Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (77.2015)

451

ADAM SOĆKO
Poznań, Instytut Historii Sztuki UAM; Muzeum Narodowe
Rudolf Negroni i Jakub Balin - o początkach
nowożytnej architektury w Lublinie
Whistorii Lublina najbardziej dynamiczny okres rozwoju architektury przypada
na schyłek XVI i 1. połowę XVII w. W odniesieniu do tego czasu można mó-
wić o budowlanym „boomie". Miasto promuje jednak swoją historię głównie
przez odniesienie do epoki Jagiellonów. W dziejach Lublina dopiero schyłkowy okres
panowania Kazimierza Wielkiego i skuteczna ekspansja militarna na Ruś, spowodowały,
że z miasta ważnego, ale pogranicznego, narażonego na niszczycielskie najazdy Jaćwin-
gów, Rusinów, Tatarów i Litwinów stał się Lublin w końcu XIV stulecia miastem położo-
nym centralnie, w dodatku na drodze łączącej dwie stolice nowego państwa - Kraków
i Wilno. Artystycznym świadectwem tych czasów i bliskich związków miasta z Jagiełłą są
królewskie fundacje - słynne polichromie kaplicy zamkowej oraz pierwszy w Polsce
klasztor brygidek, traktowany przez Jagiełłę jako wotum po bitwie grunwaldzkiej. Po-
twierdzeniem dynamicznego rozwoju miasta i jego rosnącego znaczenia w wieku XV
była królewska próba ustanowienia tu siedziby biskupiej w drugiej dekadzie stulecia1,
a następnie powołanie w 1474 r. województwa lubelskiego. Wiek XVI to okres formowa-
nia lokalnych elit możnowładczych - Firlejów, Maciejowskich, Sobieskich, Tęczyńskich,
których przedstawiciele drogą osobistych karier sięgali odtąd po najwyższe godności
w Królestwie. Miasto zyskiwało na znaczeniu jako miejsce odbywania sejmów. Tu na
zjeździe 1569 r. uchwalono unię polsko-litewską. Wreszcie powołanie w 1578 r. Trybuna-
łu Koronnego z siedzibą w Lublinie i Piotrkowie, to kolejne ważkie wydarzenie w historii
miasta, które na trwałe wpisało gród nad Bystrzycą w obraz ogólnopolskiej historii nowo-
żytnej. W piśmiennictwie historycznym właśnie wiek XVI, a w szczególności jego druga
połowa, są określane jako czas znamienitego rozwoju i rozkwitu kultury renesansu. Eks-
ponowane związki z miastem Biernata z Lublina, Jana Kochanowskiego, Mikołaja Reja
czy Sebastiana Klonowica, akcentowanie ważnej roli miasta w rozwoju ruchu innowier-
czego, ogólnopolskiego znaczenia lubelskiej gminy żydowskiej są świadectwami tego pro-
cesu2. Znamienne, że takiej perspektywie, kreślonej z pozycji historii kultury, towarzyszą

1 Anna SOCHACKA, „Powody lokalizacji w Lublinie grunwaldzkiego wotum Władysława Jagiełły", Res Historica,
nr 31, 2011, s. 21-36.

2 Stanisław TWOREK, „Rozkwit miasta. Renesans", [w:] Dzieje Lublina, Próba syntezy, t. 1, Lublin 1965, s. 80-112;
id., „Rola kulturalna Lublina w okresie Rzeczypospolitej szlacheckiej (XVI-XVIII)", [w:] Lublin. 1317-1967, red.
Henryk ZINS, Lublin 1967, s. 78-109; id., „W okresie średniowiecza i wczesnego renesansu (do połowy XVI wieku)",