DOI issue:
Nr. 3-4
DOI article:Dąbrowska-Smektała, Elżbieta; Franc̨ois, Geneviève [Contr.]: Pastorały średniowieczne w Polsce - uwagi na marginesie pracy Katarzyny Bogackiej Pastorały w Polsce XI-XVIII w.
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.49519#0357
347
ELŻBIETA DĄBROWSKA
Centre nationale de la recherche scientifique, Paris, UMR 6575
GENEVIEVE FRANęOIS
Centre nationale de la recherche scientifique, Paris, UMR 8150
Corpus des emaux meridionaux
Pastorały średniowieczne w Polsce - uwagi
na marginesie pracy Katarzyny Bogackiej Pastorały
w Polsce XI-XVIII w.*
Pastorał - laska biskupia, laska opacka towa-
rzyszy od wieków dostojnikom Kościoła ka-
tolickiego w jego obrzędach. Nie jest on jed-
nak insygnium najstarszym i nie został przejęty jak
inne od senatorów i dygnitarzy Cesarstwa rzymskie-
go. W źródłach pisanych pastorał biskupi (baculus)
pojawia się po raz pierwszy w połowie VI i na po-
czątku VII w.1 w Żywocie św. Cezarego z Arles (zm.
542)2, w traktacie o urzędach kościelnych Izydora
z Sewilli3, a także w 28 kanonie IV Synodu w Tole-
do z 633 r.4 Pastorał opacki jest wzmiankowany
w penitencjarzu Teodora z Canterbury (zm. 690)5.
Niektórzy autorzy przypuszczają, że pochodzi on od
virga aurea - złotej laski używanej przy nadawaniu
* K. BOGACKA, Pastorały w Polsce XI-XVIII w., War-
szawa, wyd. Michalineum, 2004, ss. 554, figs. 94 i tabl.
LXXVI.
1 BOGACKA, op. cit., s. 26 mylnie przyjmuje, iż pastorał
- argentea cambuta, wymieniony jest już w VI w. w testa-
mencie św. Remigiusza bp. Reims (zm. ok. 533). W istocie
testament świętego biskupa znany jest z tekstów IX i X w.
Wersja krótsza, uważana za pierwotną, lecz z pewnymi in-
terpolacjami, została przekazana nam dopiero w żywocie
św. Remigiusza, napisanym przez Hinkmara abp. Reims
(zm. 882) i w niej wspomniana jest owa argentea cambu-
ta. Tekst ten nie może być więc dowodem na istnienie pa-
storałów biskupich w VI w., Testamentum sancti Remigii
Remensis episcopi, Corpus christianorum, series latina,
(dalej CC), t. CXVII, wyd. H.M. Rochais, Turnholt 1957,
s. 473-487.
2 Vita S. Caesarii, wyd. B. Krusch, Monumenta Germa-
niae Historica Scriptores Rerum Merovingicarum (dalej
MGH SRM), t. III, 1896, s. 477.
3 IZYDOR Z SEVILLI, De Officiis Ecclesiasticis, IV, 5,
inwestytury przez cesarza bizantyńskiego6, inni szu-
kająjego początków w Irlandii7. Tezy te, mimo ob-
szernej literatury, nie zostały nigdy udowodnione i
nie znajdują poparcia w najnowszych opracowaniach.
Pastorał wręczano biskupom w czasie ich sakry
jako symbol władzy nad powierzoną im diecezją8,
a przełożonym (opatom, opatkom) klasztorów regu-
ły św. Benedykta w czasie ich błogosławieństwa
jako symbol władzy nad zgromadzeniem zakonnym.
Odebranie pastorału oznaczało odebranie prawa ju-
rysdykcji nad wspólnotą9.
Trudno określić ściśle pierwotną formę tych
lasek. Na złotych monetach Kościoła (biskupstwa) Li-
moges, z 1.połowy VII w., widzimy prostą zakrzywioną
... huic autem (episcopo) dum consecratur, datur bacu-
lus, ut eius indicio subditam plebem vel regat vel corrigat,
vel infirmates infirmorum sustineat. Patrologia Latina
(dalej P.L.), t. LXVIII, szp. 783.
4 Concilia visigotas e hispano-romanos, wyd. J.Vives,
Barcelona-Madrid 1963,s. 203.
5 P.L., t. XCIX, szp. 928.
6 P. SIFFRIN, Pastorale, [w:] Enciclopedia Cattolica,
t. IX, Roma 1952, szp. 928-929.
7 M.VON BARANY OBERSCHAL, Baculus pastoralis.
Keltisch-Irische Motive aufmittelalterlichen beingesnitz-
ten Bischofstdben, „Zeitschrift fur Kulturgeschichte" XII,
1958, s. 13-36; J. RAFTERY, Christian art in ancient
Ireland, New York 1976, s. 57.
8 HINCMAR REMENSIS ARCHIEPISCOPUS, Epistola
XXIX ad Adventum episcopum Metensem, P.L.,
t. CXXVI, szp.188.
