DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Artykuły
DOI article:PIOTR OKNIŃSKI: Krakowskie znaki pielgrzymie z przedstawieniem ¬św. Stanisława*
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0229
223
PIOTR OKNIŃSKI
Warszawa, Wydział Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego
Krakowskie znaki pielgrzymie
z przedstawieniem św. Stanisława*
Znaki pielgrzymie w formie plakiet wytwarzano i sprzedawano pielgrzymom w ośrod-
kach pątniczych Europy Zachodniej już w XII stuleciu1. Odlewane zwykle ze
stopów ołowiu i cyny, miały początkowo kształt niewielkich wielobocznych pla-
kietek z otworkami lub uszkami, służącymi przytwierdzeniu do odzienia, dlatego
przedstawienia ikonograficzne pokrywały zwykle jedną stronę znaku. Ze względu na maso-
wy charakter wytwórstwa, cechowały się one dość niskim poziomem artystycznym. Na
nielicznych obiektach umieszczano krótkie inskrypcje, informujące o ośrodkach pielgrzym-
kowych i świętych, z którymi były związane. Kształt niektórych znaków, szczegóły ikono-
grafczne i treść inskrypcji świadczą, że twórcy ich matryc wzorowali je na pieczęciach.
Na ziemiach polskich wytwórstwo znaków pielgrzymich nie przybrało większych roz-
miarów. Poza Krakowem znaki w kształcie plakiet wytwarzano w Trzebnicy. Forma trzeb-
nickich znaków dedykowanych św. Bartłomiejowi i św. Jadwidze, których jedyny
egzemplarz odkryto na pl. Nowy Targ we Wrocławiu, pozwala datować początki ich wy-
twórstwa dopiero na przełom XIV i XV w.2 Wykopaliska archeologiczne na obszarze
dzisiejszej Polski ujawniły natomiast liczne obiekty o obcej proweniencji3.
* Artykuł jest rozszerzoną wersją pracy magisterskiej, przygotowanej pod kierunkiem prof. Sławomira Gawlasa i obro-
nionej w Instytucie Historycznym Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego w 2013 r. Jej najważniejsze
tezy zreferowałem na seminariach doktorskich prof. Marii Koczerskiej i prof. Piotra Skubiszewskiego oraz podczas
konferencji Działalność fundacyjna biskupów krakowskich, zorganizowanej w dniach 23-26 IV 2014 r. przez Instytut
Historii Sztuki UJ i Oddział Krakowski SHS. Chciałbym podziękować mojemu promotorowi, prof. Sławomirowi Gaw-
lasowi, za liczne konsultacje w trakcie pisania pracy magisterskiej i niniejszego artykułu. Słowa wdzięczności kieruję
także do prof. Elżbiety Dąbrowskiej-Zawadzkiej, prof. Marii Koczerskiej, dr. Marka Janickiego, prof. Tadeusza Jur-
kowlańca, prof. Zenona Piecha, prof. Piotra Skubiszewskiego i prof. Krzysztofa Wachowskiego.
1 Kurt KOSTER, Pilgerzeichen und Pilgermuscheln von mittelalterlichen Santiagostrafien: Saint-Leonard, Rocamadour,
Saint-Gilles, Santiago de Compostela, („Ausgrabungen in Schleswig", 2) Neumunster 1983; id., „Mittelalterliche Pilger-
zeichen", [w:] Wallfahrt kennt keinen Grenzen. Themen zu einer Ausstellung des Bayerischen Nationalmuseums und des
Adalbert Stifter Vereins, red. Lenz KRIS-RETTENBECK, Gerda MOHLER, Munchen-Zurich 1984, s. 203-223; Andreas
HAASIS-BERNER, „Pilgerzeichenforschung: Forschungsstand und Perspektiven", [w:] Spdtmittelalterliche Wallfahrt im
mitteldeutschen Raum: Beitrdge einer interdisziplindren Arbeitstagung, Eisleben 7. - 8. Juni 2002, red. Hartmut KUHNE,
Wolfgang RADTKE, Gerlinde STROHMAIER-WIEDERANDERS, Berlin 2002, s. 63-85; id., Pilgerzeichen des Hoch-
mittelalters („Vervoffentlichungen zur Volkskunde und Kulturgeschichte", 94), Wurzburg 2003.
2 Krzysztof WACHOWSKI, „Kult św. Jadwigi trzebnickiej w średniowieczu w świetle nowszych źródeł", Archaeologia
Historica Polona, 7:1998, s. 72-73; id., „Średniowieczne pielgrzymki mieszkańców Śląska", Archeologia Polski, 50:
2005, 1-2, s. 111.
