DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Artykuły
DOI article:Karpova, Elena Veniaminovna: Portret à l’antique: Przyczynek do badań nad twórczo¬ścią Tomasza Oskara Sosnowskiego
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0601
587
JELENA W. KARPOWA
Petersburg, Państwowe Muzeum Rosyjskie
Portret a l'antique. Przyczynek do badań
nad twórczością Tomasza Oskara Sosnowskiego
Wportretach rzeźbiarskich z XVIII i XIX w., utrzymanych w klasycznej, antyki-
zującej konwencji, czasami niełatwo jest zidentyfikować modela. Istotną prze-
szkodą w rozwiązaniu tej kwestii jest brak takich elementów, jak chociażby
umundurowanie czy odznaczenia, dzięki którym moglibyśmy określić jeśli nie tożsamość,
to przynajmniej pozycję społeczną portretowanej osoby. Praktyka muzealna dowodzi, że
w badaniach nad portretami d l'antique jedną z ważniejszych wskazówek jest prowenien-
cja obiektu. Ustalenie, do kogo dzieło należało, niejednokrotnie okazywało się tropem
wiodącym do rozwiązania problemu identyfikacji przedstawionej postaci. Hipotezy doty-
czące tożsamości osób portretowanych w konwencji antykizującej badacze często też bu-
dują na podobieństwie do tej czy innej postaci historycznej. Trzeba jednak pamiętać, że
rozstrzygnanie dylematu „podobny - niepodobny" jest działaniem bardzo subiektywnym
i nieraz prowadziło do błędnych wniosków.
Dzieło rzeźbiarskie z właściwą mu trójwymiarowością i możliwością widzenia osoby
portretowanej w różnych ujęciach pozwala powziąć najpełniejsze wyobrażenie o fizjono-
mii modela. Właśnie dzięki tej właściwości rzeźba przewyższa malarstwo czy grafikę,
aczkolwiek to właśnie obrazy i ryciny wykorzystywane są jako materiał porównawczy
potwierdzający lub obalający hipotezę dotyczącą tożsamości przedstawionej przez rzeź-
biarza postaci.
Przykładem ilustrującym proces ustalania tożsamości postaci ukazanej w rzeźbiarskim
portrecie d l'antique jest podjęta przeze mnie próba zidentyfikowania osoby przedstawio-
nej w marmurowym popiersiu autorstwa Tomasza Oskara Sosnowskiego, znajdującym
się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie (il. 1). Portret ten dotychczas uważany
był za wizerunek cara Mikołaja I, powstały „około 1850 r."1. Już pierwszy rzut oka na
rzeźbę kazał mi podać w wątpliwość taką identyfikację modela. Warszawskie popiersie
bowiem bardzo różni się od innych podobizn tego władcy, a szczególnie od wielokrotnie
powtarzanych portretów Franza Krugera, powstałych w roku 1850 (Petersburg, Państwowe
Muzeum Rosyjskie) i 1852 (Petersburg, Ermitaż; il. 2). Do podjęcia systematycznych badań
nad dziełem Sosnowskiego skłoniło mnie odnalezienie analogicznego biustu w zbiorach
1 Warszawa, Muzeum Narodowe, inw. 158125, marmur, 58*36*26 cm; Dariusz KACZMARZYK, Rzeźba polska od
XVI do początku XX wieku. Katalog zbiorów, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1973, poz. 448, s. 124;
Katarzyna MIKOCKA-RACHUBOWA, Rzeźba polska XIX wieku. Od klasycyzmu do symbolizmu. Katalog zbiorów,
Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1993, poz. 540, s. 116.
JELENA W. KARPOWA
Petersburg, Państwowe Muzeum Rosyjskie
Portret a l'antique. Przyczynek do badań
nad twórczością Tomasza Oskara Sosnowskiego
Wportretach rzeźbiarskich z XVIII i XIX w., utrzymanych w klasycznej, antyki-
zującej konwencji, czasami niełatwo jest zidentyfikować modela. Istotną prze-
szkodą w rozwiązaniu tej kwestii jest brak takich elementów, jak chociażby
umundurowanie czy odznaczenia, dzięki którym moglibyśmy określić jeśli nie tożsamość,
to przynajmniej pozycję społeczną portretowanej osoby. Praktyka muzealna dowodzi, że
w badaniach nad portretami d l'antique jedną z ważniejszych wskazówek jest prowenien-
cja obiektu. Ustalenie, do kogo dzieło należało, niejednokrotnie okazywało się tropem
wiodącym do rozwiązania problemu identyfikacji przedstawionej postaci. Hipotezy doty-
czące tożsamości osób portretowanych w konwencji antykizującej badacze często też bu-
dują na podobieństwie do tej czy innej postaci historycznej. Trzeba jednak pamiętać, że
rozstrzygnanie dylematu „podobny - niepodobny" jest działaniem bardzo subiektywnym
i nieraz prowadziło do błędnych wniosków.
Dzieło rzeźbiarskie z właściwą mu trójwymiarowością i możliwością widzenia osoby
portretowanej w różnych ujęciach pozwala powziąć najpełniejsze wyobrażenie o fizjono-
mii modela. Właśnie dzięki tej właściwości rzeźba przewyższa malarstwo czy grafikę,
aczkolwiek to właśnie obrazy i ryciny wykorzystywane są jako materiał porównawczy
potwierdzający lub obalający hipotezę dotyczącą tożsamości przedstawionej przez rzeź-
biarza postaci.
Przykładem ilustrującym proces ustalania tożsamości postaci ukazanej w rzeźbiarskim
portrecie d l'antique jest podjęta przeze mnie próba zidentyfikowania osoby przedstawio-
nej w marmurowym popiersiu autorstwa Tomasza Oskara Sosnowskiego, znajdującym
się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie (il. 1). Portret ten dotychczas uważany
był za wizerunek cara Mikołaja I, powstały „około 1850 r."1. Już pierwszy rzut oka na
rzeźbę kazał mi podać w wątpliwość taką identyfikację modela. Warszawskie popiersie
bowiem bardzo różni się od innych podobizn tego władcy, a szczególnie od wielokrotnie
powtarzanych portretów Franza Krugera, powstałych w roku 1850 (Petersburg, Państwowe
Muzeum Rosyjskie) i 1852 (Petersburg, Ermitaż; il. 2). Do podjęcia systematycznych badań
nad dziełem Sosnowskiego skłoniło mnie odnalezienie analogicznego biustu w zbiorach
1 Warszawa, Muzeum Narodowe, inw. 158125, marmur, 58*36*26 cm; Dariusz KACZMARZYK, Rzeźba polska od
XVI do początku XX wieku. Katalog zbiorów, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1973, poz. 448, s. 124;
Katarzyna MIKOCKA-RACHUBOWA, Rzeźba polska XIX wieku. Od klasycyzmu do symbolizmu. Katalog zbiorów,
Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1993, poz. 540, s. 116.