DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Recenzje
DOI article:Kriegseisen, Jacek: Złoty wiek Pomorza: Sztuka na dworze książąt pomorskich w XVI i XVII wieku - wystawa stała w Muzeum Narodowym w Szczecinie
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.70769#0343
Recenzje
343
stawa wobec boskiego majestatu i miłosierdzia, wy-
wołującą lęk przed grzechem, prowadzi do czczenia
Boga i okazywania mu posłuszeństwa. Z daru tego
wynika pragnienie wynagrodzenia Bogu za tych,
którzy sprzeciwili się mu, co w konsekwencji owo-
cuje wzięciem odpowiedzialności za siebie i podda-
nych swojej opiece czy władzy. W takim kontekście
książę Franciszek I jawi się jako opiekun wiary
i państwa. Z dewizą tą, w podobnym znaczeniu,
koresponduje dewiza księcia Filipa II - Christo et
reipublicae, która pojawiała się między innymi na
jego monetach* * * * * 13.
Właśnie z numizmatyką wiąże się największy
niedostatek wystawy i jednocześnie katalogu. Za
taki można bezsprzecznie uznać brak uwzględnienia
pomorskich medali i monet. Szczególnie w XVI
i XVII w., były one ważnym instrumentem służącym
kreowaniu wizerunku państwa, a także władcy, służąc
podkreśleniu jego przymiotów i zasług. Numizmaty,
związane z wydarzeniami o randze państwowej lub
prywatnej, zawsze były j ednak wykorzystywane j ako
instrument propagandy polityczno-dynastycznej.
W końcu, będąc dzisiaj często jedynym źródłem iko-
nograficznym, niewątpliwie skuteczniej niż malar-
skie portrety, przeznaczone dla mniej lub bardziej
wąskiego, ale zawsze elitarnego grona odbiorców,
rozprzestrzeniały i popularyzowały wizerunki ksią-
żąt. Braku tego nie jest w stanie zrekompensować
stała wystawa w Gmachu Głównym Muzeum Naro-
dowego poświęcona numizmatyce pomorskiej.
W przestrzeni wystawy jest eksponowany zespół
portretów książęcych pochodzących prawdopodob-
nie z drugiej połowy XVII w. Zabytki te, o dość
niskiej wartości artystycznej, pogłębionej przemalo-
waniami i dawnymi nieudanymi zabiegami konser-
watorskimi, choć z powodów historycznych są nie-
wątpliwie cenne, to w drugiej sali wystawowej
stanowią pewien jakościowy dysonans, szczególnie
wszystkie bogactwa i skarby. W przywołanym druku rów-
nież w łacinie: Ecce timor Domini, et cor prudens, Opti-
mus Ula | Sint mihi thesaurus: divitae valeant ||, zob.
NEGEDANK-SEMLOW, BOHLEN-BOHLENDORF,
op. cit, s. 325.
13 DieMiinzen der Herzoge von Pommern. Die Sammlung
Professor Helmut Hahn, Berlin / The Coins of the Dukes
of Pomerania - The Collection Professor Helmut Hahn,
Berlin, Auktion 224, 31. Januar 2013 in Berlin, Fritz Ru-
dolf Kunker GmbH & Co. KG, GutenbergstraBe 23,
49076 Osnabriick, s. 34 (poz. 1077), 39 (poz. 1091), 41
(poz. 1096-1097), 42 (poz. 1098-1100), 43 (poz. 1102),
50 (poz. 1132).
14 Jacek KRIEGSEISEN, „Dom kramarzy w Elblągu
i jego wyposażenie w świetle inwentarzy cechowych z lat
1703-1814”, Porta Aurea, 10, 2011, s. 75.
15 Przede wszystkim: Maria GLIŃSKA, „Zespół pomor-
przykry w zestawieniu z dziełem Cranacha czy por-
tretami książęcymi ukazanymi w drzewie genealo-
gicznym wykonanym w 1598 r. przez Comeliusa
Krommeny’ego. Pierwotne pochodzenie portretów
nie jest znane, ale prawdopodobne wydaje się, że
zostały wykonane dla domu cechowego, być może
sukienników, na co wskazywałby herb tej gildii, for-
matem zbieżny z portretami. W domu cechowym
uobecnienie władcy poprzez jego portret miało pod-
nosić prestiż korporacji, ale przede wszystkim miało
przypominać o książęcej protekcji nad miastem,
więc w konsekwencji nad cechem, którego swobód
książę był gwarantem. Wypadek umieszczenia por-
tretów władców w domu cechowym znany jest mię-
dzy innymi z Elbląga z tamtejszego domu kramarzy14.
