Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (67.2005)

Odkrycie nieznanych dekoracji groteskowych w Kaplicy Zygmuntowskiej

145

zdecydował się dodać nowe konsole, które zasłoniły wykonane już groteskowe płyciny co-
kołu wnęk. Nie ulega wątpliwości, że w czasie poprzednich historycznych renowacji kapli-
cy „dorobione" konsole nie były nigdy demontowane. Stwierdzono bowiem, że montaż
wykonany został przez zwykłe dociśnięcie dodanych elementów na zaprawie piaskowo-
wapiennej z przewagą wapna gaszonego. Jest to niewątpliwie pierwotna zaprawa pochodzą-
ca z okresu budowy kaplicy.
Odsłonięte płyciny pod posągami świętych w niszach ściany wschodniej, południowej
i zachodniej mają kształt leżących prostokątów, których regularność zakłócają po bokach
cokoły pilastrów. Obramione profilowanymi listwami wypełnione zostały płaskorzeźbio-
nymi ornamentami skomponowanymi zgodnie z zasadą symetrii osiowej. Pod figurą
św. Piotra (il.1) zastosowano najprostszą kompozycję arabeskową. Składają się na nią
dwie esowato wygięte wici akantu połączone pośrodku motywem liściastym (w większo-
ści zniszczonym). Łodyżki są cienkie, delikatne liście dość ściśle do nich przylegają.
Urozmaicenie wprowadzają„przewiązki" wici utworzone z trzech listków oraz wywinię-
te na zewnątrz pojedyncze liście. W pozostałych przypadkach mamy do czynienia z orna-
mentami groteskowymi. W polach poniżej postaci św. św. Pawła, Jana Chrzciciela
i Wacława (il. 2-3, 6) ośrodkiem układu są maski liściaste, różniące się sposobem opraco-
wania szczegółów oraz opracowaniem utworzonych z liści koron-diademów. Szczególnie
bogato potraktowano zwieńczenie maski pod św. Wacławem (il. 6) - przypomina ono
kosz wypełniony liśćmi ułożonymi w dwóch rzędach. Z uszu opisanej maski wybiegają
dwie esowato wygięte, dość bujne wici akantowe zakończone pięciopłatkowymi rozeta-
mi. Pod niszami św. św. Pawła i Jana Chrzciciela (il. 2-3) po bokach masek ukazano
w układzie antytetycznym postacie zwierząt z ogonami w kształcie spiralnie zwiniętego
akantu. Są to ptaki z uniesionymi skrzydłami (pod św. Janem Chrzcicielem) oraz hybrydy
z końskimi głowami oraz uskrzydlonymi ptasimi korpusami (pod św. Pawłem). Poniżej sta-
tuy św. Floriana (il. 5) w centrum płyciny znajduje się wazon ujęty parą smoków o dużych
głowach z rozdziawionymi paszczami i liściastymi czubami, osadzonych na cienko esowato
wygiętych szyjach. Ciała smoków przechodzą w spiralnie zakręconą wić akantu zakończo-
ną dużymi pięciopłatkowymi rozetami. Najbardziej rozbudowany jest ornament poniżej
rzeźby św. Zygmunta (il. 4). Widzimy tu centralnie umieszczone putto o koźlich (?) nogach
(ta część rzeźby jest silnie zniszczona), przytrzymujące za łby parę fantastycznych zwierząt
o końskich odnóżach i masywnych łbach pokrytych liśćmi. Ich tułowia przechodzą w długie
akantowe zawijające się ogony. Na grzbietach każdego ze stworów siedzą putta.
Wszystkie ornamenty wykonane zostały z wielką biegłością techniczną i znakomitym
wyczuciem formy. Najbardziej wyrazisty „ostry", a zarazem najcięższy optycznie jest re-
lief pod św. Wacławem (il. 6). W pozostałych zwraca uwagę doskonałe operowanie ele-
mentami wybitnie plastycznymi (postacie zwierząt, putta), zestawionymi z partiami
delikatnie, subtelnie zarysowanymi. Miejscami ledwie zaznaczonymi w tle. Dekoracyjne
walory płaskorzeźb łączą się z ekspresją uzyskaną w sprężystych zwojach wici oraz pozo-
stałych hybryd z silnie wygiętymi delikatnymi, cienkimi szyjami dźwigającymi masywne
łby. Doskonałe, z wielką precyzją opracowane zostały wszystkie szczegóły liści oraz mo-
tywów zoo- i antropomorficznych.
Ze względów estetycznych, oraz szanując ostateczną koncepcję kompozycyjną Berrec-
ciego polegającą na skorygowaniu błędu przez samego projektanta, postanowiono odsło-
nięte dekoracje groteskowe ponownie przykryć dorobionymi później konsolami. Z nowo
odkrytych płaskorzeźb wykonano jednak odlewy gipsowe, które jako „świadki historycz-
ne" będą eksponowane w lapidarium wawelskim.