DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Artykuły
DOI article:Wasik, Bogusz: Dzieje budowy i architektura zamku w Papowie Biskupim na ziemi chełmińskiej w ¬świetle ostatnich badań
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0085
83
BOGUSZ WĄSIK
Toruń, Instytut Archeologii UMK
Dzieje budowy i architektura zamku
w Papowie Biskupim na ziemi chełmińskiej
w świetle ostatnich badań
Papowo Biskupie jest wsią położoną w centrum zachodniej części ziemi chełmiń-
skiej, mniej więcej w połowie drogi z Torunia do Chełmna i około 8 km na północ
od Chełmży. Zamek, który był siedzibą krzyżackiego konwentu, ulokowany jest
w przecinającej lekko pagórkowaty teren dolinie, między jeziorem Papowskim a podmo-
kłą niecką z zanikającym drugim zbiornikiem wodnym. Niegdyś warownia położona była
na przesmyku między dwoma jeziorami, którym przebiegał stary szlak z Chełmna do
Chełmży1 (il. 1).
Wśród najważniejszych dawnych badaczy, którzy zwrócili uwagę na papowskie ruiny,
wymienić należy Conrada Steinbrechta, który opublikował obowiązujący dotąd w litera-
turze plan założenia zamkowego2, Johannesa Heisego3, Karla Heinza Clasena4 i Bernhar-
da Schmida5. Po drugiej wojnie światowej zostały opracowane cenne, ale nie publikowane
inwentaryzacje ruin zamkowych6. Zamek opisany został też w ważniejszych katalogach
zabytków i zamków w Polsce7. Wśród naukowców, którzy zajmowali się warownią pa-
powską w ostatnich latach, wymienić należy Waldemara Rozynkowskiego8, Tomasza
1 Johannes HEISE, Die Bau- und Kunstdenkmaler der Provinz Westpreussen - Kreis Thorn, H. 6-7, Danzig 1889,
s. 163.
2 Conrad STEINBRECHT, Baukunst des Deutschen Ritterordens in Preussen, Bd. 2: Preussen zur Zeit der Landmeister,
Berlin 1888, s. 20-24.
3 HEISE, op. cit., s. 161-166
4 Karl Heinz CLASEN, Die mittelalteriche Kunst im Gebiete des Deutschordensstaates Preussen, Bd. l: Die Burgbau-
ten, Konigsberg 1927, s. 63-65.
5 Bernhard SCHMID, Bau- und Kunstdenkmaler der Ordenszeit in Preussen, Bd. I: Kulmerland und Pomerellen, Ma-
rienburg 1939, s. 114; id., Die Burgen des deutschen Ritterordens in Preufien. Ergdnzungsheft, Berlin 1940, s. 73-74.
6 Marian ARSZYNSKI, Ruiny zamku w Papowie Biskupim, pow. Chełmno, woj. Bydgoskie - dokumentacja historyczna
do prac konserwatorskich, Toruń 1958 (maszynopis w archiwum WKZ w Toruniu); Ireneusz SŁAWIŃSKI, Opis tech-
niczny do inwentaryzacji zamku krzyżackiego w Papowie Biskupim, pow. Chełmno, Toruń 1959 (maszynopis w archi-
wum WKZ w Toruniu).
7 Bohdan GUERQUIN, Zamki w Polsce Warszawa 1984, s. 249-250; Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 11, z. 5, red.
Tadeusz CHRZANOWSKI i Marian KORNECKI, Warszawa 1975, s. 116-118; Leksykon zamków w Polsce, red. Le-
szek KAJZER, Stanisław KOŁODZIEJSKI, Jan SALM, Warszawa 2001, s. 369-370.
8 Waldemar ROZYNKOWSKI, Średniowieczne dzieje Papowa Biskupiego, Papowo Biskupie 1995; id., „Zamek krzy-
żacki w Papowie Biskupim - klasztor, warownia, ośrodek administracyjny i gospodarczy", [w:] Zamki i przestrzeń
społeczna w Europie Środkowej i Wschodniej, red. Marceli ANTONIEWICZ, Warszawa 2002, s. 339-352.
