DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Wółkowski, Wojciech: Od gotyckiego zamku do barokowej rezydencji: Dzieje budowlane zamku biskupów warmińskich w Lidzbarku Warmińskim w XVII i XVIII wieku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0106
104
Wojciech Wółkowski
rodów Królestwa. Z oczywistych względów gotycki zamek nie odpowiadał już aspira-
cjom XVII- i XVIII-wiecznych włodarzy diecezji.
Pierwszą rozbudowę zamku dla powiększającego się dworu biskupiego przeprowa-
dzono już za czasów kardynała Andrzeja Batorego w końcu wieku XVI. Po północnej
stronie zamku postało wtedy skrzydło mieszczące nowe apartamenty biskupie. Zarówno
jego układ przestrzenny, jak i forma architektoniczna tkwiły jeszcze w tradycji gotyku,
jego powstania nie można więc uznać za początek przekształcania zamku w nowożytną
rezydencję.
Jak podaje dotychczasowa literatura przedmiotu2, wielka barokowa rozbudowa zamku
miała nastąpić około roku 1673, za czasów biskupa Jana Stefana Wydżgi. W jej wyniku na
parchamie, przed południowym skrzydłem gotyckiego zamku stanąć miała budowla okre-
ślana mianem „pałacu Wydżgi". Jej wygląd opisany na podstawie XVIII- i XIX-wiecznej
ikonografii i kartografii doczekał się szeregu analiz porównawczych i stał się podstawą
atrybucji domniemanego dzieła architektonicznego. Sugerowano nawet, iż budowa pała-
cu dała początek świeckiej architekturze barkowej na Warmii3.
Niestety z dotychczasowymi ustaleniami na temat formy i chronologii przebudowy
założenia zamkowego nie zgadzają się zapisy znajdujące się w lustracjach obiektu i ra-
chunkach biskupich zachowanych w archiwach archidiecezjalnym i wojewódzkim
w Olsztynie4. Na o wiele bardziej skomplikowane i długotrwale dzieje przebudowy zam-
ku lidzbarskiego wskazują też wyniki prowadzonych w 2011 r. badań archeologicznych
na parchamie przed południowym skrzydłem zamku5. W związku z powyższym dzieje
budowlane barkowej rezydencji biskupiej w Lidzbarku Warmińskim trzeba napisać od
nowa.
Wspomniane wyżej inwentarze zamkowe dość dokładnie opisują budowle, jakie stały
na parchamie zamkowym w latach 70. i 80. XVII w., czyli tam, gdzie miał już stać okazały
„pałac Wydżgi". Były to parterowa oficyna z użytkowym poddaszem we wschodniej czę-
ści parchamu i być może trzy niewielkie pomieszczenia po zachodniej stronie średnio-
wiecznej szyi bramnej. W sumie było to osiem pomieszczeń na parterze, w tym izba
sufragana, i łaźnia6. Zapewne właśnie z tym ostatnim pomieszczeniem związany był od-
kryty w trakcie badań archeologicznych piec typu hipokaustum na wschodnim krańcu
parchamu7. Obok łaźni znajdowały się schody na niewielkie poddasze. Na tej kondygnacji
funkcjonowało zaledwie jedno pomieszczenie mieszkalne z przedsionkiem. O marginal-
nym znaczeniu opisywanej budowli dla rezydencji świadczy m.in. brak jej połączenia
z zamkiem właściwym.
W tym miejscu należy odnieść się do wspomnianej wyżej, obowiązującej dotychczas
w literaturze przedmiotu koncepcji, według której Jan S. Wydżga ufundować miał pałac
2 Karl HAUKE, Werner THIMM, Schlofi Heilsberg, Residenz der Bischbfe von Ermland, Geschichte und Wiederher-
stellung 1927-1944, Munster 1982; Andrzej RZEMPOŁUCH, „Architektura warmińska w XVII wieku", Rocznik Olsz-
tyński, 17, 1997, s. 13-39; Kaplica na zamku w Lidzbarku Warmińskim, red. Andrzej RZEMPOŁUCH, Olsztyn 2010,
tam również pozostała literatura.
3 RZEMPOŁUCH, „Architektura warmińska ...", s. 14.
4 Archiwum Państwowe w Olsztynie (dalej: APO), Heilsberg, Bischbfliches Schloss, Hospital, Gartenhaus und
Bischbflicher Garten, sygn. 367/62, m.in. lustracje zamku z lat 1689-1795, Archiwum Archidiecezji Warmińskiej
w Olsztynie, Stary inwentarz zamku biskupiego, sygn. Ac 4.
5 KOPERKIEWICZ, op. cit.
6 APO sygn. 367/621, s. 40-41, inwentarz z roku 1689 wymienia: „drewniany ganek, przedsionek, izbę sufragana,
komorę, mały pokój, nowo zbudowaną izbę, łaźnię".
