DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Artykuły
DOI article:Wółkowski, Wojciech: Od gotyckiego zamku do barokowej rezydencji: Dzieje budowlane zamku biskupów warmińskich w Lidzbarku Warmińskim w XVII i XVIII wieku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0107
Od GOTYCKIEGO ZAMKU DO BAROKOWEJ REZYDENCJI. DZIEJE BUDOWLANE ZAMKU BISKUPÓW WARMIŃSKICH 105
przed południowym skrzydłem zamku. Miał on zajmować niemal całą powierzchnię par-
chamu południowego. Jego dwukondygnacyjna bryła z użytkowym poddaszem miała
prawdopodobnie trzy, wyższe o kondygnację, ryzality. Ryzalit środkowy miał być podkre-
ślony trójarkadową loggią.
Koncepcja ta ma zapewne swoje korzenie w uwadze Antona Eichhorna, który w roku
1860, powołując się na kronikę Macieja Tretera8 i archiwum biskupie, przypisał Wydżdze
budowę „nowego zamku w Lidzbarku". Zamku, do którego biskup miał się wprowadzić
w roku 16739. Informacją tą zasugerował się zapewne również Conrad Steinbrecht, two-
rząc na początku wieku XX rysunek planu założenia zamkowego, na którym w miejscu
pałacu na parchamie w obrysie z początku XIX w. umieścił napis Anbau 1673 wskazujący
na powstanie całej budowli we wspomnianym roku10. Tropem tym poszli zapewne kolejni
badacze zajmujący się zamkiem lidzbarskim. O ile jednak Hanna Domańska11 i Antoni
Kąsinowski12, opierając się tylko na źródłach pisanych, wspominają wyłącznie o remon-
cie oficyny przed bramą, o tyle już Karl Hauke13 i Andrzej Rzempołuch14, na podstawie
XVIII-wiecznej ryciny przedstawiającej zamek, próbują opisać szczegółowo bryłę i układ
funkcjonalny obiektu, który w XVII w. w tym kształcie jeszcze nie istniał. Najdalej
w rozważaniach na temat domniemanego „pałacu Wydżgi" poszedł Mariusz Karpowicz15,
przypisując autorstwo nieistniejącego jeszcze w końcu XVII w. pałacu Izydorowi Affaicie
i doszukując się analogii pomiędzy pałacem lidzbarskim a Villą Salve w Albogasio pro-
jektowaną przez Izydora. Do hipotez Karpowicza przychylił się również Andrzej Rzem-
połuch, wskazując równocześnie na analogię do projektów Tylmana z Gameren16.
Ponieważ, jak wyżej wykazano w XVII w., tzw. „pałac Wydżgi" jeszcze nie istniał wszyst-
kie przestawione powyżej hipotezy należy uznać za merytorycznie nieuprawnione.
Współczesny Wydżdze Maciej Treter-z Lubomierza w swej kronice napisał, iż biskup:
„w Lidzbarku naprawił izby przed mostem i w nich mieszkał do wyjazdu, ponieważ izby
zamku górnego, do których wchodzi się po schodach, chylącemu się ku starości wydały
się niewygodne"17. Ową wzmiankę odnosić zatem wypada jedynie do remontu wspomnia-
nej parterowej oficyny, a nie budowy pałacu. Jedyną, częściowo zachowaną pamiątką po
działalności biskupa Jana S. Wydżgi, jest więc namalowany na zachodniej, a pierwotnie
również północnej, ścianie Wielkiego Refektarza fryz z herbami biskupów warmińskich18.
8 Tomasz OESTERREICH, Tomasz TRETER, Maciej TRETER, Kronika lidzbarska, (tłum, polskie Julian WOJT-
KOWSKI), Olsztyn 2008.
9 Anton EICHHORN, „Geschichte der ermlandischen Bischofswahlen", Zeitschrift fur die Geschichte und Altertum-
skunde Ermlands, Bd. 1, 1860, s. 541.
10 Conrad STEIBBRECHT, Plan sytuacyjny zamku w Lidzbarku Warmińskim, 1903, Kopia fotograficzna w zbiorach IS
PAN w Warszawie, nr inw. 56691.
11 Hanna DOMAŃSKA, Zamek w Lidzbarku Warm., woj. olsztyńskie, Dokumentacja naukowa, Pracownia Dokumenta-
cji Historycznej PKZ o/Gdańsk 1965, s. 9 i 95.
12 Antoni KĄSINOWSKI, Architektoniczne badania powierzchniowe przedzamcza zamku w Lidzbarku oraz zespołu
murów obwodowych, PKZ o/Szczecin 1968, Aneks II, s. 3.
13 HAUKE, THIMM, op. cit., s. 20 (Hauke jako datę budowy pałacu podaje rok 1666).
14 RZEMPOŁUCH, „Architektura warmińska ...", s. 20-25.
15 Mariusz KARPOWICZ, Artisti Valsoldesi in Polonia Nel '600 e '700, Menaggio 1996, s. 268-274 i Andrzej RZEM-
POŁUCH, „Kaplica na zamku w Lidzbarku Warmińskim, jako przestrzeń sakralna i miejsce fundacji artystycznych",
[w:] Kaplica na zamku ..., s. 19.
