DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Płuska, Ireneuszn; Czyżewski, Krzysztof: Odkrycie nieznanych dekoracji groteskowych w Kaplicy Zygmuntowskiej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.49519#0149
143
IRENEUSZ PLUSKA, KRZYSZTOF CZYŻEWSKI
Kraków
Odkrycie nieznanych dekoracji groteskowych
w Kaplicy Zygmuntowskiej
Niedawno zakończona konserwacja (2002-2004) kamiennej dekoracji wnętrza
Kaplicy Zygmuntowskiej przyniosła nieoczekiwane odkrycie sześciu nie znanych
dotąd niewielkich rozmiarów płaskorzeźb z ornamentem groteskowym (il. 1-6)1.
W trakcie rutynowych zabiegów konserwatorskich, przeglądając niemal każdy centymetr
powierzchni kamieni, zauważono, że półkoliste podstawy (konsole) pod marmurowymi
posągami nie są technicznie powiązane tzw. kamieniarskimi gniazdami montażowymi ani
z kamiennym posadowieniem figur, ani z bazami pilastrów ograniczającymi nisze po bo-
kach. Takie „dosztukowanie" kamiennych podstaw pod figurami wzbudziło podejrzenie i
zaciekawienie. Wiadomo bowiem, że Berrecci z wielką precyzją i dokładnością rozmiesz-
czał groteskowe dekoracje na ścianach kaplicy, dostosowując je do kształtu pól, oraz biorąc
pod uwagę konstrukcyjny i techniczny aspekt montażu kamiennego oblicowania.
Ta wyjątkowa z punktu widzenia technicznego niekonsekwencja Berrecciego, jak rów-
nież niestarannie położone późniejsze zaprawy gipsowe i piaskowo-cementowe, wyrów-
nujące połączenia dostawionych kamiennych konsol2, nakazywały poważne zajęcie się
problemem. Po zdemontowaniu sześciu konsol, stwierdzono, że za nimi w głębi znajdują
się dekoracje rzeźbiarskie, po raz pierwszy ujawnione od czasu powstania kaplicy, wcze-
śniej całkowicie nie znane. Wszystko wskazuje na to, że był to wynik przeoczenia w trak-
cie projektowania wnęk z posągami; pomyłka Berrecciego, która została stwierdzona
dopiero po prawie 470 latach. Najprawdopodobniej - w tym jedynym przypadku - Berrecci
nie przewidział, że posągi pozostawione do wykucia w marmurze w ostatnim etapie
prac będą musiały wystawać poza lico wnęk3. By uratować sytuację budowniczy kaplicy
1 Płaskorzeźby o wymiarach 57 x 19 cm mają kształt leżącego prostokąta o nieregularnych bocznych krawędziach
wyprofilowanych do kształtu baz pilastrów flankujących nisze z posągami.
2 Zaprawy gipsowe i piaskowo-cementowe położone zostały w czasie późniejszych napraw w latach 1776-1778 oraz
konserwacji przeprowadzonej przez Sławomira Odrzywolskiego w latach 1891-1894. Najprawdopodobniej nie zauwa-
żono wtedy ukrytych pod konsolami płaskorzeźb, a tylko naprawiono zaprawami ich połączenia z bazami pilastrów.
3 Posągi św. św. Piotra, Pawła, Zygmunta, Jana Chrzciciela, Wacława i Floriana wyrzeźbiono z bloków marmurów
esztergomskich sprowadzonych na przełomie roku 1527/28, a więc w ostatnim transporcie z Węgier. A kontrakt na
wykonanie figur zawarto później, bo 6 11 1529 r. Należy więc sądzić, że rzeźbiarze wykonywali posągi w latach 1529-
1531 a zamontowanie ich w niszach mogło mieć miejsce nie wcześniej niż w 1530 r., a raczej w 1531, t. j. co najmniej
po czterech latach od wykonania wnęk, do których były przeznaczone (S. KOMORNICKI, Kaplica Zygmuntowska
w Katedrze na Wawelu 1517-1533, „Rocznik Krakowski", t. 23, 1932, s. 34; S. MOSSAKOWSKI, Kiedy, jak i przez kogo
wznoszona była i dekorowana Kaplica Zygmuntowska, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki", t. 39, 1994, s. 107-109).