BOGUSZ WĄSIK
Toruń, Instytut Archeologii UMK
Dzieje budowy i architektura zamku
w Papowie Biskupim na ziemi chełmińskiej
w świetle ostatnich badań
Papowo Biskupie jest wsią położoną w centrum zachodniej części ziemi chełmiń-
skiej, mniej więcej w połowie drogi z Torunia do Chełmna i około 8 km na północ
od Chełmży. Zamek, który był siedzibą krzyżackiego konwentu, ulokowany jest
w przecinającej lekko pagórkowaty teren dolinie, między jeziorem Papowskim a podmo-
kłą niecką z zanikającym drugim zbiornikiem wodnym. Niegdyś warownia położona była
na przesmyku między dwoma jeziorami, którym przebiegał stary szlak z Chełmna do
Chełmży1 (il. 1).
Wśród najważniejszych dawnych badaczy, którzy zwrócili uwagę na papowskie ruiny,
wymienić należy Conrada Steinbrechta, który opublikował obowiązujący dotąd w litera-
turze plan założenia zamkowego2, Johannesa Heisego3, Karla Heinza Clasena4 i Bernhar-
da Schmida5. Po drugiej wojnie światowej zostały opracowane cenne, ale nie publikowane
inwentaryzacje ruin zamkowych6. Zamek opisany został też w ważniejszych katalogach
zabytków i zamków w Polsce7. Wśród naukowców, którzy zajmowali się warownią pa-
powską w ostatnich latach, wymienić należy Waldemara Rozynkowskiego8, Tomasza
1 Johannes HEISE, Die Bau- und Kunstdenkmaler der Provinz Westpreussen - Kreis Thorn, H. 6-7, Danzig 1889,
s. 163.
2 Conrad STEINBRECHT, Baukunst des Deutschen Ritterordens in Preussen, Bd. 2: Preussen zur Zeit der Landmeister,
Berlin 1888, s. 20-24.
3 HEISE, op. cit., s. 161-166
4 Karl Heinz CLASEN, Die mittelalteriche Kunst im Gebiete des Deutschordensstaates Preussen, Bd. l: Die Burgbau-
ten, Konigsberg 1927, s. 63-65.
5 Bernhard SCHMID, Bau- und Kunstdenkmaler der Ordenszeit in Preussen, Bd. I: Kulmerland und Pomerellen, Ma-
rienburg 1939, s. 114; id., Die Burgen des deutschen Ritterordens in Preufien. Ergdnzungsheft, Berlin 1940, s. 73-74.
6 Marian ARSZYNSKI, Ruiny zamku w Papowie Biskupim, pow. Chełmno, woj. Bydgoskie - dokumentacja historyczna
do prac konserwatorskich, Toruń 1958 (maszynopis w archiwum WKZ w Toruniu); Ireneusz SŁAWIŃSKI, Opis tech-
niczny do inwentaryzacji zamku krzyżackiego w Papowie Biskupim, pow. Chełmno, Toruń 1959 (maszynopis w archi-
wum WKZ w Toruniu).
7 Bohdan GUERQUIN, Zamki w Polsce Warszawa 1984, s. 249-250; Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 11, z. 5, red.
Tadeusz CHRZANOWSKI i Marian KORNECKI, Warszawa 1975, s. 116-118; Leksykon zamków w Polsce, red. Le-
szek KAJZER, Stanisław KOŁODZIEJSKI, Jan SALM, Warszawa 2001, s. 369-370.
8 Waldemar ROZYNKOWSKI, Średniowieczne dzieje Papowa Biskupiego, Papowo Biskupie 1995; id., „Zamek krzy-
żacki w Papowie Biskupim - klasztor, warownia, ośrodek administracyjny i gospodarczy", [w:] Zamki i przestrzeń
społeczna w Europie Środkowej i Wschodniej, red. Marceli ANTONIEWICZ, Warszawa 2002, s. 339-352.