DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Zadrożny, Tadeusz: Starotestamentowa geneza relacji między twórcami kaplicy Zygmuntowskiej - królem i Berreccim
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.49519#0057
StAROTESTAMENTOWA GENEZA RELACJI MIĘDZY TWÓRCAMI KaPLICY ZyGMUNTOWSKIEJ
51
wykonawcą wszelkich prac wokół Świątyni. Choć przywiązanie do doktryny arystoteleso-
wej nie pozwalało mu uznać Hiramowego tytułu do mądrości, to jednak Tostado zwał Hira-
ma mężem pełnym wiedzy we wszelkich sztukach, w wytwarzaniu pięknych przedmiotów
i w odpowiednim ich obmyślaniu, przyjmując zapewne za Arystotelesem, że mądrość
nawet najznakomitszycli artystów nie jest niczym innym niż mistrzostwem
w sztuce137. W analizowaniu dróg realizacji wielkich dzieł artystycznych Tostado nie po-
przestał na uznaniu dla mistrzostwa w sztuce, lecz w komentarzu do Księgi Wyjścia sta-
rannie rozważał problem, czy Bóg obdarzając Bezeleela duchem i mądrością, rozumem
i umiejętnościami koniecznymi do wykonania prac, tę wiedzę wlał weń, czy uzdolnił go
do jej pozyskania w drodze naturalnej 138. W efekcie, będąc wierny wykładni arystoteleso-
wej, uwydatnił znaczenie artystycznego doświadczenia. Szczególną rolę przyznał inwen-
cji twórczej, czyli zdolności wynalazczego obmyślania, przejawiającej się dwojako,
zarówno na etapie pojmowaniu wzorów i zdolności ujmowania w kształtach rzeczy zgod-
nych z regułami sztuki, jak i na etapie obmyślania skutecznych sposobów realizacji wszel-
kich artystycznych zamierzeń139. Tego rodzaju dyspozycjami duszy i odpowiednim
doświadczeniem został obdarzony Bezeleel, najznamienitszy pośród artystów, aby mógł
wznieść i pięknie wykonać Dom Boży. Mądrość została wlana w jego serce, resztę opatrz-
nościowo posiadł w sposób naturalny140.
Teksty biblijne, rozważane przez Tostada, wprowadzały do identyfikacji postaci nowe-
go Hirama czy Bezeleela, walor szczególnej godności człowieka wybranego przez Boga,
napełnionego duchem Bożym, czyli w powierzonych mu pracach uzdolnionego do doko-
nywania rzeczy wielkich, opatrznościowo przygotowanego do sprostania najtrudniejsze-
mu nawet zadaniu, napełnionego mądrością i rozumem, zdolnego pojąć niebiański wzór
i ująć go we właściwych formach, obdarzonego umiejętnościami wykonywania wszelkich
prac artystycznych - dzieł pięknych i zgodnych z regułami sztuki - oraz wynalazczego
obmyślania sposobu, w jaki powinny być one wykonane, by sprostać oczekiwanej przez
Boga doskonałości. Mądrość, wiedza i umiejętności twórcy dzięki analogii do biblijnego
137Et sunt ista nomina impropria, quia non erat iste vir prudens, sed eruditus in omnia artefabricandi, et texendi: & ad
hoc non extenditur prudentia, sed solum ad dirigendum agibilia, & negotia humanana, de quibus non erat ad proposi-
tum. Sciens vocatur, qui scientiam habet: & est scientia habitus speculatiuus, secundum quem cognoscimus conclusio-
nes demonstratiuas, utpatet sexto Eth. ad nihil horum pertinet, & tamen de isto viro nihil commendatur hic, nisi quod
esset peritus in arte esset fabricandi, quia nihil aliudfaceret ad propositu - ibid., [1613, s. 57b].
138 Sacra scriptura sumit quandoque sapientiam pro prudentia. [...] Prima cum dicitur de sapientia, quhd Deus repleuit
Beseleel spiritu sapientiae: & capitur sapientia pro quodam habitu cognitiuo infuso, non est assumenda sapientia
infusa, sicut alibi assumitur, quia sapientia est unus de habitibus intellectus speculativi, quia inter quinque habitus
intellectus ponuntur tres speculatiui, & duo non speculatiui: sapientia autem ponitur inter habitus speculativos; sed hic
non infudit Deus Beseleel aliquam habitum speculativum, quia ad hoc non erat necessarius (Commentaria in Exodi 3\
q. 3) - TOSTADO, Opera omnia, t. 2, p. 2. Commentaria in secundam partem Exodi, Coloniae Agrippinae 1613,
s. 173bc.
139 Excogitatio duplex in artificialibus. Est autem excogitatio duplex: quaedam, quae est de forma rei constituendae:
secunda, quae est de modo, & processu factionis. Prima pertinet ad exemplar rei: secunda pertinet ad habitum artis
(ibid., 31 q. 7) - ibid., s. 178bc.
140 Et dicitur: In corde omnis eruditi posui sapientiam, id est, ego feci ut ulli, qui erant antea eruditi per subtilitatem
naturalem, & propriam inquisitionem, & laborem doctrinalem addiscendo ab altero, reciperent nunc sapientiam infu-
sam: omnia enim haec Deus dedisse dicitur, ut supra declaratum est, & patet aliqualiter in litera, scilicet quod, Deus
repleuit istos [scilicet eruditos] spiritu Dei, sapientiae et intelligentiae, atque scientia, principalius tanem dicitur infu-
disse sapientiam, quia sapientia est habitus totaliter infusus, alia autem praedicta non erant infusa: posuit autem Deus
sapientiam in corde eruditorum, quia antea erant isti eruditi habentes subtilitatem naturalem, quam Deus tribuerat, &
scientiam acquisitam & postea praeter haec infudit sapientiam (ibid., 31 q. 7) - ibid., s. 179b.
