DOI issue:
Nr. 3-4
DOI article:Dąbrowska-Smektała, Elżbieta; Franc̨ois, Geneviève [Contr.]: Pastorały średniowieczne w Polsce - uwagi na marginesie pracy Katarzyny Bogackiej Pastorały w Polsce XI-XVIII w.
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.49519#0358
348
Elżbieta Dąbrowska, Genevieve FRANęois
półkoliście laskę pasterską, zapewne drewnianą10.
Takie laski drewniane znajdowane były w grobach
dostojników kościelnych - najstarsze z nich pocho-
dzą z VII w., niestety najczęściej anonimowych, jak
grób oznaczony nr I w opactwie św. św. Ulricha
i Afry w Augsburgu11, grób nr A6 w opactwie Saint-
Denis pod Paryżem12, czy grób domniemanego bisku-
pa A... z opactwa Saint-Martial w Limoges13. Takąż
formę zakrzywionej laski drewnianej, lecz w srebrnej
oprawie mają: datowany na wiek VII a przypisywany
św. Germanowi pastorał z opactwa kanoników
Moustier-Grandval (przechowywany obecnie w De-
lemont w Szwajcarii)14, zaginiony pastorał św. Dioni-
zego ze skarbca opactwa jego imienia pod Paryżem15
i tzw. pastorał św. Austreberthy (mylnie określanyjako
św. Julianny) z opactwa Montreuil-sur-Mer (Pas-de-
Calais) datowany obecnie na wiek XI16. Z czasu około
połowy X w. pochodzi też oprawna w złoto i jedwab
drewniana laska św. Servatiusa, błędnie przypisywa-
na Adelajdzie, siostrze cesarza Ottona III, opatce
zgromadzenia kanoniczek w Kwedlinburgu (999-
1045)17.Trudnojest przyjąć, iż właśnie takie pastora-
ły w postaci zakrzywionej laski oprawnej w drogo-
cenny metal były powszechnie używane aż do schyłku
X w.18 Trzy zachowane pastorały tej formy były
czczone jako pamiątki - relikwie po świętych patro-
10 M. PROU, Catalogue de monnaies franęaises de la
Bibliotheque nationale. Les monnaies merovingiennes,
Paris 1892, nr 1944, 2010, 2020, s. 403, 418, 421-422.
J. LAFAURIE, Monnaies episcopales de Limoges des
VIIe et VIIIe siecles, „Bulletin de la Societe franęaise de
Numismatique", 26/30, 1971-1975, s. 778-779.
11 J.WERNER, Die Grdber aus der Krypta-Grabung, [w:]
id., Die Ausgrabungen in St. Ulrich und Afra in Augsburg
1961-1968, Munchen 1977, s. 146, fig. 3,1.
12 M. FLEURY, A. FRANCE-LANORD, Saint-Denis.
Tresor merovingien de la basilique, t. II, Paris 1996,
s. 223-225.
13 E. DĄBROWSKA, Lu tombe del'evequeA... et la sepul-
ture ecclesiastique d Limoges, „Bulletin de la Societe Na-
tionale des Antiquaires de France", 2000 (2004), s. 257.
14 S. STEKOFFER, La crosse merovingienne de saint
Germain, premier abbe de Moustier Grandval, „Cahiers
d'archeologie jurasienne" VI, Porrentruy 1996.
15 B. DE MONTESQUIOU DE FEZENAC, Le tresor de
Saint-Denis. Documents divers, Paris 1977, s. 147-149;
D. GABORIT-CHOPIN, Le tresor de Saint-Denis, [Kata-
log wystawy], Paris 1991, fig. 9, s. 33.
