DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Zadrożny, Tadeusz: Starotestamentowa geneza relacji między twórcami kaplicy Zygmuntowskiej - królem i Berreccim
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.49519#0020
14
Tadeusz Zadrożny
by kształt artystyczny kaplicy był zgodny z jego oczekiwaniami, można by rzec nawet -
odpowiadał jego wizji budowli14. Słuszność tej opinii potwierdza choćby wielokrotnie
publikowany w oryginale i polskim tłumaczeniu królewski list kierowany do Jana Bonera,
burgrabiego krakowskiego zamku: Był u nas Włoch z modelem kaplicy, którą ma nam
wystawić i który się nam spodobał; jednakże niejedno postanowiliśmy w nim zmienić we-
dle naszego zamysłu, cośmy mu oświadczyli'5. Kaplicę, którą zaplanowano jako niezależ-
ną centralną przestrzeń sakralną, połączoną arkadą z nawą boczną katedry, zaczęto
wznosić 17 maja 1519 r. -o ile za początek robót przyjąć uroczystość poświęcenia kamie-
nia węgielnego - a konsekrowano 8 czerwca 1533 r.16 Za dni króla służyła ona jako kapli-
ca królewska, ale związana z kryptą i ozdobiona marmurowym pomnikiem władcy od
początku była przeznaczona na kaplicę grobową17. Jednak tekst inskrypcji umieszczonej
w 1522 r. na tablicy na ścianie zachodniej świadczy o tym, że kaplica miała stanowić nade
wszystko pomnik religijności i pobożności króla wystawiony Bogu Najwyższemu na
chwałę; co więcej, podobny zamysł ujawnia o wiele późniejsza inskrypcja z 1538, zacho-
wana w zagłębieniu na frontowej ścianie predelli18. O pobożnej intencji wzniesienia ka-
plicy ku czci i chwale Boga Najlepszego i Najwyższego wspomina również akt z 1543 r.,
którym arcybiskup Piotr Gamrat potwierdzał wolę króla powołania przy kaplicy kolegium
rorantystów. Decyzję o tej fundacji powzięto wcześniej, pierwsze akty wydano już w r.
1540, a źródła nie pozostawiają wątpliwości co do intencji fundatora - rzeczywistym
14 Wydaje się, że król nie ograniczał swej roli jedynie do aprobaty koncepcji prezentowanych przez Berrecciego, ale
w pewnym zakresie chciał bezpośrednio wpływać na przebieg prac wokół kaplicy, czemu dał wyraz w 1517 wjednym
z listów słanych z Wilna do Jana Bonera, w któiym niezadowolony z podjętych decyzji żądał, aby z pracami wstrzymać
się do jego powrotu - MOSSAKOWSKI, Kiedy, jak i przez kogo s. 90; por. FRANASZEK, PRZYBYSZEWSKI,
op. cit. s. 4; we fragmencie KOMORNICKI, op. cit., s. 53 [cyt. za: Acta Tomiciana, t. 4, A. D, MDXVI-MDXV111,
Posnaniae 1855, s. 218-219]; król i jego najbliżsi doradcy nieustannie przejawiali troskę o poziom artystyczny kaplicy,
na co wskazywał Stanisław Mossakowski - zob. MOSSAKOWSKI, Kiedy, jak i przez kogo..,, s. 108-109; por. także
KOMORNICKI, op. cit., s. 70-71; WILIŃSKI, op. cit., s. 45 przyp. 60.
15 Cyt. w przekładzie za: BOCHNAK, op. cit., s. 5; tekst oryginalny: KOMORNICKI, op. cit., s. 52-53 [cyt. za: Acta
Tomiciana..., t. 4., s. 198]; FRANASZEK, PRZYBYSZEWSKI, op. cit., s. 3; z tego samego listu pochodzą słowa
świadczące o ofiarności króla: skoro jednak tyle łożymy na doczesne budowle, dlaczegóż mielibyśmy szczędzić na te,
w których nam przyjdzie wieczyście zamieszkać. A zatem pozwól mu [scilicet Berrecciemu], by zmówił jeszcze tylu
pomocników, ilu mu będzie trzeba - cyt. w przekładzie za: BOCHNAK, op. cit., s. 5.
