DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Polanowska, Jolanta: Helena Skirmunttowa, zapomniana rzeźbiarka XIX w.
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.49354#0111
105
JOLANTA POLANOWSKA
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
Helena Skirmunttowa,
zapomniana rzeźbiarka XIX w.
1. Helena Skirmunttowa, Autoportret, 1855,
rys. kredką(?), zaginiony*
Helena Skirmunttowa (1827-1874),
rysowniczka, malarka amatorka
i rzeźbiarka1 (il. 1), która zyskała
sobie miano pierwszej Polki, jaka „w XIX
w. poważnie zajęła się rzeźbą"2, pozostaje
artystką mało znaną3. Jej rodzina kilkakrot-
nie podejmowała starania, by przedstawić
ją szerszej publiczności. O napisanie bio-
grafii zwrócono się do Bronisława Zale-
skiego, historyka i rytownika. Opracowana
przez niego książka Z życia Litwinki 1827-
1874. Z listów i notatek [Heleny Skirmunt-
towej] ... ukazała się dwa lata po śmierci
rzeźbiarki4. W tym źródłowym opracowa-
niu wykorzystane zostały fragmenty zapi-
sek Heleny Skirmunttowej z zesłania -
Dziennika podróży z Pińska do Tambowa5.
Nota bene, zapewne jest to pierwszy znany
diariusz polskiej artystki, a zarazem pierw-
sza taka biografia. Jej córka, Konstancja
Skirmunttówna (1851-1934, literatka, pisu-
jąca po polsku i po litewsku, także pod pseu-
donimem Helena Pojata), przypuszczalnie
* Wszystkie ilustracje reprodukowane w tekście pochodzą z teki Rzeźby Heleny Skirmunttowej. 1827-1874, oprac. Kon-
stancja Skirmunttówna, fot. Józefa Bułhakówna (lub jej zakład w Warszawie), Pińsk 1931, Biblioteka IS PAN, nr 1756.
1 Por. J. POLANOWSKA, Skirmuntt Helena, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 37, Warszawa 1998; bardziej szczegó-
łowe dane o jej życiu i twórczości oraz pełniejsza bibliografia w: id., Skirmunttowa Helena, [w:] Słownik artystów
polskich i obcych w Polsce działających, malarze, rzeźbiarze i graficy, t. 9, w opracowaniu. Niniejszy artykuł został
złożony w redakcji „Biuletynu Historii Sztuki" w 1998 r.
2 M. I. KWIATKOWSKA, Rzeźbiarze warszawscy XIX w., Warszawa 1995, s. 335.
3 M. in. została pominięta w Artystki polskie. Katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1991.
4 Wydano ją w Poznaniu w 1876.
5 Pełny tekst w Bibliotece Ossolińskich, rkps 13825/1: Dziennik Heleny Skirmuntt z lat 1863-1867.
JOLANTA POLANOWSKA
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
Helena Skirmunttowa,
zapomniana rzeźbiarka XIX w.
1. Helena Skirmunttowa, Autoportret, 1855,
rys. kredką(?), zaginiony*
Helena Skirmunttowa (1827-1874),
rysowniczka, malarka amatorka
i rzeźbiarka1 (il. 1), która zyskała
sobie miano pierwszej Polki, jaka „w XIX
w. poważnie zajęła się rzeźbą"2, pozostaje
artystką mało znaną3. Jej rodzina kilkakrot-
nie podejmowała starania, by przedstawić
ją szerszej publiczności. O napisanie bio-
grafii zwrócono się do Bronisława Zale-
skiego, historyka i rytownika. Opracowana
przez niego książka Z życia Litwinki 1827-
1874. Z listów i notatek [Heleny Skirmunt-
towej] ... ukazała się dwa lata po śmierci
rzeźbiarki4. W tym źródłowym opracowa-
niu wykorzystane zostały fragmenty zapi-
sek Heleny Skirmunttowej z zesłania -
Dziennika podróży z Pińska do Tambowa5.
Nota bene, zapewne jest to pierwszy znany
diariusz polskiej artystki, a zarazem pierw-
sza taka biografia. Jej córka, Konstancja
Skirmunttówna (1851-1934, literatka, pisu-
jąca po polsku i po litewsku, także pod pseu-
donimem Helena Pojata), przypuszczalnie
* Wszystkie ilustracje reprodukowane w tekście pochodzą z teki Rzeźby Heleny Skirmunttowej. 1827-1874, oprac. Kon-
stancja Skirmunttówna, fot. Józefa Bułhakówna (lub jej zakład w Warszawie), Pińsk 1931, Biblioteka IS PAN, nr 1756.
1 Por. J. POLANOWSKA, Skirmuntt Helena, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 37, Warszawa 1998; bardziej szczegó-
łowe dane o jej życiu i twórczości oraz pełniejsza bibliografia w: id., Skirmunttowa Helena, [w:] Słownik artystów
polskich i obcych w Polsce działających, malarze, rzeźbiarze i graficy, t. 9, w opracowaniu. Niniejszy artykuł został
złożony w redakcji „Biuletynu Historii Sztuki" w 1998 r.
2 M. I. KWIATKOWSKA, Rzeźbiarze warszawscy XIX w., Warszawa 1995, s. 335.
3 M. in. została pominięta w Artystki polskie. Katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1991.
4 Wydano ją w Poznaniu w 1876.
5 Pełny tekst w Bibliotece Ossolińskich, rkps 13825/1: Dziennik Heleny Skirmuntt z lat 1863-1867.