51
wykonawcą wszelkich prac wokół Świątyni. Choć przywiązanie do doktryny arystoteleso-
wej nie pozwalało mu uznać Hiramowego tytułu do mądrości, to jednak Tostado zwał Hira-
ma mężem pełnym wiedzy we wszelkich sztukach, w wytwarzaniu pięknych przedmiotów
i w odpowiednim ich obmyślaniu, przyjmując zapewne za Arystotelesem, że mądrość
nawet najznakomitszycli artystów nie jest niczym innym niż mistrzostwem
w sztuce137. W analizowaniu dróg realizacji wielkich dzieł artystycznych Tostado nie po-
przestał na uznaniu dla mistrzostwa w sztuce, lecz w komentarzu do Księgi Wyjścia sta-
rannie rozważał problem, czy Bóg obdarzając Bezeleela duchem i mądrością, rozumem
i umiejętnościami koniecznymi do wykonania prac, tę wiedzę wlał weń, czy uzdolnił go
do jej pozyskania w drodze naturalnej 138. W efekcie, będąc wierny wykładni arystoteleso-
wej, uwydatnił znaczenie artystycznego doświadczenia. Szczególną rolę przyznał inwen-
cji twórczej, czyli zdolności wynalazczego obmyślania, przejawiającej się dwojako,
zarówno na etapie pojmowaniu wzorów i zdolności ujmowania w kształtach rzeczy zgod-
nych z regułami sztuki, jak i na etapie obmyślania skutecznych sposobów realizacji wszel-
kich artystycznych zamierzeń139. Tego rodzaju dyspozycjami duszy i odpowiednim
doświadczeniem został obdarzony Bezeleel, najznamienitszy pośród artystów, aby mógł
wznieść i pięknie wykonać Dom Boży. Mądrość została wlana w jego serce, resztę opatrz-
nościowo posiadł w sposób naturalny140.
Teksty biblijne, rozważane przez Tostada, wprowadzały do identyfikacji postaci nowe-
go Hirama czy Bezeleela, walor szczególnej godności człowieka wybranego przez Boga,
napełnionego duchem Bożym, czyli w powierzonych mu pracach uzdolnionego do doko-
nywania rzeczy wielkich, opatrznościowo przygotowanego do sprostania najtrudniejsze-
mu nawet zadaniu, napełnionego mądrością i rozumem, zdolnego pojąć niebiański wzór
i ująć go we właściwych formach, obdarzonego umiejętnościami wykonywania wszelkich
prac artystycznych - dzieł pięknych i zgodnych z regułami sztuki - oraz wynalazczego
obmyślania sposobu, w jaki powinny być one wykonane, by sprostać oczekiwanej przez
Boga doskonałości. Mądrość, wiedza i umiejętności twórcy dzięki analogii do biblijnego
137Et sunt ista nomina impropria, quia non erat iste vir prudens, sed eruditus in omnia artefabricandi, et texendi: & ad
hoc non extenditur prudentia, sed solum ad dirigendum agibilia, & negotia humanana, de quibus non erat ad proposi-
tum. Sciens vocatur, qui scientiam habet: & est scientia habitus speculatiuus, secundum quem cognoscimus conclusio-
nes demonstratiuas, utpatet sexto Eth. ad nihil horum pertinet, & tamen de isto viro nihil commendatur hic, nisi quod
esset peritus in arte esset fabricandi, quia nihil aliudfaceret ad propositu - ibid., [1613, s. 57b].
138 Sacra scriptura sumit quandoque sapientiam pro prudentia. [...] Prima cum dicitur de sapientia, quhd Deus repleuit
Beseleel spiritu sapientiae: & capitur sapientia pro quodam habitu cognitiuo infuso, non est assumenda sapientia
infusa, sicut alibi assumitur, quia sapientia est unus de habitibus intellectus speculativi, quia inter quinque habitus
intellectus ponuntur tres speculatiui, & duo non speculatiui: sapientia autem ponitur inter habitus speculativos; sed hic
non infudit Deus Beseleel aliquam habitum speculativum, quia ad hoc non erat necessarius (Commentaria in Exodi 3\
q. 3) - TOSTADO, Opera omnia, t. 2, p. 2. Commentaria in secundam partem Exodi, Coloniae Agrippinae 1613,
s. 173bc.
139 Excogitatio duplex in artificialibus. Est autem excogitatio duplex: quaedam, quae est de forma rei constituendae:
secunda, quae est de modo, & processu factionis. Prima pertinet ad exemplar rei: secunda pertinet ad habitum artis
(ibid., 31 q. 7) - ibid., s. 178bc.
140 Et dicitur: In corde omnis eruditi posui sapientiam, id est, ego feci ut ulli, qui erant antea eruditi per subtilitatem
naturalem, & propriam inquisitionem, & laborem doctrinalem addiscendo ab altero, reciperent nunc sapientiam infu-
sam: omnia enim haec Deus dedisse dicitur, ut supra declaratum est, & patet aliqualiter in litera, scilicet quod, Deus
repleuit istos [scilicet eruditos] spiritu Dei, sapientiae et intelligentiae, atque scientia, principalius tanem dicitur infu-
disse sapientiam, quia sapientia est habitus totaliter infusus, alia autem praedicta non erant infusa: posuit autem Deus
sapientiam in corde eruditorum, quia antea erant isti eruditi habentes subtilitatem naturalem, quam Deus tribuerat, &
scientiam acquisitam & postea praeter haec infudit sapientiam (ibid., 31 q. 7) - ibid., s. 179b.