16 Les tresors des eglises de France, [Katalog wystawy]
Paris 1965, n° 47, s. 22-23, tabl. 44; D. GABORIT-CHO-
PIN, Crosse reliquaire de Saint Austreberte, [w:] id., La
France romane au temps des premiers Capetiens, [Kata-
log wystawy], Paris 2005, nr 235, s. 310 ; BARANY-
OBERSCHALL, op. cit., s. 16, (a za nią BOGACKA, op.
cit., s. 25) mylnie określa gojako pastorał św. Julianny
nach czy założycielach danego opactwa i stąd mogła
pochodzić ich archaiczna forma i drogocenna oprawa.
Tzw. laska św. Piotra (Petrusstab) nie była nigdy
insygnium papieskim ani biskupim, lecz powszechnie
czczoną relikwią, przysłaną według tradycji z Rzymu
do Nadrenii. Znamy jej dwa egzemplarze. W połowie
w. VIII w Lotaryngii oprawiono w pozłacane srebro,
poźnoantyczną drewnianą laskę kurialną, zwieńczo-
ną gałką z kości słoniowej. Po 953 r. sprowadził ją z
Metzu do Kolonii, Bruno ks. lotaryński i abp koloński
(953-965), brat cesarza Ottona I. Z kolei około r. 980
abp Kolonii Warin (976-984), na prośbę cesarza Ot-
tona II, przekazał część drzewca tej laski bp. Trewiru
Ekbertowi (977-993), który włączył otrzymaną reli-
kwię w kopię laski kolońskiej i oprawił ją w złoto
i szlachetne kamienie (laska ta jest przechowywana
obecnie w Limburgu w Hesji)19.
Liczne wzmianki w źródłach pisanych jasno
wskazują, iż w IX w. pastorał był już rozpowszech-
niony jako insygnium biskupie i opackie. Brak szcze-
gółowych przedstawień ikonograficznych a także
znalezisk grobowych uniemożliwia dokładne określe-
nie formy pastorału z tego czasu. Z 2. połowy X w.
pochodzi pastorał znaleziony w grobie abp. Reims
Adalberona (zm. 988/989)20, z krzywaśnią rzeźbioną
w kości słoniowej o wykształconym nodusie.
i datuje na okres wcześniejszy.
17 Pastorał ten został przypisany opatce Adelajdzie na
podstawie skojarzenia go z przekazem Thietmara, iż Otto 1II
ofiarował swej siostrze w momencie objęcia przez nią
urzędu w Kwedlinburgu złotą laskę - virga a longe com-
misit aurea (Thietmar lib. IV 43, Kronika Thietmara,
wyd. M. Z. Jedlicki, Poznań 1953, s.198-199). Zob.
D. KÓTZSCHE, Servatiusstab sog. Abtissinnenstab, [w:]
id. Der Quedlinburger Schatz wieder vereint [Katalog wy-
stawy], Berlin 1993, nr 6, s. 59-60; M. BRANDT, Serva-
tius-Stab, sog. Abtissinnenstab, [w:] M. BRANDT,
A. EGGERBRECHT, Bernward von Hildesheim und das
Zeitalter der Ottonen, t. II, [Katalog wystawy], Hildesheim
1993, nr VI-47,s. 377-378.
18 BOGACKA, op. cit.,s. 25
19 ROUTGER, Fita Brunonis archiepiscopi Colonensis,
c. 31, wyd. 1. Ott, Monumenta Germaniae Historica,
Scriptores rerum germanicarum in usum scholarum,
N.S.,10, Weimar 1951, s. 31; R. LAUER, G. HEFELE,
Petrusstab, [w:] M. PUHLE, Otto der Grosse, Magdeburg
und Europa, [Katalog wystawy] t. 11, Mainz 2001, nr IV
81, s. 305-310; BOGACKA, op. cit., s. 31 nie zna laski
kolońskiej, lecz tylko trewirską i niesłusznie określa jąjako
insygnium papieskie.
