DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Zadrożny, Tadeusz: Starotestamentowa geneza relacji między twórcami kaplicy Zygmuntowskiej - królem i Berreccim
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.49519#0019
STAROTESTAMENTOWA GENEZA RELACJI MIĘDZY TWÓRCAMI KaPLICY ZYGMUNTOWSKIEJ
13
konserwatorskich i zmian dokonanych w dekoracji Kaplicy Zygmuntowskiej w XVIII
i XIX stuleciu. Odwoławszy się do archiwalnych sprawozdań z okresu restauracji kaplicy
pod kierunkiem Sławomira Odrzywolskiego, jaka miała miejsce pod koniec XIX stulecia,
Stanisław Mossakowski dowodził autentyczności napisu. Powołał się na bardzo dobry
stan zachowania stropu latarni, na wyjątkową staranność, z jaką odkuto litery,
a przede wszystkim na zapisy z posiedzeń Komisji powołanej pod koniec XIX w., która
nie miała żadnych wątpliwości co do pochodzenia inskrypcji z XVI stulecia11.
W tym samym 1986 r. jeszcze raz podniesiono kwestię oddziaływania koncepcji neo-
platońskich na program ideowy Kaplicy Zygmuntowskiej. Uczyniła to Karolina Targosz
w ramach autorskiej interpretacji Zygmuntowej budowli jako modelu świata inspirowane-
go Timajosem. Kaplica miała być zatem obrazem kosmosu, tego pełnego harmonii i pięk-
na, najdoskonalszego dzieła stworzonego przez Boga, dumny zaś i bezprecedensowy
podpis artysty -jej integralnym elementem, w pełni zrozumiałym w świetle doktryn neo-
platońskich i wysokich ocen aktu twórczego12. Z perspektywy lat i ukierunkowanych teo-
logicznie analiz budowli wydaje się jednak, że to wcale nie zuchwałość artysty, ale
religijność i pobożność władcy, identyfikowanego w kaplicy z królem Salomonem, wy-
branym przez Pana budowniczym Świątyni Jerozolimskiej, a przede wszystkim lektura
Pisma Świętego, wsparta przykładami egzegezy biblijnej z XV i 1. połowy XVI stulecia,
mogą wespół wskazać drogę do sformułowania klarownych i prostych wyjaśnień zarówno
treści napisu, jak i przyczyn, dla których umieszczono go właśnie w podniebiu latarni,
w strefie symbolicznej reprezentacji nieba.
Zacznijmy od przypomnienia kilku faktów z dziejów kaplicy i niektórych świadectw
ujawniających zamysł fundatora13. Model kaplicy został przedstawiony Zygmuntowi I
w 1517 r., podczas jego pobytu w Wilnie, i uzyskał królewską akceptację. Król dbał o to,
11 St. MOSSAKOWSKI, Zmiany kamiennej dekoracji rzeźbiarskiej kaplicy Zygmuntowskiej przy katedrze Sakowskiej
w XVII iXIX w., „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki" 1986, s. 270-271, Mossakowski przytoczył w tekście fragment
Księgi sprawozdań przechowywanej w Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, który świadczył o znakomitym
stanie zachowania podniebia latarni: Jedynym zdrowo i dobrze zachowanym przedstawił się Komisji strop nabywający
latarnię utworzony z dwóch pierścieni i środkowego klucza z głową cherubinka [...] Strop ten będzie mógł być w całości
zachowanym; współbrzmiący przekaz odnajdziemy także w sprawozdaniu z postępu robót Kaplicy Zygmuntowskiej
z 27 lipca 1892: Dawny strop latarni z wieńcem cherubinków i napisem „Bartholo Florentino opifice" został w całości
użyty na powrót i osadzony w dawnem miejscu ze ścisłem zachowaniem pierwotnego położenia pojedynczych sztuk
kamienia, a nawet orientacyi środkowej główki względem podłużnej osi kościoła - cyt. za A. FRANASZEK, B. PRZY-
BYSZEWSKI, Kaplica Zygmuntowska. Materiały źródłowe 1517-1597, Kraków 1991, s. 186 („Źródła do dziejów
Wawelu" t. 13); wyniki kompleksowych badań konserwatorskich, prowadzonych od jesieni 2002 r. pod nadzorem Ire-
neusza Pluski, potwierdzają autentyczność napisu - A. NAZAR, Prace w kaplicy Zygmuntowskiej, „Spotkania z Zabyt-
kami" 2003, nr 10, s. 32.
