DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Artykuły
DOI article:Dettloff, Paweł: Koś¬ciół dominikanów w Gidlach w ¬świetle najnowszych badań: Chronologia budowy i problem autorstwa
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0039
37
PAWEŁ DETTLOFF
Kraków, Instytut Sztuki PAN
Kościół dominikanów w Gidlach
w świetle najnowszych badań.
Chronologia budowy i problem autorstwa
Kościół dominikanów w Gidlach wprowadzili do literatury naukowej Jerzy Z. Ło-
ziński1 oraz Helena Hohensee-Ciszewska2. Adam Miłobędzki uznał go za naj-
świetniejsze dzieło architektury XVII stulecia na ziemi sieradzkiej3. Zabytek ten
wzbudza zainteresowanie przede wszystkim ze względu na oryginalny plan4 (il. 1). Za
domniemanego twórcę tej budowli uchodzi Jan Buszt5, którego nazwisko figuruje
w kontrakcie na budowę świątyni. Jak dotąd jednak nie przeanalizowano dokładnie treści
tej umowy ani też licznych zapisków odnoszących się do prowadzonej „fabryki kościoła"
w księdze wydatków klasztoru6. Tymczasem rzucają one pewne światło na rolę Buszta
w procesie budowy gidelskiego kościoła dominikanów oraz dostarczają nowych danych
na temat chronologii prac. Jest to szczególnie istotne z uwagi na pojawiające się wątpli-
wości co do ukształtowania w jednej fazie budowy oryginalnego rzutu świątyni.
1 Jerzy Z. ŁOZIŃSKI, „Zabytki powiatów wieluńskiego i radomszczańskiego. Sprawozdanie z objazdu inwentaryzacyj-
nego", Biuletyn Historii Sztuki, XIV, 1952, s. 78.
2 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, red. Jerzy Z. ŁOZIŃSKI, t. II: Województwo łódzkie, Powiat radomszczański,
oprac. Helena HOHENSEE-CISZEWSKA i Jerzy Z. ŁOZIŃSKI, Warszawa 1954, s. 237.
3 Adam MIŁOBĘDZKI, Architektura polska XVII wieku, (Dzieje Sztuki w Polsce, t. IV, cz. 1), Warszawa 1980, vol. 1,
s. 264-266.
4 MIŁOBĘDZKI, op. cit., s. 264; Piotr GRYGLEWSKI, „Sanktuaria bernardyńskie w Złoczewie i Świętej Annie.
Wpływ funkcji kultowych na architektoniczne wybory", Studia Franciszkańskie, 18, 2008, s. 339-351; id., „Między
sacrum a doczesnością. Przykłady fundacji sanktuariów z terenu Polski środkowej", [^Programy ideowe w przedsię-
wzięciach artystycznych w XVI-XVII wieku, red. Irena ROLSKA-BORUCH (Studia nad sztuką Renesansu i Baroku,
10), Lublin 2010, s. 73-75, 81.
5 MIŁOBĘDZKI, op. cit., vol. 1, s. 264-265; Michał WARDZYŃSKI, Rzeźba nowożytna w kręgu Jasnej Góry i polskiej
prowincji zakonu Paulinów, 1. Ośrodek rzeźbiarski w Częstochówce pod Jasną Górą 1620-1705, t. 1-2, Warszawa
2009, t. I, s. 123; Stanisław ŁOZA, Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954, s. 41. Autor ten dodaje przy
tym, że Buszt zbudował kościół według własnych planów.
6 Archiwum Polskiej Prowincji 00. Dominikanów w Krakowie (dalej ADK), zespół akt Klasztoru Ojców Dominika-
nów w Gidlach z lat 1409-1998, sygn. Gi. Badania tych archiwaliów zapoczątkował dominikanin o. Robert Święto-
chowski zob. ADK, Gi 219: O. Robert ŚWIĘTOCHOWSKI OP, W 450 rocznicę wyorania cudownego posążka Matki
Boskiej Gidelskiej, (mps), Kraków 1966; ADK, Ao327: id., Studia nad historią klasztoru 00. Dominikanów w Gidlach.
Zbiór artykułów (mps.). O materialnych i organizacyjnych uwarunkowaniach budowy zob. Paweł DETTLOFF, „Fabrica
ecclesiae dominikanów w Gidlach w świetle przekazów archiwalnych. Przykład prowadzenia i kosztów budowy murowa-
nych świątyń w XVII-wiecznej Rzeczypospolitej", Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, LXII, 2014, 2, s. 187-213.