9 P. SALMON,Aux origines de la crosse des eveques,
„Revue des Sciences Religieuses", volume hors serie
1956, Melanges Michel Andrieu, s. 375.
ELŻBIETA DĄBROWSKA
Centre nationale de la recherche scientifique, Paris, UMR 6575
GENEVIEVE FRANęOIS
Centre nationale de la recherche scientifique, Paris, UMR 8150
Corpus des emaux meridionaux
Pastorały średniowieczne w Polsce - uwagi
na marginesie pracy Katarzyny Bogackiej Pastorały
w Polsce XI-XVIII w.*
Pastorał - laska biskupia, laska opacka towa-
rzyszy od wieków dostojnikom Kościoła ka-
tolickiego w jego obrzędach. Nie jest on jed-
nak insygnium najstarszym i nie został przejęty jak
inne od senatorów i dygnitarzy Cesarstwa rzymskie-
go. W źródłach pisanych pastorał biskupi (baculus)
pojawia się po raz pierwszy w połowie VI i na po-
czątku VII w.1 w Żywocie św. Cezarego z Arles (zm.
542)2, w traktacie o urzędach kościelnych Izydora
z Sewilli3, a także w 28 kanonie IV Synodu w Tole-
do z 633 r.4 Pastorał opacki jest wzmiankowany
w penitencjarzu Teodora z Canterbury (zm. 690)5.
Niektórzy autorzy przypuszczają, że pochodzi on od
virga aurea - złotej laski używanej przy nadawaniu
* K. BOGACKA, Pastorały w Polsce XI-XVIII w., War-
szawa, wyd. Michalineum, 2004, ss. 554, figs. 94 i tabl.
LXXVI.
1 BOGACKA, op. cit., s. 26 mylnie przyjmuje, iż pastorał
- argentea cambuta, wymieniony jest już w VI w. w testa-
mencie św. Remigiusza bp. Reims (zm. ok. 533). W istocie
testament świętego biskupa znany jest z tekstów IX i X w.
Wersja krótsza, uważana za pierwotną, lecz z pewnymi in-
terpolacjami, została przekazana nam dopiero w żywocie
św. Remigiusza, napisanym przez Hinkmara abp. Reims
(zm. 882) i w niej wspomniana jest owa argentea cambu-
ta. Tekst ten nie może być więc dowodem na istnienie pa-
storałów biskupich w VI w., Testamentum sancti Remigii
Remensis episcopi, Corpus christianorum, series latina,
(dalej CC), t. CXVII, wyd. H.M. Rochais, Turnholt 1957,
s. 473-487.
2 Vita S. Caesarii, wyd. B. Krusch, Monumenta Germa-
niae Historica Scriptores Rerum Merovingicarum (dalej
MGH SRM), t. III, 1896, s. 477.
3 IZYDOR Z SEVILLI, De Officiis Ecclesiasticis, IV, 5,
inwestytury przez cesarza bizantyńskiego6, inni szu-
kająjego początków w Irlandii7. Tezy te, mimo ob-
szernej literatury, nie zostały nigdy udowodnione i
nie znajdują poparcia w najnowszych opracowaniach.
Pastorał wręczano biskupom w czasie ich sakry
jako symbol władzy nad powierzoną im diecezją8,
a przełożonym (opatom, opatkom) klasztorów regu-
ły św. Benedykta w czasie ich błogosławieństwa
jako symbol władzy nad zgromadzeniem zakonnym.
Odebranie pastorału oznaczało odebranie prawa ju-
rysdykcji nad wspólnotą9.
Trudno określić ściśle pierwotną formę tych
lasek. Na złotych monetach Kościoła (biskupstwa) Li-
moges, z 1.połowy VII w., widzimy prostą zakrzywioną
... huic autem (episcopo) dum consecratur, datur bacu-
lus, ut eius indicio subditam plebem vel regat vel corrigat,
vel infirmates infirmorum sustineat. Patrologia Latina
(dalej P.L.), t. LXVIII, szp. 783.
4 Concilia visigotas e hispano-romanos, wyd. J.Vives,
Barcelona-Madrid 1963,s. 203.
5 P.L., t. XCIX, szp. 928.
6 P. SIFFRIN, Pastorale, [w:] Enciclopedia Cattolica,
t. IX, Roma 1952, szp. 928-929.
7 M.VON BARANY OBERSCHAL, Baculus pastoralis.
Keltisch-Irische Motive aufmittelalterlichen beingesnitz-
ten Bischofstdben, „Zeitschrift fur Kulturgeschichte" XII,
1958, s. 13-36; J. RAFTERY, Christian art in ancient
Ireland, New York 1976, s. 57.
8 HINCMAR REMENSIS ARCHIEPISCOPUS, Epistola
XXIX ad Adventum episcopum Metensem, P.L.,
t. CXXVI, szp.188.
9 P. SALMON,Aux origines de la crosse des eveques,
„Revue des Sciences Religieuses", volume hors serie
1956, Melanges Michel Andrieu, s. 375.