Katalog, w większym stopniu niż wystawa, ujaw-
nił również problemy atrybucyjne dotyczące rzeźby
kamiennej powstającej na zamówienie książęce oko-
ło połowy XVI w. Badania nad pomorską rzeźbą
kamienną prowadzone przez Marię Glińską15, a tak-
że niedawno opublikowane ustalenia Andreasa Can-
te - monografisty twórczości Hansa Schencka zwa-
nego ScheuBlich16, wyjaśniły i rzuciły nowe światło
na wiele zagadnień. W związku z tym zachowanie w
katalogu atrybucji Schenckowi dwóch zupełnie róż-
nych monumentalnych rzeźb, zmusza do stwierdze-
nia, że jest dyskusyjne, by w jednym warsztacie po-
wstawały dzieła tak zróżnicowane stylistycznie. Jak
się wydaj e różnic tych nie da się również wytłuma-
czyć li tylko upodobaniami zleceniodawców17. Za-
bytkami tymi są: płyta z 1545 r., pochodząca z prze-
budowanego na książęcą rezydencję klasztoru
w Kołbaczu, z portretami księcia Barnima IX/XI
(1501-1573) i jego żony Anny brunszwicko-lune-
burskiej (1502-1568), oraz płyta z 1546 r. z portre-
tem księcia Filipa I, wykonana z okazji ukończenia
przebudowy zamku we Wkryujściu i umieszczona
pierwotnie nad wejściem do zamku. Obie rzeźby
skich płyt kamiennych architektoniczno-dekoracyjnych
z lat około 1545-1548”, Materiały Zachodniopomorskie,
15, 1969, s. 291-360; ead., „Plastyka kamienna na Pomo-
rzu Zachodnim w latach 1530-1640”, [w:] Sztuka Po-
morza Zachodniego, red. Zygmunt ŚWIECHOWSKI,
Warszawa 1973, s. 305-365; ead., „Książęce fundacje
w zakresie rzeźby kamiennej”, [w:] Mecenat artystyczny
książąt Pomorza Zachodniego, Materiały z sesji oddziału
szczecińskiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki w Zam-
ku Królewskim w Warszawie 21-22 listopada 1986 r„ red.
Władysław FILIPOWIAK, Barbara JANUSZKIEWICZ,
Szczecin 1990, s. 75-102.
16 Andreas CANTE, Der Bildhauer und Medailleur Hans
Schenck oder Scheufilich. Ein Kiinstler der Renaissance
in Zeiten der Reformation, Bd. 1-2, Berlin 2007.
17 FRANKOWSKA-MAKAŁA, MAKAŁA, op. cit.,
s. 27.
343
stawa wobec boskiego majestatu i miłosierdzia, wy-
wołującą lęk przed grzechem, prowadzi do czczenia
Boga i okazywania mu posłuszeństwa. Z daru tego
wynika pragnienie wynagrodzenia Bogu za tych,
którzy sprzeciwili się mu, co w konsekwencji owo-
cuje wzięciem odpowiedzialności za siebie i podda-
nych swojej opiece czy władzy. W takim kontekście
książę Franciszek I jawi się jako opiekun wiary
i państwa. Z dewizą tą, w podobnym znaczeniu,
koresponduje dewiza księcia Filipa II - Christo et
reipublicae, która pojawiała się między innymi na
jego monetach* * * * * 13.
Właśnie z numizmatyką wiąże się największy
niedostatek wystawy i jednocześnie katalogu. Za
taki można bezsprzecznie uznać brak uwzględnienia
pomorskich medali i monet. Szczególnie w XVI
i XVII w., były one ważnym instrumentem służącym
kreowaniu wizerunku państwa, a także władcy, służąc
podkreśleniu jego przymiotów i zasług. Numizmaty,
związane z wydarzeniami o randze państwowej lub
prywatnej, zawsze były j ednak wykorzystywane j ako
instrument propagandy polityczno-dynastycznej.
W końcu, będąc dzisiaj często jedynym źródłem iko-
nograficznym, niewątpliwie skuteczniej niż malar-
skie portrety, przeznaczone dla mniej lub bardziej
wąskiego, ale zawsze elitarnego grona odbiorców,
rozprzestrzeniały i popularyzowały wizerunki ksią-
żąt. Braku tego nie jest w stanie zrekompensować
stała wystawa w Gmachu Głównym Muzeum Naro-
dowego poświęcona numizmatyce pomorskiej.
W przestrzeni wystawy jest eksponowany zespół
portretów książęcych pochodzących prawdopodob-
nie z drugiej połowy XVII w. Zabytki te, o dość
niskiej wartości artystycznej, pogłębionej przemalo-
waniami i dawnymi nieudanymi zabiegami konser-
watorskimi, choć z powodów historycznych są nie-
wątpliwie cenne, to w drugiej sali wystawowej
stanowią pewien jakościowy dysonans, szczególnie
wszystkie bogactwa i skarby. W przywołanym druku rów-
nież w łacinie: Ecce timor Domini, et cor prudens, Opti-
mus Ula | Sint mihi thesaurus: divitae valeant ||, zob.
