DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Artykuły
DOI article:Jagiełło-Jakubaszek, Katarzyna: Kilka uwag o portrecie Anny z Cetnerów Potockiej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71008#0267
Kilka uwag o portrecie Anny z Cetnerów Potockiej
261
tu. Długie, jasnokasztanowe włosy skręconymi puklami swobodnie spływają po plecach.
Na głowie ma zielony wieniec, na nagich stopach zaś wiązane skórzanymi rzemieniami
sandały. Uniesiona fałda rękawa sukni odkrywa fragment złotej opaski na prawym ramie-
niu. Znaczenie scenie nadaje przede wszystkim gest, w jaki sportretowana kobieta układa
ręce. W Memoria delle piture czytamy, że Potocka została przedstawiona in atto di ador-
nare eon i fiori la tomba d'un defunto suo figlio - w chwili ozdabiania kwiatami grobu jej
zmarłego syna. Portretowana podtrzymuje prawą dłonią spoczywającą na wysokim postu-
mencie urnę, którą ozdabia ukwieconą gałązką. Scena rozgrywająca się otoczeniu przyro-
dy, pośród drzew i krzewów upamiętnia śmierć syna Anny z Cetnerów Potockiej -
Romana (Romańcia), który był jedynym dzieckiem Anny i jej pierwszego męża księcia
Józefa Paulina Sanguszki12. Roman zmarł w wieku lat piętnastu 30 kwietnia 1790 r.13,
a zatem dziesięć miesięcy przed pierwszą sesją, jaka odbyła się w rzymskiej pracowni
Angeliki Kauffmann. Wspomnienie tragicznego zdarzenia było więc nadal żywe, a i przy-
wiązanie Anny Potockiej do domu Sanguszków pozostawało silne. Ślad tego odnajduje-
my we wspomnieniach Elisabeth Vigee-Lebrun, autorki innego portretu Anny z Cetnerów
Potockiej zamówionego wówczas w Rzymie14. Na kartach spisanych przez siebie pamięt-
ników artystka ta utrwaliła wrażenia z wizyty Anny Potockiej w swojej pracowni: Je fis
dans le menie temps le portrait d'une Polonaise, la comtesse Potoska. Elle vint chez moi
avec son mari, et des qu'il nous eut quittees, elle me dit d'un grand sang-froid: C'est mon
troisieme mari; mais je crois que je vais reprendre le premier, qui me convient mieux,
quoiqu'il soit ivrogne15.
O sile uczuć do syna oraz związków z rodziną książąt Sanguszków możemy również
wnioskować z treści ostatniej woli Anny z Cetnerów, sporządzonej w trakcie trwania jej
czwartego związku małżeńskiego z Karolem d'Elboeuf et Lambesc, księciem lotaryń-
skim. W testamencie sporządzonym 1 kwietnia 1814 r. czytamy: Wszelako upraszam JW^°
Exekutora, aby się postarał, by zwłoki moje do Lublina do Grobu Jaśnie Oświeconych
Xsiążąt Sanguszków16 zawieziono, i tam obok męża pierwszego i Syna moiego [mojego]
złożone były, te moje pragnienie niech zarazem będzie zakładem pamięci ostatecznej
i szacunku dla domu tychże J. OO Książąt Sanguszków17.
Kompozycja portretu Anny Potockiej ze zbiorów Muzeum Pałacu Króla Jana III
w Wilanowie pozostaje niemal tożsama z rozwiązaniami przyjętymi przez Angelikę Kauff-
mann w rysunku znajdującym się obecnie w zbiorach Royal Collection w Londynie18 (il. 2).
Z badań przeprowadzonych przez autorkę wynika, iż dotychczas nie wskazywano
12 Ślub Józefa Paulina Sanguszki z Anną Cetnerówną miał miejsce 31 lipca 1774 r. Ceremonia odbyła się w Krakowcu
koło Lwowa a ceremonię zaślubin celebrował biskup Ignacy Krasicki, kuzyn panny młodej; por. Agnieszka JAKU-
BOSZCZAK, Sarmacka dama. Barbara Sanguszkowa (1718-1791) i jej salon towarzyski, Poznań 2008, s. 95.
13 Testamenty Książąt Lubartowiczów-Sanguszków. Wybór tekstów źródłowych z lat 1750-1876, oprac. Jolanta M. MAR-
SZALSKA, Waldemar GRACZYK, Kraków 2011, s. 47.
14 Louise Elisabeth VIGEE-LEBRUN, Souvenirs de Madame Louise-Elisabeth Vigee-Lebrun, t. 2, Gloucester 2010,
s. 18.
15 Ibid. W tym samym czasie malowałam portret Polki, hrabiny Potockiej. Przyszła do mnie ze swoim mężem. Gdy tylko
nas opuścił rzekła do mnie wielce opanowana: to mój trzeci mąż jednakże wspominam pierwszego, który bardziej mi
odpowiadał pomimo tego, że był pijakiem [tłum. K. J-J].
16 Grobowiec rodzinny książąt Sanguszków znajduje się w podziemiach kościoła Braci Mniejszych Kapucynów
w Lublinie.
17 Lwowska Narodowa Naukowa Biblioteka Ukrainy im. Wasyla Stefanyka, Zbiór Aleksandra Czołowskiego, Dział II,
rkps 395, niepaginowany.