20 M. BRANDT, Kriimme vom Bischofstab des Reimser
Erzbischofs Adalbero, [w:] M. BRANDT, A. EGGE-
BRECHT, Bernward von Hildesheim und das Zeitalter
der Ottonen, [Katalog wystawy] t. II, Hildesheim 1993,
nr V-39, s. 304.
Elżbieta Dąbrowska, Genevieve FRANęois
półkoliście laskę pasterską, zapewne drewnianą10.
Takie laski drewniane znajdowane były w grobach
dostojników kościelnych - najstarsze z nich pocho-
dzą z VII w., niestety najczęściej anonimowych, jak
grób oznaczony nr I w opactwie św. św. Ulricha
i Afry w Augsburgu11, grób nr A6 w opactwie Saint-
Denis pod Paryżem12, czy grób domniemanego bisku-
pa A... z opactwa Saint-Martial w Limoges13. Takąż
formę zakrzywionej laski drewnianej, lecz w srebrnej
oprawie mają: datowany na wiek VII a przypisywany
św. Germanowi pastorał z opactwa kanoników
Moustier-Grandval (przechowywany obecnie w De-
lemont w Szwajcarii)14, zaginiony pastorał św. Dioni-
zego ze skarbca opactwa jego imienia pod Paryżem15
i tzw. pastorał św. Austreberthy (mylnie określanyjako
św. Julianny) z opactwa Montreuil-sur-Mer (Pas-de-
Calais) datowany obecnie na wiek XI16. Z czasu około
połowy X w. pochodzi też oprawna w złoto i jedwab
drewniana laska św. Servatiusa, błędnie przypisywa-
na Adelajdzie, siostrze cesarza Ottona III, opatce
zgromadzenia kanoniczek w Kwedlinburgu (999-
1045)17.Trudnojest przyjąć, iż właśnie takie pastora-
ły w postaci zakrzywionej laski oprawnej w drogo-
cenny metal były powszechnie używane aż do schyłku
X w.18 Trzy zachowane pastorały tej formy były
czczone jako pamiątki - relikwie po świętych patro-
10 M. PROU, Catalogue de monnaies franęaises de la
Bibliotheque nationale. Les monnaies merovingiennes,
Paris 1892, nr 1944, 2010, 2020, s. 403, 418, 421-422.
J. LAFAURIE, Monnaies episcopales de Limoges des
VIIe et VIIIe siecles, „Bulletin de la Societe franęaise de
Numismatique", 26/30, 1971-1975, s. 778-779.
11 J.WERNER, Die Grdber aus der Krypta-Grabung, [w:]
id., Die Ausgrabungen in St. Ulrich und Afra in Augsburg
1961-1968, Munchen 1977, s. 146, fig. 3,1.
12 M. FLEURY, A. FRANCE-LANORD, Saint-Denis.
Tresor merovingien de la basilique, t. II, Paris 1996,
s. 223-225.
13 E. DĄBROWSKA, Lu tombe del'evequeA... et la sepul-
ture ecclesiastique d Limoges, „Bulletin de la Societe Na-
tionale des Antiquaires de France", 2000 (2004), s. 257.
14 S. STEKOFFER, La crosse merovingienne de saint
Germain, premier abbe de Moustier Grandval, „Cahiers
d'archeologie jurasienne" VI, Porrentruy 1996.
15 B. DE MONTESQUIOU DE FEZENAC, Le tresor de
Saint-Denis. Documents divers, Paris 1977, s. 147-149;
D. GABORIT-CHOPIN, Le tresor de Saint-Denis, [Kata-
log wystawy], Paris 1991, fig. 9, s. 33.
16 Les tresors des eglises de France, [Katalog wystawy]
Paris 1965, n° 47, s. 22-23, tabl. 44; D. GABORIT-CHO-
PIN, Crosse reliquaire de Saint Austreberte, [w:] id., La
France romane au temps des premiers Capetiens, [Kata-
log wystawy], Paris 2005, nr 235, s. 310 ; BARANY-
OBERSCHALL, op. cit., s. 16, (a za nią BOGACKA, op.
cit., s. 25) mylnie określa gojako pastorał św. Julianny
nach czy założycielach danego opactwa i stąd mogła
pochodzić ich archaiczna forma i drogocenna oprawa.
