DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Artykuły
DOI article:Wółkowski, Wojciech: Od gotyckiego zamku do barokowej rezydencji: Dzieje budowlane zamku biskupów warmińskich w Lidzbarku Warmińskim w XVII i XVIII wieku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0108
106
Wojciech Wółkowski
Tak więc jeszcze za czasów biskupa Jana S. Wydżgi najważniejszą częścią lidzbarskiej
rezydencji był gotycki czteroskrzydłowy zamek. Jego funkcje wspomagały jedynie wspo-
mniane apartamenty, wzniesione przez kardynała Batorego, parterowy budynek z użytko-
wym poddaszem stojący we wschodniej części parchamu przed skrzydłem południowym
zamku oraz podzamcze południowe pełniące funkcje administracyjno-gospodarcze i pół-
nocne o funkcji tylko gospodarczej.
Przebudowa wnętrz zamkowych za czasów Michała S. Radziejowskiego
Pierwszą barokową przebudowę zamku lidzbarskiego zainicjował dopiero kardynał
Michał S. Radziejowski (1679-1689). Jego działalność w Lidzbarku ograniczyła się jed-
nak do już istniejących wnętrz.
Najważniejszą lidzbarską fundacją Michała Radziejowskiego była przeprowadzona
w latach 1686-1688 przebudowa kaplicy zamkowej (il. 1). Z inicjatywy kardynała zbudo-
wano drewniany chór muzyczny przy zachodniej ścianie kaplicy, wsparty najednej spiral-
nej drewnianej kolumnie. Starą posadzkę kaplicy wymieniono na marmurową, wykonano
także nowe okna szklone szkłem francuskim19. Na sklepieniu namalowano herb kardyna-
ła. Prowadzone wówczas prace objęły także zakrystię, po południowej stronie kaplicy,
gdzie wykonano nowe szafy i wymieniono okna20. Budowa chóru wymusiła korektę ukła-
du funkcjonalnego kaplicy. Przebito wtedy nowe wejście z krużganków, bowiem stary,
gotycki portal21 został zatarasowany przez chór muzyczny. Wykonano także symetryczny
do portalu kaplicy portal do Małego Refektarza w skrzydle północnym zamku. Oba nowe
portale, wykute z czarnego marmuru dębnickiego, były stosunkowo proste. Składały się
ze wspartego na niewielkich cokołach obramienia otworu drzwiowego z uszakami i łez-
kami oraz z niezbyt rozbudowanego gzymsu. W ich fryzie, na wmontowanej płycie
z różowego marmuru kieleckiego, umieszczono wykonane antykwą napisy: MICHAEL
S(anctae) R(omanae) E(cclesiae) CARDINALIS. Nad portalem Małego Refektarza wyko-
nano także malowany herb biskupa, wokół którego umieszczono litery oznaczające pozo-
stałe funkcje pełnione przez Radziejowskiego (obecnie zachowane fragmenty kartusza,
część chwostów po jego prawej stronie i litery „P" i „V" - Princeps Varmiensis?, pozosta-
łą część kartusza usunięto w roku 2010 podczas odsłaniania starszego malowidła).
Fundacją Radziejowskiego miało być także „imponujące wyposażenie"22 Małego Re-
fektarza, jednak zachowany inwentarz zamkowy opisuje je dość powściągliwie. W roku
1689 znajdowały się w nim bowiem: „wielki stół, 2 okna o 10 kwaterach, biały stary piec,
[...], biskupi herb23, ława przy ścianie, kominek i mały zielony piec, 6 otwartych szaf na
19 APO sygn. 367/621, s. 45 (inwentarz z roku 1711 wymienia między innymi herby kardynała Radziejowskiego na
oknach).
20 APO sygn. 367/621, s. 39, z inwentarza sporządzonego po przejściu kardynała na arcybiskupstwo gnieźnieńskie
posiadamy bowiem informacje o stojących w niej nowych szafach z herbem kardynała; APO sygn. 367/621, s. 89: Inwen-
tarze z roku 1711 i 1724 mówią natomiast o oknach zakrystii, które ozdobione były herbami Michała S. Radziejowskiego.
21 WÓŁKOWSKI op. cit., s. 40, 90.
22 Roman KAWECKI, „Kardynał Michał Stefan Radziejowski 1645-1705", [w:] Święto Baroku, Sztuka w służbie pry-
masa Michała Stefana Radziejowskiego (1645-1705), red. Jerzy ŻMUDZIŃSKI, Warszawa 2009, s. 17.
23 Herb ten może być tożsamy z wymienionym w inwentarzu z roku 1699 rzeźbionym herbem kardynała Radziejowskie-
go umieszczonym w zakrystii po południowej stronie kaplicy (APO sygn. 367/621, s. 26, 27 - inwentarz z roku 1699),
później, aż do 2009 r., wiszącym w krużgankach nad portalem do kaplicy zamkowej a obecnie na wystawie Wielcy
mieszkańcy zamku lidzbarskiego w północnym skrzydle zamku. Więcej o herbie: Edward GIGILEWICZ, Herby bisku-
pów warmińskich, Lublin 2001, s. 29-29, 109-110.