16 Aby przygotować miejsce pod budowę, trzeba było wyburzyć wcześniejszą kaplicę oraz gotycką kruchtę; oczyścić
plac, wykopać i wydrążyć doły pod fundamenty, zagłębiając się w litą skałę; o pracach przygotowawczych, jak
i o krypcie, i królewskim sarkofagu - KOMORNICKI, op. cit., s. 56; ESTREICHER, op. cit., s. 57-60; MOSSAKOW-
SKI, Kiedy, jak i przez kogo ..., s. 90; mury do wysokości fryzu wzniesiono w 1520, o czym świadczy tekst tablicy
fundacyjnej umieszczonej pośrodku ściany zachodniej - ibid., s. 91-92; odjesieni 1521 do końca 1523 przygotowywa-
no rzeźbiarskie okładziny kamienne, które montowano we wnętrzu kaplicy w dwu partiach w 1524 - ibid., s. 93-94;
prace nad kopułą i jej pobyciem zamknięto w grudniu 1526 -ibid., s. 104; wnętrze kaplicy miało stanowić wydzieloną
przestrzeń - od nawy oddziela je krata odlana przez Hansa Vischera z Norymbergii (umowa z 24 czerwca 1530),
pierwszy jej projekt zamówiono już w grudniu 1524 r. u malarza Sebalda Singera - ibid., s. 94; por. KOMORNICKI,
op. cit., s. 80-82.
17 Impulsem do wzniesienia kaplicy miała być śmierć królowej młodziutkiej Barbary Zapolya w Krakowie 2 październi-
ka 1515 r.
18 W inskrypcjach dwukrotnie powtórzono zapis intencji fundatora kaplicy - DEO OPTIMO, MAXIMO [...] ITA SA-
CELLVM HOC PIETATIS ET RELLIGIONIS SVAE MONVMENTVM [...] CONDIDIT ANNO SALVTIS M.D.XX.
na tablicy na ścianie zachodniej oraz DEO OPTIMO, MAXIMO [...] SVAE ERGA ILLOS PIETATIS ET RELIGIONIS
ERGO POSVIT, ANNO M.D.XXXVIII. REGNI XXXII w zaglebieniu na frontowej ścianie predelli - por. KALINOW-
SKI, op. cit., s. 497-498 [1960, s. 89-90]; Corpus inscriptionum Poloniae..., t. 8, z. 1, s. 68, 73; KOMORNICKI,
op. cit., s. 116.
Tadeusz Zadrożny
by kształt artystyczny kaplicy był zgodny z jego oczekiwaniami, można by rzec nawet -
odpowiadał jego wizji budowli14. Słuszność tej opinii potwierdza choćby wielokrotnie
publikowany w oryginale i polskim tłumaczeniu królewski list kierowany do Jana Bonera,
burgrabiego krakowskiego zamku: Był u nas Włoch z modelem kaplicy, którą ma nam
wystawić i który się nam spodobał; jednakże niejedno postanowiliśmy w nim zmienić we-
dle naszego zamysłu, cośmy mu oświadczyli'5. Kaplicę, którą zaplanowano jako niezależ-
ną centralną przestrzeń sakralną, połączoną arkadą z nawą boczną katedry, zaczęto
wznosić 17 maja 1519 r. -o ile za początek robót przyjąć uroczystość poświęcenia kamie-
nia węgielnego - a konsekrowano 8 czerwca 1533 r.16 Za dni króla służyła ona jako kapli-
ca królewska, ale związana z kryptą i ozdobiona marmurowym pomnikiem władcy od
początku była przeznaczona na kaplicę grobową17. Jednak tekst inskrypcji umieszczonej
w 1522 r. na tablicy na ścianie zachodniej świadczy o tym, że kaplica miała stanowić nade
wszystko pomnik religijności i pobożności króla wystawiony Bogu Najwyższemu na
chwałę; co więcej, podobny zamysł ujawnia o wiele późniejsza inskrypcja z 1538, zacho-
wana w zagłębieniu na frontowej ścianie predelli18. O pobożnej intencji wzniesienia ka-
plicy ku czci i chwale Boga Najlepszego i Najwyższego wspomina również akt z 1543 r.,
którym arcybiskup Piotr Gamrat potwierdzał wolę króla powołania przy kaplicy kolegium
rorantystów. Decyzję o tej fundacji powzięto wcześniej, pierwsze akty wydano już w r.