Tzw. laska św. Piotra (Petrusstab) nie była nigdy
insygnium papieskim ani biskupim, lecz powszechnie
czczoną relikwią, przysłaną według tradycji z Rzymu
do Nadrenii. Znamy jej dwa egzemplarze. W połowie
w. VIII w Lotaryngii oprawiono w pozłacane srebro,
poźnoantyczną drewnianą laskę kurialną, zwieńczo-
ną gałką z kości słoniowej. Po 953 r. sprowadził ją z
Metzu do Kolonii, Bruno ks. lotaryński i abp koloński
(953-965), brat cesarza Ottona I. Z kolei około r. 980
abp Kolonii Warin (976-984), na prośbę cesarza Ot-
tona II, przekazał część drzewca tej laski bp. Trewiru
Ekbertowi (977-993), który włączył otrzymaną reli-
kwię w kopię laski kolońskiej i oprawił ją w złoto
i szlachetne kamienie (laska ta jest przechowywana
obecnie w Limburgu w Hesji)19.
Liczne wzmianki w źródłach pisanych jasno
wskazują, iż w IX w. pastorał był już rozpowszech-
niony jako insygnium biskupie i opackie. Brak szcze-
gółowych przedstawień ikonograficznych a także
znalezisk grobowych uniemożliwia dokładne określe-
nie formy pastorału z tego czasu. Z 2. połowy X w.
pochodzi pastorał znaleziony w grobie abp. Reims
Adalberona (zm. 988/989)20, z krzywaśnią rzeźbioną
w kości słoniowej o wykształconym nodusie.
i datuje na okres wcześniejszy.
17 Pastorał ten został przypisany opatce Adelajdzie na
podstawie skojarzenia go z przekazem Thietmara, iż Otto 1II
ofiarował swej siostrze w momencie objęcia przez nią
urzędu w Kwedlinburgu złotą laskę - virga a longe com-
misit aurea (Thietmar lib. IV 43, Kronika Thietmara,
wyd. M. Z. Jedlicki, Poznań 1953, s.198-199). Zob.
D. KÓTZSCHE, Servatiusstab sog. Abtissinnenstab, [w:]
id. Der Quedlinburger Schatz wieder vereint [Katalog wy-
stawy], Berlin 1993, nr 6, s. 59-60; M. BRANDT, Serva-
tius-Stab, sog. Abtissinnenstab, [w:] M. BRANDT,
A. EGGERBRECHT, Bernward von Hildesheim und das
Zeitalter der Ottonen, t. II, [Katalog wystawy], Hildesheim
1993, nr VI-47,s. 377-378.
18 BOGACKA, op. cit.,s. 25
19 ROUTGER, Fita Brunonis archiepiscopi Colonensis,
c. 31, wyd. 1. Ott, Monumenta Germaniae Historica,
Scriptores rerum germanicarum in usum scholarum,
N.S.,10, Weimar 1951, s. 31; R. LAUER, G. HEFELE,
Petrusstab, [w:] M. PUHLE, Otto der Grosse, Magdeburg
und Europa, [Katalog wystawy] t. 11, Mainz 2001, nr IV
81, s. 305-310; BOGACKA, op. cit., s. 31 nie zna laski
kolońskiej, lecz tylko trewirską i niesłusznie określa jąjako
insygnium papieskie.
20 M. BRANDT, Kriimme vom Bischofstab des Reimser
Erzbischofs Adalbero, [w:] M. BRANDT, A. EGGE-
BRECHT, Bernward von Hildesheim und das Zeitalter
der Ottonen, [Katalog wystawy] t. II, Hildesheim 1993,
nr V-39, s. 304.