Wojciech Wółkowski
Tak więc jeszcze za czasów biskupa Jana S. Wydżgi najważniejszą częścią lidzbarskiej
rezydencji był gotycki czteroskrzydłowy zamek. Jego funkcje wspomagały jedynie wspo-
mniane apartamenty, wzniesione przez kardynała Batorego, parterowy budynek z użytko-
wym poddaszem stojący we wschodniej części parchamu przed skrzydłem południowym
zamku oraz podzamcze południowe pełniące funkcje administracyjno-gospodarcze i pół-
nocne o funkcji tylko gospodarczej.
Przebudowa wnętrz zamkowych za czasów Michała S. Radziejowskiego
Pierwszą barokową przebudowę zamku lidzbarskiego zainicjował dopiero kardynał
Michał S. Radziejowski (1679-1689). Jego działalność w Lidzbarku ograniczyła się jed-
nak do już istniejących wnętrz.
Najważniejszą lidzbarską fundacją Michała Radziejowskiego była przeprowadzona
w latach 1686-1688 przebudowa kaplicy zamkowej (il. 1). Z inicjatywy kardynała zbudo-
wano drewniany chór muzyczny przy zachodniej ścianie kaplicy, wsparty najednej spiral-
nej drewnianej kolumnie. Starą posadzkę kaplicy wymieniono na marmurową, wykonano
także nowe okna szklone szkłem francuskim19. Na sklepieniu namalowano herb kardyna-
ła. Prowadzone wówczas prace objęły także zakrystię, po południowej stronie kaplicy,
gdzie wykonano nowe szafy i wymieniono okna20. Budowa chóru wymusiła korektę ukła-
du funkcjonalnego kaplicy. Przebito wtedy nowe wejście z krużganków, bowiem stary,
gotycki portal21 został zatarasowany przez chór muzyczny. Wykonano także symetryczny
do portalu kaplicy portal do Małego Refektarza w skrzydle północnym zamku. Oba nowe
portale, wykute z czarnego marmuru dębnickiego, były stosunkowo proste. Składały się
ze wspartego na niewielkich cokołach obramienia otworu drzwiowego z uszakami i łez-
kami oraz z niezbyt rozbudowanego gzymsu. W ich fryzie, na wmontowanej płycie
z różowego marmuru kieleckiego, umieszczono wykonane antykwą napisy: MICHAEL
S(anctae) R(omanae) E(cclesiae) CARDINALIS. Nad portalem Małego Refektarza wyko-
nano także malowany herb biskupa, wokół którego umieszczono litery oznaczające pozo-
stałe funkcje pełnione przez Radziejowskiego (obecnie zachowane fragmenty kartusza,
część chwostów po jego prawej stronie i litery „P" i „V" - Princeps Varmiensis?, pozosta-
łą część kartusza usunięto w roku 2010 podczas odsłaniania starszego malowidła).
Fundacją Radziejowskiego miało być także „imponujące wyposażenie"22 Małego Re-
fektarza, jednak zachowany inwentarz zamkowy opisuje je dość powściągliwie. W roku
1689 znajdowały się w nim bowiem: „wielki stół, 2 okna o 10 kwaterach, biały stary piec,
[...], biskupi herb23, ława przy ścianie, kominek i mały zielony piec, 6 otwartych szaf na
19 APO sygn. 367/621, s. 45 (inwentarz z roku 1711 wymienia między innymi herby kardynała Radziejowskiego na
oknach).
20 APO sygn. 367/621, s. 39, z inwentarza sporządzonego po przejściu kardynała na arcybiskupstwo gnieźnieńskie
posiadamy bowiem informacje o stojących w niej nowych szafach z herbem kardynała; APO sygn. 367/621, s. 89: Inwen-
tarze z roku 1711 i 1724 mówią natomiast o oknach zakrystii, które ozdobione były herbami Michała S. Radziejowskiego.
21 WÓŁKOWSKI op. cit., s. 40, 90.
22 Roman KAWECKI, „Kardynał Michał Stefan Radziejowski 1645-1705", [w:] Święto Baroku, Sztuka w służbie pry-
masa Michała Stefana Radziejowskiego (1645-1705), red. Jerzy ŻMUDZIŃSKI, Warszawa 2009, s. 17.
23 Herb ten może być tożsamy z wymienionym w inwentarzu z roku 1699 rzeźbionym herbem kardynała Radziejowskie-
go umieszczonym w zakrystii po południowej stronie kaplicy (APO sygn. 367/621, s. 26, 27 - inwentarz z roku 1699),
później, aż do 2009 r., wiszącym w krużgankach nad portalem do kaplicy zamkowej a obecnie na wystawie Wielcy
mieszkańcy zamku lidzbarskiego w północnym skrzydle zamku. Więcej o herbie: Edward GIGILEWICZ, Herby bisku-
pów warmińskich, Lublin 2001, s. 29-29, 109-110.