16 RZEMPOŁUCH, „Architektura warmińska ...", s. 23.
17 OESTERREICH, TRETER, TRETER, op. cit., s. 149.
18 Jerzy Wojciech HEIDE, Archiwum dawne i nowe lidzbarskiego kościoła archiprezbiteriałnego, (tłum, polskie Julian
WOJTKOWSKI), Olsztyn 2006.
przed południowym skrzydłem zamku. Miał on zajmować niemal całą powierzchnię par-
chamu południowego. Jego dwukondygnacyjna bryła z użytkowym poddaszem miała
prawdopodobnie trzy, wyższe o kondygnację, ryzality. Ryzalit środkowy miał być podkre-
ślony trójarkadową loggią.
Koncepcja ta ma zapewne swoje korzenie w uwadze Antona Eichhorna, który w roku
1860, powołując się na kronikę Macieja Tretera8 i archiwum biskupie, przypisał Wydżdze
budowę „nowego zamku w Lidzbarku". Zamku, do którego biskup miał się wprowadzić
w roku 16739. Informacją tą zasugerował się zapewne również Conrad Steinbrecht, two-
rząc na początku wieku XX rysunek planu założenia zamkowego, na którym w miejscu
pałacu na parchamie w obrysie z początku XIX w. umieścił napis Anbau 1673 wskazujący
na powstanie całej budowli we wspomnianym roku10. Tropem tym poszli zapewne kolejni
badacze zajmujący się zamkiem lidzbarskim. O ile jednak Hanna Domańska11 i Antoni
Kąsinowski12, opierając się tylko na źródłach pisanych, wspominają wyłącznie o remon-
cie oficyny przed bramą, o tyle już Karl Hauke13 i Andrzej Rzempołuch14, na podstawie
XVIII-wiecznej ryciny przedstawiającej zamek, próbują opisać szczegółowo bryłę i układ
funkcjonalny obiektu, który w XVII w. w tym kształcie jeszcze nie istniał. Najdalej
w rozważaniach na temat domniemanego „pałacu Wydżgi" poszedł Mariusz Karpowicz15,
przypisując autorstwo nieistniejącego jeszcze w końcu XVII w. pałacu Izydorowi Affaicie
i doszukując się analogii pomiędzy pałacem lidzbarskim a Villą Salve w Albogasio pro-
jektowaną przez Izydora. Do hipotez Karpowicza przychylił się również Andrzej Rzem-
połuch, wskazując równocześnie na analogię do projektów Tylmana z Gameren16.
Ponieważ, jak wyżej wykazano w XVII w., tzw. „pałac Wydżgi" jeszcze nie istniał wszyst-
kie przestawione powyżej hipotezy należy uznać za merytorycznie nieuprawnione.
Współczesny Wydżdze Maciej Treter-z Lubomierza w swej kronice napisał, iż biskup:
„w Lidzbarku naprawił izby przed mostem i w nich mieszkał do wyjazdu, ponieważ izby
zamku górnego, do których wchodzi się po schodach, chylącemu się ku starości wydały
się niewygodne"17. Ową wzmiankę odnosić zatem wypada jedynie do remontu wspomnia-
nej parterowej oficyny, a nie budowy pałacu. Jedyną, częściowo zachowaną pamiątką po
działalności biskupa Jana S. Wydżgi, jest więc namalowany na zachodniej, a pierwotnie
również północnej, ścianie Wielkiego Refektarza fryz z herbami biskupów warmińskich18.
8 Tomasz OESTERREICH, Tomasz TRETER, Maciej TRETER, Kronika lidzbarska, (tłum, polskie Julian WOJT-
KOWSKI), Olsztyn 2008.
9 Anton EICHHORN, „Geschichte der ermlandischen Bischofswahlen", Zeitschrift fur die Geschichte und Altertum-
skunde Ermlands, Bd. 1, 1860, s. 541.
10 Conrad STEIBBRECHT, Plan sytuacyjny zamku w Lidzbarku Warmińskim, 1903, Kopia fotograficzna w zbiorach IS
PAN w Warszawie, nr inw. 56691.
11 Hanna DOMAŃSKA, Zamek w Lidzbarku Warm., woj. olsztyńskie, Dokumentacja naukowa, Pracownia Dokumenta-
cji Historycznej PKZ o/Gdańsk 1965, s. 9 i 95.
12 Antoni KĄSINOWSKI, Architektoniczne badania powierzchniowe przedzamcza zamku w Lidzbarku oraz zespołu
murów obwodowych, PKZ o/Szczecin 1968, Aneks II, s. 3.
13 HAUKE, THIMM, op. cit., s. 20 (Hauke jako datę budowy pałacu podaje rok 1666).
14 RZEMPOŁUCH, „Architektura warmińska ...", s. 20-25.
15 Mariusz KARPOWICZ, Artisti Valsoldesi in Polonia Nel '600 e '700, Menaggio 1996, s. 268-274 i Andrzej RZEM-
POŁUCH, „Kaplica na zamku w Lidzbarku Warmińskim, jako przestrzeń sakralna i miejsce fundacji artystycznych",
[w:] Kaplica na zamku ..., s. 19.
16 RZEMPOŁUCH, „Architektura warmińska ...", s. 23.
17 OESTERREICH, TRETER, TRETER, op. cit., s. 149.
18 Jerzy Wojciech HEIDE, Archiwum dawne i nowe lidzbarskiego kościoła archiprezbiteriałnego, (tłum, polskie Julian
WOJTKOWSKI), Olsztyn 2006.