12 TARGOSZ, Kaplica Zygmuntowska ..., s. 160-161 [w wersji anglojęzycznej: The Sigismund Chapel as a Neo-Plato-
nic Model ofthe Universe, „Polish Art Studies" (8) 1987, s. 29-30]; „Skoro [...] Berrecci pokusił się o stworzenie dzieła
architektoniczno-rzeźbiarskiego aspirującego do unaocznienia modelu kosmosu, to jasne się staje, że uwieńczył on swe
imię [...] Artysta nie uwłaczył i nie przeciwdziałał chwale, tak mocno [...] gloryfikowanego fundatora, ani też fundator
nie sprzeciwił się upamiętnieniu twórcy tak wspaniale pomyślanego i wykonanego dzieła, w pełni uznając jego do tego
prawo" - ibid., s. 161.
13 Do 1994 r. w zakresie chronologii prac związanych z budową i wyposażaniem kaplicy opierano się na ustaleniach
Stefana Komornickiego - KOMORNICKI, op. cit., - choć nie wszyscy autorzy w pełni zgadzali się z jego opiniami -
por. MOSSAKOWSKI, Tematyka mitologiczna dekoracji..., s. 181; w 1994 r. Stanisław Mossakowski, po uwzględnie-
niu wielu nie znanych wcześniej źródeł archiwalnych, gruntownie zweryfikował wcześniejszy obraz wydarzeń i prac
wokół kaplicy, rozwinął także szereg istotnych kwestii szczegółowych, w tym problem odpowiedzialności poszczegól-
nych rzeźbiarzy - id., Kiedy, jak i przez kogo ..., s. 87-126.
13
konserwatorskich i zmian dokonanych w dekoracji Kaplicy Zygmuntowskiej w XVIII
i XIX stuleciu. Odwoławszy się do archiwalnych sprawozdań z okresu restauracji kaplicy
pod kierunkiem Sławomira Odrzywolskiego, jaka miała miejsce pod koniec XIX stulecia,
Stanisław Mossakowski dowodził autentyczności napisu. Powołał się na bardzo dobry
stan zachowania stropu latarni, na wyjątkową staranność, z jaką odkuto litery,
a przede wszystkim na zapisy z posiedzeń Komisji powołanej pod koniec XIX w., która
nie miała żadnych wątpliwości co do pochodzenia inskrypcji z XVI stulecia11.
W tym samym 1986 r. jeszcze raz podniesiono kwestię oddziaływania koncepcji neo-
platońskich na program ideowy Kaplicy Zygmuntowskiej. Uczyniła to Karolina Targosz
w ramach autorskiej interpretacji Zygmuntowej budowli jako modelu świata inspirowane-
go Timajosem. Kaplica miała być zatem obrazem kosmosu, tego pełnego harmonii i pięk-
na, najdoskonalszego dzieła stworzonego przez Boga, dumny zaś i bezprecedensowy
podpis artysty -jej integralnym elementem, w pełni zrozumiałym w świetle doktryn neo-
platońskich i wysokich ocen aktu twórczego12. Z perspektywy lat i ukierunkowanych teo-
logicznie analiz budowli wydaje się jednak, że to wcale nie zuchwałość artysty, ale
religijność i pobożność władcy, identyfikowanego w kaplicy z królem Salomonem, wy-
branym przez Pana budowniczym Świątyni Jerozolimskiej, a przede wszystkim lektura
Pisma Świętego, wsparta przykładami egzegezy biblijnej z XV i 1. połowy XVI stulecia,
mogą wespół wskazać drogę do sformułowania klarownych i prostych wyjaśnień zarówno
treści napisu, jak i przyczyn, dla których umieszczono go właśnie w podniebiu latarni,
w strefie symbolicznej reprezentacji nieba.