18 Royal Collection w Londynie, nr inw. RCIN 917989.
261
tu. Długie, jasnokasztanowe włosy skręconymi puklami swobodnie spływają po plecach.
Na głowie ma zielony wieniec, na nagich stopach zaś wiązane skórzanymi rzemieniami
sandały. Uniesiona fałda rękawa sukni odkrywa fragment złotej opaski na prawym ramie-
niu. Znaczenie scenie nadaje przede wszystkim gest, w jaki sportretowana kobieta układa
ręce. W Memoria delle piture czytamy, że Potocka została przedstawiona in atto di ador-
nare eon i fiori la tomba d'un defunto suo figlio - w chwili ozdabiania kwiatami grobu jej
zmarłego syna. Portretowana podtrzymuje prawą dłonią spoczywającą na wysokim postu-
mencie urnę, którą ozdabia ukwieconą gałązką. Scena rozgrywająca się otoczeniu przyro-
dy, pośród drzew i krzewów upamiętnia śmierć syna Anny z Cetnerów Potockiej -
Romana (Romańcia), który był jedynym dzieckiem Anny i jej pierwszego męża księcia
Józefa Paulina Sanguszki12. Roman zmarł w wieku lat piętnastu 30 kwietnia 1790 r.13,
a zatem dziesięć miesięcy przed pierwszą sesją, jaka odbyła się w rzymskiej pracowni
Angeliki Kauffmann. Wspomnienie tragicznego zdarzenia było więc nadal żywe, a i przy-
wiązanie Anny Potockiej do domu Sanguszków pozostawało silne. Ślad tego odnajduje-
my we wspomnieniach Elisabeth Vigee-Lebrun, autorki innego portretu Anny z Cetnerów
Potockiej zamówionego wówczas w Rzymie14. Na kartach spisanych przez siebie pamięt-
ników artystka ta utrwaliła wrażenia z wizyty Anny Potockiej w swojej pracowni: Je fis
dans le menie temps le portrait d'une Polonaise, la comtesse Potoska. Elle vint chez moi
avec son mari, et des qu'il nous eut quittees, elle me dit d'un grand sang-froid: C'est mon
troisieme mari; mais je crois que je vais reprendre le premier, qui me convient mieux,
quoiqu'il soit ivrogne15.
O sile uczuć do syna oraz związków z rodziną książąt Sanguszków możemy również
wnioskować z treści ostatniej woli Anny z Cetnerów, sporządzonej w trakcie trwania jej
czwartego związku małżeńskiego z Karolem d'Elboeuf et Lambesc, księciem lotaryń-
skim. W testamencie sporządzonym 1 kwietnia 1814 r. czytamy: Wszelako upraszam JW^°
Exekutora, aby się postarał, by zwłoki moje do Lublina do Grobu Jaśnie Oświeconych
Xsiążąt Sanguszków16 zawieziono, i tam obok męża pierwszego i Syna moiego [mojego]
złożone były, te moje pragnienie niech zarazem będzie zakładem pamięci ostatecznej
i szacunku dla domu tychże J. OO Książąt Sanguszków17.
Kompozycja portretu Anny Potockiej ze zbiorów Muzeum Pałacu Króla Jana III
w Wilanowie pozostaje niemal tożsama z rozwiązaniami przyjętymi przez Angelikę Kauff-
mann w rysunku znajdującym się obecnie w zbiorach Royal Collection w Londynie18 (il. 2).
Z badań przeprowadzonych przez autorkę wynika, iż dotychczas nie wskazywano
12 Ślub Józefa Paulina Sanguszki z Anną Cetnerówną miał miejsce 31 lipca 1774 r. Ceremonia odbyła się w Krakowcu
koło Lwowa a ceremonię zaślubin celebrował biskup Ignacy Krasicki, kuzyn panny młodej; por. Agnieszka JAKU-
BOSZCZAK, Sarmacka dama. Barbara Sanguszkowa (1718-1791) i jej salon towarzyski, Poznań 2008, s. 95.
13 Testamenty Książąt Lubartowiczów-Sanguszków. Wybór tekstów źródłowych z lat 1750-1876, oprac. Jolanta M. MAR-
SZALSKA, Waldemar GRACZYK, Kraków 2011, s. 47.
14 Louise Elisabeth VIGEE-LEBRUN, Souvenirs de Madame Louise-Elisabeth Vigee-Lebrun, t. 2, Gloucester 2010,
s. 18.
15 Ibid. W tym samym czasie malowałam portret Polki, hrabiny Potockiej. Przyszła do mnie ze swoim mężem. Gdy tylko
nas opuścił rzekła do mnie wielce opanowana: to mój trzeci mąż jednakże wspominam pierwszego, który bardziej mi
odpowiadał pomimo tego, że był pijakiem [tłum. K. J-J].
16 Grobowiec rodzinny książąt Sanguszków znajduje się w podziemiach kościoła Braci Mniejszych Kapucynów
w Lublinie.
17 Lwowska Narodowa Naukowa Biblioteka Ukrainy im. Wasyla Stefanyka, Zbiór Aleksandra Czołowskiego, Dział II,
rkps 395, niepaginowany.
18 Royal Collection w Londynie, nr inw. RCIN 917989.