Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (67.2005)

175

STANISŁAW MOSSAKOWSKI
Warszawa, Instytut Sztuki PAN

Jan K. Ostrowski, Jerzy T. Petrus
przy współpracy Oksany Kozyr, Tatiany Sabodasz, Angeli Zofii Sołtys,
Podhorce. Dzieje wnętrz pałacowych i galerii obrazów.
Zamek Królewski na Wawelu, Kraków 2001

Jedna z najwspanialszych rezydencji magnackich
doby nowożytnej, reprezentująca prawdzwie
europejski poziom, choć wzniesiona - rzecz zna-
mienna - z fundacji wojownika, który nie znał z au-
topsji architektury Zachodu, hetmana Stanisława
Koniecpolskiego, pałac-willa-forteca w Podhorcach
(ok. 1635, względnie 1637-1640), doczekała się nie-
dawno nowego, monograficznego opracowania. Ob-
szerna książka (190 stron in folio opatrzonych 501
czarno białymi i 63 kolorowymi ilustracjami) poświę-
cona została, zgodnie z tytułem, dziejom wnętrz tej
budowli, zmianom ich wyposażenia w ciągu wieków,
a w szczególności istniejącej tam niegdyś bogatej
galerii obrazów. Tekst opracowania wykracza jed-
nak często poza tak zakreślone granice.
Książka autorstwa gospodarzy Wawelu, Jana
Ostrowskiego i Jerzego Petrusa, zawdzięcza swe po-
wstanie rozległym badaniom prowadzonym we
współpracy krakowskiego Zamku Królewskiego,
Lwowskiej Galerii Sztuki, kierowanej przez — zasłu-
żonego dla ratowania wspólnego polsko-ukraińskie-
go dziedzictwa artystycznego — Borysa Woźnickiego,
oraz Muzeum Okręgowego w Tarnowie. Chodziło
o możliwie pełne zinwentaryzowanie, udokumento-
wanie i naukowe opracowanie tego wszystkiego co
pozostało na Ukrainie i w Polsce z bogactwa niegdy-
siejszego wyposażenia wnętrz pałacowych, rozpo-
znanie ich zmieniających się funkcji i programu
ideowego. Zadanie to o tyle nie łatwe, że rezydencja
Koniecpolskich, Sobieskich, Rzewuskich i Sangusz-
ków, zdewastowana w czasie pierwszej wojny świa-
towej, opróżniona z resztek zbiorów przez władze
sowieckie, zniszczona przez tragiczny (zwłaszcza
dla jej oryginalnych stropów) pożar w r. 1956, oraz
przez nieprawidłowe użytkowanie na cele szpitalne

w kolejnych dziesięcioleciach, stała się dostępna
badaniom dopiero po r. 1990, kiedy została oddana
pod opiekę historyków sztuki.
Po wstępie omawiającym historię i warunki po-
wstania publikacji, w rozdziale pierwszym autorzy
odnoszą się do stanu badań nad architekturą, funk-
cjami reprezentacyjno - mieszkalnymi i programem
ideowym rezydencji, w szczególności nawiązując
do tez wysuniętych w podstawowym opracowaniu
Zbigniewa Bani1. Mimo sprawozdawczego raczej
charakteru tego rozdziału zawiera on także szereg
cennych spostrzeżeń i formułuje nowe postulaty ba-
dawcze. Obok zwrócenia uwagi na podobieństwa
założenia pałacu podhoreckiego do zamku marszał-
ka Maksymiliana de Bethune ks. de Sully w Rosny-
sur-Seine (wzniesionego w latach 1595-1599),
zaliczyć tu trzeba zauważenie pewnych niekonse-
kwencji architektonicznych (takich np.jak przecina-
nie przez schody zewnętrzne okien przyziemia,
łączące się z problemem ich domniemanej wtórno-
ści w stosunku do koncepcji pierwotnej) i zagadnie-
nie pierwotnego rozwiązania górnej partii budowli
(kształt dachów w połączeniu z widokowymi tarasa-
mi; wieża czy kopulasty hełm nad zryzalitowaną
częścią środkową). Wskazując na trudności ustale-
nia faz budowy w XVII w., a także zakresu i chrono-
logii prac za czasów Wacława Rzewuskiego, autorzy
formułują korekty do przypuszczeń Zbigniewa Bani
w odniesieniu do funkcji mieszkalnych pomieszczeń
korpusu głównego pałacu, trafnie — moim zdaniem -
sugerując, że pierwotną sypialnią (dodajmy — może

1 Z. BANIA, Pałac w Podhorcach, „Rocznik Historii
Sztuki" 1981, t. 13, s. 97-170.