Zacznijmy od przypomnienia kilku faktów z dziejów kaplicy i niektórych świadectw
ujawniających zamysł fundatora13. Model kaplicy został przedstawiony Zygmuntowi I
w 1517 r., podczas jego pobytu w Wilnie, i uzyskał królewską akceptację. Król dbał o to,
11 St. MOSSAKOWSKI, Zmiany kamiennej dekoracji rzeźbiarskiej kaplicy Zygmuntowskiej przy katedrze Sakowskiej
w XVII iXIX w., „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki" 1986, s. 270-271, Mossakowski przytoczył w tekście fragment
Księgi sprawozdań przechowywanej w Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, który świadczył o znakomitym
stanie zachowania podniebia latarni: Jedynym zdrowo i dobrze zachowanym przedstawił się Komisji strop nabywający
latarnię utworzony z dwóch pierścieni i środkowego klucza z głową cherubinka [...] Strop ten będzie mógł być w całości
zachowanym; współbrzmiący przekaz odnajdziemy także w sprawozdaniu z postępu robót Kaplicy Zygmuntowskiej
z 27 lipca 1892: Dawny strop latarni z wieńcem cherubinków i napisem „Bartholo Florentino opifice" został w całości
użyty na powrót i osadzony w dawnem miejscu ze ścisłem zachowaniem pierwotnego położenia pojedynczych sztuk
kamienia, a nawet orientacyi środkowej główki względem podłużnej osi kościoła - cyt. za A. FRANASZEK, B. PRZY-
BYSZEWSKI, Kaplica Zygmuntowska. Materiały źródłowe 1517-1597, Kraków 1991, s. 186 („Źródła do dziejów
Wawelu" t. 13); wyniki kompleksowych badań konserwatorskich, prowadzonych od jesieni 2002 r. pod nadzorem Ire-
neusza Pluski, potwierdzają autentyczność napisu - A. NAZAR, Prace w kaplicy Zygmuntowskiej, „Spotkania z Zabyt-
kami" 2003, nr 10, s. 32.
12 TARGOSZ, Kaplica Zygmuntowska ..., s. 160-161 [w wersji anglojęzycznej: The Sigismund Chapel as a Neo-Plato-
nic Model ofthe Universe, „Polish Art Studies" (8) 1987, s. 29-30]; „Skoro [...] Berrecci pokusił się o stworzenie dzieła
architektoniczno-rzeźbiarskiego aspirującego do unaocznienia modelu kosmosu, to jasne się staje, że uwieńczył on swe
imię [...] Artysta nie uwłaczył i nie przeciwdziałał chwale, tak mocno [...] gloryfikowanego fundatora, ani też fundator
nie sprzeciwił się upamiętnieniu twórcy tak wspaniale pomyślanego i wykonanego dzieła, w pełni uznając jego do tego
prawo" - ibid., s. 161.
13 Do 1994 r. w zakresie chronologii prac związanych z budową i wyposażaniem kaplicy opierano się na ustaleniach
Stefana Komornickiego - KOMORNICKI, op. cit., - choć nie wszyscy autorzy w pełni zgadzali się z jego opiniami -
por. MOSSAKOWSKI, Tematyka mitologiczna dekoracji..., s. 181; w 1994 r. Stanisław Mossakowski, po uwzględnie-
niu wielu nie znanych wcześniej źródeł archiwalnych, gruntownie zweryfikował wcześniejszy obraz wydarzeń i prac
wokół kaplicy, rozwinął także szereg istotnych kwestii szczegółowych, w tym problem odpowiedzialności poszczegól-
nych rzeźbiarzy - id., Kiedy, jak i przez kogo ..., s. 87-126.