1540, a źródła nie pozostawiają wątpliwości co do intencji fundatora - rzeczywistym
14 Wydaje się, że król nie ograniczał swej roli jedynie do aprobaty koncepcji prezentowanych przez Berrecciego, ale
w pewnym zakresie chciał bezpośrednio wpływać na przebieg prac wokół kaplicy, czemu dał wyraz w 1517 wjednym
z listów słanych z Wilna do Jana Bonera, w któiym niezadowolony z podjętych decyzji żądał, aby z pracami wstrzymać
się do jego powrotu - MOSSAKOWSKI, Kiedy, jak i przez kogo s. 90; por. FRANASZEK, PRZYBYSZEWSKI,
op. cit. s. 4; we fragmencie KOMORNICKI, op. cit., s. 53 [cyt. za: Acta Tomiciana, t. 4, A. D, MDXVI-MDXV111,
Posnaniae 1855, s. 218-219]; król i jego najbliżsi doradcy nieustannie przejawiali troskę o poziom artystyczny kaplicy,
na co wskazywał Stanisław Mossakowski - zob. MOSSAKOWSKI, Kiedy, jak i przez kogo..,, s. 108-109; por. także
KOMORNICKI, op. cit., s. 70-71; WILIŃSKI, op. cit., s. 45 przyp. 60.
15 Cyt. w przekładzie za: BOCHNAK, op. cit., s. 5; tekst oryginalny: KOMORNICKI, op. cit., s. 52-53 [cyt. za: Acta
Tomiciana..., t. 4., s. 198]; FRANASZEK, PRZYBYSZEWSKI, op. cit., s. 3; z tego samego listu pochodzą słowa
świadczące o ofiarności króla: skoro jednak tyle łożymy na doczesne budowle, dlaczegóż mielibyśmy szczędzić na te,
w których nam przyjdzie wieczyście zamieszkać. A zatem pozwól mu [scilicet Berrecciemu], by zmówił jeszcze tylu
pomocników, ilu mu będzie trzeba - cyt. w przekładzie za: BOCHNAK, op. cit., s. 5.
16 Aby przygotować miejsce pod budowę, trzeba było wyburzyć wcześniejszą kaplicę oraz gotycką kruchtę; oczyścić
plac, wykopać i wydrążyć doły pod fundamenty, zagłębiając się w litą skałę; o pracach przygotowawczych, jak
i o krypcie, i królewskim sarkofagu - KOMORNICKI, op. cit., s. 56; ESTREICHER, op. cit., s. 57-60; MOSSAKOW-
SKI, Kiedy, jak i przez kogo ..., s. 90; mury do wysokości fryzu wzniesiono w 1520, o czym świadczy tekst tablicy
fundacyjnej umieszczonej pośrodku ściany zachodniej - ibid., s. 91-92; odjesieni 1521 do końca 1523 przygotowywa-
no rzeźbiarskie okładziny kamienne, które montowano we wnętrzu kaplicy w dwu partiach w 1524 - ibid., s. 93-94;
prace nad kopułą i jej pobyciem zamknięto w grudniu 1526 -ibid., s. 104; wnętrze kaplicy miało stanowić wydzieloną
przestrzeń - od nawy oddziela je krata odlana przez Hansa Vischera z Norymbergii (umowa z 24 czerwca 1530),
pierwszy jej projekt zamówiono już w grudniu 1524 r. u malarza Sebalda Singera - ibid., s. 94; por. KOMORNICKI,
op. cit., s. 80-82.
17 Impulsem do wzniesienia kaplicy miała być śmierć królowej młodziutkiej Barbary Zapolya w Krakowie 2 październi-
ka 1515 r.
18 W inskrypcjach dwukrotnie powtórzono zapis intencji fundatora kaplicy - DEO OPTIMO, MAXIMO [...] ITA SA-
CELLVM HOC PIETATIS ET RELLIGIONIS SVAE MONVMENTVM [...] CONDIDIT ANNO SALVTIS M.D.XX.
na tablicy na ścianie zachodniej oraz DEO OPTIMO, MAXIMO [...] SVAE ERGA ILLOS PIETATIS ET RELIGIONIS
ERGO POSVIT, ANNO M.D.XXXVIII. REGNI XXXII w zaglebieniu na frontowej ścianie predelli - por. KALINOW-
SKI, op. cit., s. 497-498 [1960, s. 89-90]; Corpus inscriptionum Poloniae..., t. 8, z. 1, s. 68, 73; KOMORNICKI,
op. cit., s. 116.