3 Stefan Krzysztof KUCZYŃSKI, „Znaki pielgrzymie. Komunikat", [w:] Peregrinationes. Pielgrzymki w kulturze dawnej
PIOTR OKNIŃSKI
Warszawa, Wydział Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego
Krakowskie znaki pielgrzymie
z przedstawieniem św. Stanisława*
Znaki pielgrzymie w formie plakiet wytwarzano i sprzedawano pielgrzymom w ośrod-
kach pątniczych Europy Zachodniej już w XII stuleciu1. Odlewane zwykle ze
stopów ołowiu i cyny, miały początkowo kształt niewielkich wielobocznych pla-
kietek z otworkami lub uszkami, służącymi przytwierdzeniu do odzienia, dlatego
przedstawienia ikonograficzne pokrywały zwykle jedną stronę znaku. Ze względu na maso-
wy charakter wytwórstwa, cechowały się one dość niskim poziomem artystycznym. Na
nielicznych obiektach umieszczano krótkie inskrypcje, informujące o ośrodkach pielgrzym-
kowych i świętych, z którymi były związane. Kształt niektórych znaków, szczegóły ikono-
grafczne i treść inskrypcji świadczą, że twórcy ich matryc wzorowali je na pieczęciach.
Na ziemiach polskich wytwórstwo znaków pielgrzymich nie przybrało większych roz-
miarów. Poza Krakowem znaki w kształcie plakiet wytwarzano w Trzebnicy. Forma trzeb-
nickich znaków dedykowanych św. Bartłomiejowi i św. Jadwidze, których jedyny
egzemplarz odkryto na pl. Nowy Targ we Wrocławiu, pozwala datować początki ich wy-
twórstwa dopiero na przełom XIV i XV w.2 Wykopaliska archeologiczne na obszarze
dzisiejszej Polski ujawniły natomiast liczne obiekty o obcej proweniencji3.
* Artykuł jest rozszerzoną wersją pracy magisterskiej, przygotowanej pod kierunkiem prof. Sławomira Gawlasa i obro-
nionej w Instytucie Historycznym Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego w 2013 r. Jej najważniejsze
tezy zreferowałem na seminariach doktorskich prof. Marii Koczerskiej i prof. Piotra Skubiszewskiego oraz podczas
konferencji Działalność fundacyjna biskupów krakowskich, zorganizowanej w dniach 23-26 IV 2014 r. przez Instytut
Historii Sztuki UJ i Oddział Krakowski SHS. Chciałbym podziękować mojemu promotorowi, prof. Sławomirowi Gaw-
lasowi, za liczne konsultacje w trakcie pisania pracy magisterskiej i niniejszego artykułu. Słowa wdzięczności kieruję
także do prof. Elżbiety Dąbrowskiej-Zawadzkiej, prof. Marii Koczerskiej, dr. Marka Janickiego, prof. Tadeusza Jur-
kowlańca, prof. Zenona Piecha, prof. Piotra Skubiszewskiego i prof. Krzysztofa Wachowskiego.
1 Kurt KOSTER, Pilgerzeichen und Pilgermuscheln von mittelalterlichen Santiagostrafien: Saint-Leonard, Rocamadour,
Saint-Gilles, Santiago de Compostela, („Ausgrabungen in Schleswig", 2) Neumunster 1983; id., „Mittelalterliche Pilger-
zeichen", [w:] Wallfahrt kennt keinen Grenzen. Themen zu einer Ausstellung des Bayerischen Nationalmuseums und des
Adalbert Stifter Vereins, red. Lenz KRIS-RETTENBECK, Gerda MOHLER, Munchen-Zurich 1984, s. 203-223; Andreas
HAASIS-BERNER, „Pilgerzeichenforschung: Forschungsstand und Perspektiven", [w:] Spdtmittelalterliche Wallfahrt im
mitteldeutschen Raum: Beitrdge einer interdisziplindren Arbeitstagung, Eisleben 7. - 8. Juni 2002, red. Hartmut KUHNE,
Wolfgang RADTKE, Gerlinde STROHMAIER-WIEDERANDERS, Berlin 2002, s. 63-85; id., Pilgerzeichen des Hoch-
mittelalters („Vervoffentlichungen zur Volkskunde und Kulturgeschichte", 94), Wurzburg 2003.
2 Krzysztof WACHOWSKI, „Kult św. Jadwigi trzebnickiej w średniowieczu w świetle nowszych źródeł", Archaeologia
Historica Polona, 7:1998, s. 72-73; id., „Średniowieczne pielgrzymki mieszkańców Śląska", Archeologia Polski, 50:
2005, 1-2, s. 111.
3 Stefan Krzysztof KUCZYŃSKI, „Znaki pielgrzymie. Komunikat", [w:] Peregrinationes. Pielgrzymki w kulturze dawnej