7 KOPERKIEWICZ, op. cit., s. 53.
Wojciech Wółkowski
rodów Królestwa. Z oczywistych względów gotycki zamek nie odpowiadał już aspira-
cjom XVII- i XVIII-wiecznych włodarzy diecezji.
Pierwszą rozbudowę zamku dla powiększającego się dworu biskupiego przeprowa-
dzono już za czasów kardynała Andrzeja Batorego w końcu wieku XVI. Po północnej
stronie zamku postało wtedy skrzydło mieszczące nowe apartamenty biskupie. Zarówno
jego układ przestrzenny, jak i forma architektoniczna tkwiły jeszcze w tradycji gotyku,
jego powstania nie można więc uznać za początek przekształcania zamku w nowożytną
rezydencję.
Jak podaje dotychczasowa literatura przedmiotu2, wielka barokowa rozbudowa zamku
miała nastąpić około roku 1673, za czasów biskupa Jana Stefana Wydżgi. W jej wyniku na
parchamie, przed południowym skrzydłem gotyckiego zamku stanąć miała budowla okre-
ślana mianem „pałacu Wydżgi". Jej wygląd opisany na podstawie XVIII- i XIX-wiecznej
ikonografii i kartografii doczekał się szeregu analiz porównawczych i stał się podstawą
atrybucji domniemanego dzieła architektonicznego. Sugerowano nawet, iż budowa pała-
cu dała początek świeckiej architekturze barkowej na Warmii3.
Niestety z dotychczasowymi ustaleniami na temat formy i chronologii przebudowy
założenia zamkowego nie zgadzają się zapisy znajdujące się w lustracjach obiektu i ra-
chunkach biskupich zachowanych w archiwach archidiecezjalnym i wojewódzkim
w Olsztynie4. Na o wiele bardziej skomplikowane i długotrwale dzieje przebudowy zam-
ku lidzbarskiego wskazują też wyniki prowadzonych w 2011 r. badań archeologicznych
na parchamie przed południowym skrzydłem zamku5. W związku z powyższym dzieje
budowlane barkowej rezydencji biskupiej w Lidzbarku Warmińskim trzeba napisać od
nowa.
Wspomniane wyżej inwentarze zamkowe dość dokładnie opisują budowle, jakie stały
na parchamie zamkowym w latach 70. i 80. XVII w., czyli tam, gdzie miał już stać okazały
„pałac Wydżgi". Były to parterowa oficyna z użytkowym poddaszem we wschodniej czę-
ści parchamu i być może trzy niewielkie pomieszczenia po zachodniej stronie średnio-
wiecznej szyi bramnej. W sumie było to osiem pomieszczeń na parterze, w tym izba
sufragana, i łaźnia6. Zapewne właśnie z tym ostatnim pomieszczeniem związany był od-
kryty w trakcie badań archeologicznych piec typu hipokaustum na wschodnim krańcu
parchamu7. Obok łaźni znajdowały się schody na niewielkie poddasze. Na tej kondygnacji
funkcjonowało zaledwie jedno pomieszczenie mieszkalne z przedsionkiem. O marginal-
nym znaczeniu opisywanej budowli dla rezydencji świadczy m.in. brak jej połączenia
z zamkiem właściwym.
W tym miejscu należy odnieść się do wspomnianej wyżej, obowiązującej dotychczas
w literaturze przedmiotu koncepcji, według której Jan S. Wydżga ufundować miał pałac
2 Karl HAUKE, Werner THIMM, Schlofi Heilsberg, Residenz der Bischbfe von Ermland, Geschichte und Wiederher-
stellung 1927-1944, Munster 1982; Andrzej RZEMPOŁUCH, „Architektura warmińska w XVII wieku", Rocznik Olsz-
tyński, 17, 1997, s. 13-39; Kaplica na zamku w Lidzbarku Warmińskim, red. Andrzej RZEMPOŁUCH, Olsztyn 2010,
tam również pozostała literatura.
3 RZEMPOŁUCH, „Architektura warmińska ...", s. 14.
4 Archiwum Państwowe w Olsztynie (dalej: APO), Heilsberg, Bischbfliches Schloss, Hospital, Gartenhaus und
Bischbflicher Garten, sygn. 367/62, m.in. lustracje zamku z lat 1689-1795, Archiwum Archidiecezji Warmińskiej
w Olsztynie, Stary inwentarz zamku biskupiego, sygn. Ac 4.
5 KOPERKIEWICZ, op. cit.
6 APO sygn. 367/621, s. 40-41, inwentarz z roku 1689 wymienia: „drewniany ganek, przedsionek, izbę sufragana,
komorę, mały pokój, nowo zbudowaną izbę, łaźnię".
7 KOPERKIEWICZ, op. cit., s. 53.