DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Artykuły
DOI article:Getka-Kenig, Mikołaj: Trzy pałace Hilarego Szpilowskiego: klasycyzm a problem elitarnoś¬ci w¬śród szlachty na Mazowszu końca XVIII w.*
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0281
275
MIKOŁAJ GETKA-KENIG
Warszawa, Wydział Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego
Trzy pałace Hilarego Szpilowskiego:
klasycyzm a problem elitarności wśród szlachty
na Mazowszu końca XVIII w.*
W1963 r. na łamach „Biuletynu Historii Sztuki" ukazał się artykuł Marka Kwiat-
kowskiego Mazowiecka grupa pałaców klasycystycznych1. Autor przeanali-
zował w nim przeszło 30 siedzib ziemiańskich powstałych na przełomie XVIII
i XIX w. na terenie historycznego Mazowsza (wliczając obiekty z obszarów ościennych,
a wyłączając rezydencje podwarszawskie). Na tej podstawie postawił tezę o istnieniu „ma-
zowieckiego typu pałaców" klasycystycznych, dość spójnego pod względem rozwiązań
formalnych i czerpiącego swój początek z działalności Hilarego Szpilowskiego (1753-
1827), projektanta i budowniczego czynnego na tym terenie od lat 80. XVIII w.2 Obiekta-
mi modelowymi, mającymi wyznaczać dwa podstawowe podtypy tej architektury, były
w uznaniu Kwiatkowskiego pałace w Walewicach koło Łowicza oraz w Słubicach koło
Gostynina.
Od momentu ukazania się wspomnianego tekstu fenomen klasycyzmu na Mazowszu,
„odkryty" przez Kwiatkowskiego na gruncie architektury rezydencjonalnej, rzadko był
przedmiotem poważniejszych dociekań badawczych. Dotychczasowa refleksja obracała
się wokół problemów stylistycznych, weryfikowania atrybucji, uściślania datacji bądź
ustalania innego rodzaju faktów z historii poszczególnych obiektów3. Brakowało jednak
jak dotąd analizy szeroko pojmowanej genezy idiomu klasycystycznego na mazowieckiej
* Chciałbym bardzo podziękować Pani Profesor Barbarze Arciszewskiej (Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu War-
szawskiego) oraz Panu Profesorowi Waldemarowi Baraniewskiemu (Katedra Historii Sztuki Polskiej Najnowszej Aka-
demii Sztuk Pięknych w Warszawie) za uwagi i komentarze dotyczące tego tekstu. Jestem również wdzięczny mojemu
koledze Tomaszowi Henowi (Department of History and Civilization, European University Institute we Florencji) za
konsultację w zakresie tekstów łacińskich. Oddzielne podziękowania pragnę złożyć Państwu Wiesławie i Leszkowi
Barańskim z Małej Wsi, jak również Panu Sławomirowi Ambroziakowi ze Słubic za uprzejme umożliwienie mi wstępu
na teren będących ich własnością rezydencji oraz pozwolenie na wykonanie zdjęć. Ponadto bardzo dziękuję Państwu
Annie i Piotrowi Morawskim za skontaktowanie mnie z obecnymi właścicielami pałacu w Małej Wsi.
1 Marek KWIATKOWSKI, „Mazowiecka grupa pałaców klasycystycznych", Biuletyn Historii Sztuki, XXV:1963, nr 2,
s. 158-169.
2 Mikołaj GETKA-KENIG, „Szpilowski Hilary (1753-1827)", [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 49/1, Kraków 2013,
s. 1-4.
3 Np.: Jerzy FRYCZ, „Pałac w Nawrze. Ze studiów nad architekturą około roku 1800 w Polsce", Teka Komisji Historii
Sztuki, III: 1965, t. 3, s. 313-360; Tadeusz S. JAROSZEWSKI, Waldemar BARANIEWSKI, Pałace i dwory w okoli-
cach Warszawy, Warszawa 1992.
MIKOŁAJ GETKA-KENIG
Warszawa, Wydział Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego
Trzy pałace Hilarego Szpilowskiego:
klasycyzm a problem elitarności wśród szlachty
na Mazowszu końca XVIII w.*
W1963 r. na łamach „Biuletynu Historii Sztuki" ukazał się artykuł Marka Kwiat-
kowskiego Mazowiecka grupa pałaców klasycystycznych1. Autor przeanali-
zował w nim przeszło 30 siedzib ziemiańskich powstałych na przełomie XVIII
i XIX w. na terenie historycznego Mazowsza (wliczając obiekty z obszarów ościennych,
a wyłączając rezydencje podwarszawskie). Na tej podstawie postawił tezę o istnieniu „ma-
zowieckiego typu pałaców" klasycystycznych, dość spójnego pod względem rozwiązań
formalnych i czerpiącego swój początek z działalności Hilarego Szpilowskiego (1753-
1827), projektanta i budowniczego czynnego na tym terenie od lat 80. XVIII w.2 Obiekta-
mi modelowymi, mającymi wyznaczać dwa podstawowe podtypy tej architektury, były
w uznaniu Kwiatkowskiego pałace w Walewicach koło Łowicza oraz w Słubicach koło
Gostynina.
Od momentu ukazania się wspomnianego tekstu fenomen klasycyzmu na Mazowszu,
„odkryty" przez Kwiatkowskiego na gruncie architektury rezydencjonalnej, rzadko był
przedmiotem poważniejszych dociekań badawczych. Dotychczasowa refleksja obracała
się wokół problemów stylistycznych, weryfikowania atrybucji, uściślania datacji bądź
ustalania innego rodzaju faktów z historii poszczególnych obiektów3. Brakowało jednak
jak dotąd analizy szeroko pojmowanej genezy idiomu klasycystycznego na mazowieckiej
* Chciałbym bardzo podziękować Pani Profesor Barbarze Arciszewskiej (Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu War-
szawskiego) oraz Panu Profesorowi Waldemarowi Baraniewskiemu (Katedra Historii Sztuki Polskiej Najnowszej Aka-
demii Sztuk Pięknych w Warszawie) za uwagi i komentarze dotyczące tego tekstu. Jestem również wdzięczny mojemu
koledze Tomaszowi Henowi (Department of History and Civilization, European University Institute we Florencji) za
konsultację w zakresie tekstów łacińskich. Oddzielne podziękowania pragnę złożyć Państwu Wiesławie i Leszkowi
Barańskim z Małej Wsi, jak również Panu Sławomirowi Ambroziakowi ze Słubic za uprzejme umożliwienie mi wstępu
na teren będących ich własnością rezydencji oraz pozwolenie na wykonanie zdjęć. Ponadto bardzo dziękuję Państwu
Annie i Piotrowi Morawskim za skontaktowanie mnie z obecnymi właścicielami pałacu w Małej Wsi.
1 Marek KWIATKOWSKI, „Mazowiecka grupa pałaców klasycystycznych", Biuletyn Historii Sztuki, XXV:1963, nr 2,
s. 158-169.
2 Mikołaj GETKA-KENIG, „Szpilowski Hilary (1753-1827)", [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 49/1, Kraków 2013,
s. 1-4.
3 Np.: Jerzy FRYCZ, „Pałac w Nawrze. Ze studiów nad architekturą około roku 1800 w Polsce", Teka Komisji Historii
Sztuki, III: 1965, t. 3, s. 313-360; Tadeusz S. JAROSZEWSKI, Waldemar BARANIEWSKI, Pałace i dwory w okoli-
cach Warszawy, Warszawa 1992.