NEGEDANK-SEMLOW, BOHLEN-BOHLENDORF,
op. cit, s. 325.
13 DieMiinzen der Herzoge von Pommern. Die Sammlung
Professor Helmut Hahn, Berlin / The Coins of the Dukes
of Pomerania - The Collection Professor Helmut Hahn,
Berlin, Auktion 224, 31. Januar 2013 in Berlin, Fritz Ru-
dolf Kunker GmbH & Co. KG, GutenbergstraBe 23,
49076 Osnabriick, s. 34 (poz. 1077), 39 (poz. 1091), 41
(poz. 1096-1097), 42 (poz. 1098-1100), 43 (poz. 1102),
50 (poz. 1132).
14 Jacek KRIEGSEISEN, „Dom kramarzy w Elblągu
i jego wyposażenie w świetle inwentarzy cechowych z lat
1703-1814”, Porta Aurea, 10, 2011, s. 75.
15 Przede wszystkim: Maria GLIŃSKA, „Zespół pomor-
przykry w zestawieniu z dziełem Cranacha czy por-
tretami książęcymi ukazanymi w drzewie genealo-
gicznym wykonanym w 1598 r. przez Comeliusa
Krommeny’ego. Pierwotne pochodzenie portretów
nie jest znane, ale prawdopodobne wydaje się, że
zostały wykonane dla domu cechowego, być może
sukienników, na co wskazywałby herb tej gildii, for-
matem zbieżny z portretami. W domu cechowym
uobecnienie władcy poprzez jego portret miało pod-
nosić prestiż korporacji, ale przede wszystkim miało
przypominać o książęcej protekcji nad miastem,
więc w konsekwencji nad cechem, którego swobód
książę był gwarantem. Wypadek umieszczenia por-
tretów władców w domu cechowym znany jest mię-
dzy innymi z Elbląga z tamtejszego domu kramarzy14.
Katalog, w większym stopniu niż wystawa, ujaw-
nił również problemy atrybucyjne dotyczące rzeźby
kamiennej powstającej na zamówienie książęce oko-
ło połowy XVI w. Badania nad pomorską rzeźbą
kamienną prowadzone przez Marię Glińską15, a tak-
że niedawno opublikowane ustalenia Andreasa Can-
te - monografisty twórczości Hansa Schencka zwa-
nego ScheuBlich16, wyjaśniły i rzuciły nowe światło
na wiele zagadnień. W związku z tym zachowanie w
katalogu atrybucji Schenckowi dwóch zupełnie róż-
nych monumentalnych rzeźb, zmusza do stwierdze-
nia, że jest dyskusyjne, by w jednym warsztacie po-
wstawały dzieła tak zróżnicowane stylistycznie. Jak
się wydaj e różnic tych nie da się również wytłuma-
czyć li tylko upodobaniami zleceniodawców17. Za-
bytkami tymi są: płyta z 1545 r., pochodząca z prze-
budowanego na książęcą rezydencję klasztoru
w Kołbaczu, z portretami księcia Barnima IX/XI
(1501-1573) i jego żony Anny brunszwicko-lune-
burskiej (1502-1568), oraz płyta z 1546 r. z portre-
tem księcia Filipa I, wykonana z okazji ukończenia
przebudowy zamku we Wkryujściu i umieszczona
pierwotnie nad wejściem do zamku. Obie rzeźby
skich płyt kamiennych architektoniczno-dekoracyjnych
z lat około 1545-1548”, Materiały Zachodniopomorskie,
15, 1969, s. 291-360; ead., „Plastyka kamienna na Pomo-
rzu Zachodnim w latach 1530-1640”, [w:] Sztuka Po-
morza Zachodniego, red. Zygmunt ŚWIECHOWSKI,
Warszawa 1973, s. 305-365; ead., „Książęce fundacje
w zakresie rzeźby kamiennej”, [w:] Mecenat artystyczny
książąt Pomorza Zachodniego, Materiały z sesji oddziału
szczecińskiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki w Zam-
ku Królewskim w Warszawie 21-22 listopada 1986 r„ red.
Władysław FILIPOWIAK, Barbara JANUSZKIEWICZ,
Szczecin 1990, s. 75-102.
16 Andreas CANTE, Der Bildhauer und Medailleur Hans
Schenck oder Scheufilich. Ein Kiinstler der Renaissance
in Zeiten der Reformation, Bd. 1-2, Berlin 2007.
17 FRANKOWSKA-MAKAŁA, MAKAŁA, op. cit.,
s. 27.