowanie formuły Ake Góranssona(1902-1942) jest konieczne.
Jako outsider artysta próbuje nowych, odmiennych sposobów życia i przekazu. Pośród
niedostatku, kpin i drwin poświęca się eksperymentowi, który czyni go przywódcą prze-
cierającym nowe szlaki. W ten sposób artysta maszeruje w forpoczcie społeczeństwa, jest
częścią elity, która poprzedza główne siły, tworzy awangardę. Termin ten, początkowo
wojskowy, określający straż przednią, zmieniał znaczenie i stał się stopniowo wspólnym
określeniem oryginalnych i eksperymentujących artystów XX w. W odniesieniu do kultu-
ry pierwsi zaczęli używać go francuscy socjaliści utopijni, poprzednicy Marksa. Określali

14 C. WILSON, Outsider, Warszawa 1956.

15 J. HAFSTRÓMA, Pokój z widokiem. Zapiski o Ake Góranssonie, [w:] Fórsók om konst, Stockholm 1998.