IRENEUSZ PLUSKA, KRZYSZTOF CZYŻEWSKI
Kraków
Odkrycie nieznanych dekoracji groteskowych
w Kaplicy Zygmuntowskiej
Niedawno zakończona konserwacja (2002-2004) kamiennej dekoracji wnętrza
Kaplicy Zygmuntowskiej przyniosła nieoczekiwane odkrycie sześciu nie znanych
dotąd niewielkich rozmiarów płaskorzeźb z ornamentem groteskowym (il. 1-6)1.
W trakcie rutynowych zabiegów konserwatorskich, przeglądając niemal każdy centymetr
powierzchni kamieni, zauważono, że półkoliste podstawy (konsole) pod marmurowymi
posągami nie są technicznie powiązane tzw. kamieniarskimi gniazdami montażowymi ani
z kamiennym posadowieniem figur, ani z bazami pilastrów ograniczającymi nisze po bo-
kach. Takie „dosztukowanie" kamiennych podstaw pod figurami wzbudziło podejrzenie i
zaciekawienie. Wiadomo bowiem, że Berrecci z wielką precyzją i dokładnością rozmiesz-
czał groteskowe dekoracje na ścianach kaplicy, dostosowując je do kształtu pól, oraz biorąc
pod uwagę konstrukcyjny i techniczny aspekt montażu kamiennego oblicowania.
Ta wyjątkowa z punktu widzenia technicznego niekonsekwencja Berrecciego, jak rów-
nież niestarannie położone późniejsze zaprawy gipsowe i piaskowo-cementowe, wyrów-
nujące połączenia dostawionych kamiennych konsol2, nakazywały poważne zajęcie się
problemem. Po zdemontowaniu sześciu konsol, stwierdzono, że za nimi w głębi znajdują
się dekoracje rzeźbiarskie, po raz pierwszy ujawnione od czasu powstania kaplicy, wcze-
śniej całkowicie nie znane. Wszystko wskazuje na to, że był to wynik przeoczenia w trak-
cie projektowania wnęk z posągami; pomyłka Berrecciego, która została stwierdzona
dopiero po prawie 470 latach. Najprawdopodobniej - w tym jedynym przypadku - Berrecci
nie przewidział, że posągi pozostawione do wykucia w marmurze w ostatnim etapie
prac będą musiały wystawać poza lico wnęk3. By uratować sytuację budowniczy kaplicy
1 Płaskorzeźby o wymiarach 57 x 19 cm mają kształt leżącego prostokąta o nieregularnych bocznych krawędziach
wyprofilowanych do kształtu baz pilastrów flankujących nisze z posągami.
2 Zaprawy gipsowe i piaskowo-cementowe położone zostały w czasie późniejszych napraw w latach 1776-1778 oraz
konserwacji przeprowadzonej przez Sławomira Odrzywolskiego w latach 1891-1894. Najprawdopodobniej nie zauwa-
żono wtedy ukrytych pod konsolami płaskorzeźb, a tylko naprawiono zaprawami ich połączenia z bazami pilastrów.
3 Posągi św. św. Piotra, Pawła, Zygmunta, Jana Chrzciciela, Wacława i Floriana wyrzeźbiono z bloków marmurów
esztergomskich sprowadzonych na przełomie roku 1527/28, a więc w ostatnim transporcie z Węgier. A kontrakt na
wykonanie figur zawarto później, bo 6 11 1529 r. Należy więc sądzić, że rzeźbiarze wykonywali posągi w latach 1529-
1531 a zamontowanie ich w niszach mogło mieć miejsce nie wcześniej niż w 1530 r., a raczej w 1531, t. j. co najmniej
po czterech latach od wykonania wnęk, do których były przeznaczone (S. KOMORNICKI, Kaplica Zygmuntowska
w Katedrze na Wawelu 1517-1533, „Rocznik Krakowski", t. 23, 1932, s. 34; S. MOSSAKOWSKI, Kiedy, jak i przez kogo
wznoszona była i dekorowana Kaplica Zygmuntowska, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki", t. 39, 1994, s. 107-109).