PAWEŁ DETTLOFF
Kraków, Instytut Sztuki PAN
Kościół dominikanów w Gidlach
w świetle najnowszych badań.
Chronologia budowy i problem autorstwa
Kościół dominikanów w Gidlach wprowadzili do literatury naukowej Jerzy Z. Ło-
ziński1 oraz Helena Hohensee-Ciszewska2. Adam Miłobędzki uznał go za naj-
świetniejsze dzieło architektury XVII stulecia na ziemi sieradzkiej3. Zabytek ten
wzbudza zainteresowanie przede wszystkim ze względu na oryginalny plan4 (il. 1). Za
domniemanego twórcę tej budowli uchodzi Jan Buszt5, którego nazwisko figuruje
w kontrakcie na budowę świątyni. Jak dotąd jednak nie przeanalizowano dokładnie treści
tej umowy ani też licznych zapisków odnoszących się do prowadzonej „fabryki kościoła"
w księdze wydatków klasztoru6. Tymczasem rzucają one pewne światło na rolę Buszta
w procesie budowy gidelskiego kościoła dominikanów oraz dostarczają nowych danych
na temat chronologii prac. Jest to szczególnie istotne z uwagi na pojawiające się wątpli-
wości co do ukształtowania w jednej fazie budowy oryginalnego rzutu świątyni.
1 Jerzy Z. ŁOZIŃSKI, „Zabytki powiatów wieluńskiego i radomszczańskiego. Sprawozdanie z objazdu inwentaryzacyj-
nego", Biuletyn Historii Sztuki, XIV, 1952, s. 78.
2 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, red. Jerzy Z. ŁOZIŃSKI, t. II: Województwo łódzkie, Powiat radomszczański,
oprac. Helena HOHENSEE-CISZEWSKA i Jerzy Z. ŁOZIŃSKI, Warszawa 1954, s. 237.
3 Adam MIŁOBĘDZKI, Architektura polska XVII wieku, (Dzieje Sztuki w Polsce, t. IV, cz. 1), Warszawa 1980, vol. 1,
s. 264-266.
4 MIŁOBĘDZKI, op. cit., s. 264; Piotr GRYGLEWSKI, „Sanktuaria bernardyńskie w Złoczewie i Świętej Annie.
Wpływ funkcji kultowych na architektoniczne wybory", Studia Franciszkańskie, 18, 2008, s. 339-351; id., „Między
sacrum a doczesnością. Przykłady fundacji sanktuariów z terenu Polski środkowej", [^Programy ideowe w przedsię-
wzięciach artystycznych w XVI-XVII wieku, red. Irena ROLSKA-BORUCH (Studia nad sztuką Renesansu i Baroku,
10), Lublin 2010, s. 73-75, 81.
5 MIŁOBĘDZKI, op. cit., vol. 1, s. 264-265; Michał WARDZYŃSKI, Rzeźba nowożytna w kręgu Jasnej Góry i polskiej
prowincji zakonu Paulinów, 1. Ośrodek rzeźbiarski w Częstochówce pod Jasną Górą 1620-1705, t. 1-2, Warszawa
2009, t. I, s. 123; Stanisław ŁOZA, Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954, s. 41. Autor ten dodaje przy
tym, że Buszt zbudował kościół według własnych planów.
6 Archiwum Polskiej Prowincji 00. Dominikanów w Krakowie (dalej ADK), zespół akt Klasztoru Ojców Dominika-
nów w Gidlach z lat 1409-1998, sygn. Gi. Badania tych archiwaliów zapoczątkował dominikanin o. Robert Święto-
chowski zob. ADK, Gi 219: O. Robert ŚWIĘTOCHOWSKI OP, W 450 rocznicę wyorania cudownego posążka Matki
Boskiej Gidelskiej, (mps), Kraków 1966; ADK, Ao327: id., Studia nad historią klasztoru 00. Dominikanów w Gidlach.
Zbiór artykułów (mps.). O materialnych i organizacyjnych uwarunkowaniach budowy zob. Paweł DETTLOFF, „Fabrica
ecclesiae dominikanów w Gidlach w świetle przekazów archiwalnych. Przykład prowadzenia i kosztów budowy murowa-
nych świątyń w XVII-wiecznej Rzeczypospolitej", Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, LXII, 2014, 2, s. 187-213.