DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Jagiełło-Jakubaszek, Katarzyna: Kilka uwag o portrecie Anny z Cetnerów Potockiej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71008#0268
262
Katarzyna Jagiełło-Jakubaszek
w literaturze przedmiotu na niewątpliwy związek pomiędzy portretem Anny z Cetnerów
Potockiej ze zbiorów wilanowskiego muzeum a rysunkiem w Royal Collection19. Rysu-
nek ten - niemal dokładnie dziesięć razy mniejszy od samego portretu, bo o wymiarach
22,9> <15,9 cm - wykonany został na papierze ołówkiem oraz piórkiem, lawowanie utrzy-
mano w tonach brązowym i szarym20. Niestety, nieznane pozostają okoliczności, w jakich
rysunek trafił do Wielkiej Brytanii. Wiadomo jedynie, że w zbiorach królewskich był prze-
chowywany wraz z innymi rysunkami, w papierowej teczce opatrzonej inskrypcją: „An-
gelica Kauffman"21. W nocie katalogowej został opisany jako projekt frontyspisu lub karty
upamiętniającej (design for a frontispiece or memorial card)22.
Portret wiernie odtwarza postać kobiety przedstawioną na rysunku. W szczególności
drobiazgowo oddaje partie stroju: sposób drapowania sukni czy ułożenie fałd płaszcza.
Wiernie ukazane zostały także sposób ułożenia głowy, rąk oraz stóp. Analogiczne pozo-
stają również rozwiązania przyjęte dla partii roślinności otaczającej postać kobiecą. Nie-
wielkie różnice wprowadzone zostały natomiast w sposobie opracowania postumentu, na
którym postawiono urnę. Na rysunku uwidoczniono wieńczącą postument wolutę oraz
inskrypcję umieszczoną na frontowej ścianie postumentu. W portrecie zrezygnowano
z woluty pozostawiając proste wykończenie postumentu, a inskrypcję zastąpiono płasko-
rzeźbioną girlandą. Dodano zaś ukwieconą gałązkę, którą kobieta dekoruje urnę. W por-
trecie zastosowano nieco węższy kadr w stosunku do kompozycji widocznej na rysunku.
Uderzające podobieństwo pomiędzy wilanowskim płótnem a rysunkiem ze zbiorów
londyńskich jak i wzajemne relacje pomiędzy wymiarami obu kompozycji dają podstawy
do twierdzenia, z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością, iż przechowywany
w londyńskich zbiorach rysunek jest szkicem do wilanowskiego portretu Anny z Cetne-
rów Potockiej.
Analiza relacji zachodzących pomiędzy obiema kompozycjami pozwala także poczy-
nić pewne domniemania co do przebiegu samego procesu twórczego. Zapewne rysunko-
wy szkic stanowił podsumowanie wszelkich uzgodnień pomiędzy zainteresowanymi
stronami. Prawdopodobnie zamawiający uzgadniali wspólnie z malarką wszystkie ele-
menty kompozycji: rozplanowanie sceny głównej na płótnie, rozmieszczenie poszczegól-
nych elementów tła, upozowanie postaci, szczegóły kostiumu. Tak powstały szkic
upewniał zleceniodawców, że otrzymają dzieło spełniające ich oczekiwania. Natomiast
malarce ułatwiał dochowanie wierności poczynionym uzgodnieniom. Warto zwrócić uwa-
gę, że od dnia złożenia zamówienia do dnia, kiedy portret był gotowy do wysłania, minęło
jedenaście miesięcy. Zatem nawet jeżeli wybrane partie portretu powstawały w pracowni
artystki podczas sesji portretowych na żywo, to szkic mógł stanowić istotne wsparcie
w kolejnych etapach pracy nad portretem, także gdy odbywały się one bez obecności mo-
dela w pracowni.
19 Powiązanie to zasygnalizowała autorka w referacie wygłoszonym na ogólnopolskiej konferencji naukowej Polski
Grand Tour w XVIII i początkach XIX wieku, co znalazło swe odzwierciedlenie w artykule opublikowanym
w tomie pokonferencyjnym: Katarzyna JAGIEŁŁO-JAKUBASZEK, „ Portrety polskich dam jako pamiątka ich
Wielkiej Podróży", [w:] Polski Grand Tour w XVIII i początkach XIX wieku, red. Agata ROĆKO, Warszawa 2014,
s. 194-195.
20 Adolph Paul OPPE, English Drawings Stuart and Georgian Periods in His Majesty the King at Windsor Castle,
London 1950, s. 65.
21 Ibid.
22 Ibid.
Katarzyna Jagiełło-Jakubaszek
w literaturze przedmiotu na niewątpliwy związek pomiędzy portretem Anny z Cetnerów
Potockiej ze zbiorów wilanowskiego muzeum a rysunkiem w Royal Collection19. Rysu-
nek ten - niemal dokładnie dziesięć razy mniejszy od samego portretu, bo o wymiarach
22,9> <15,9 cm - wykonany został na papierze ołówkiem oraz piórkiem, lawowanie utrzy-
mano w tonach brązowym i szarym20. Niestety, nieznane pozostają okoliczności, w jakich
rysunek trafił do Wielkiej Brytanii. Wiadomo jedynie, że w zbiorach królewskich był prze-
chowywany wraz z innymi rysunkami, w papierowej teczce opatrzonej inskrypcją: „An-
gelica Kauffman"21. W nocie katalogowej został opisany jako projekt frontyspisu lub karty
upamiętniającej (design for a frontispiece or memorial card)22.
Portret wiernie odtwarza postać kobiety przedstawioną na rysunku. W szczególności
drobiazgowo oddaje partie stroju: sposób drapowania sukni czy ułożenie fałd płaszcza.
Wiernie ukazane zostały także sposób ułożenia głowy, rąk oraz stóp. Analogiczne pozo-
stają również rozwiązania przyjęte dla partii roślinności otaczającej postać kobiecą. Nie-
wielkie różnice wprowadzone zostały natomiast w sposobie opracowania postumentu, na
którym postawiono urnę. Na rysunku uwidoczniono wieńczącą postument wolutę oraz
inskrypcję umieszczoną na frontowej ścianie postumentu. W portrecie zrezygnowano
z woluty pozostawiając proste wykończenie postumentu, a inskrypcję zastąpiono płasko-
rzeźbioną girlandą. Dodano zaś ukwieconą gałązkę, którą kobieta dekoruje urnę. W por-
trecie zastosowano nieco węższy kadr w stosunku do kompozycji widocznej na rysunku.
Uderzające podobieństwo pomiędzy wilanowskim płótnem a rysunkiem ze zbiorów
londyńskich jak i wzajemne relacje pomiędzy wymiarami obu kompozycji dają podstawy
do twierdzenia, z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością, iż przechowywany
w londyńskich zbiorach rysunek jest szkicem do wilanowskiego portretu Anny z Cetne-
rów Potockiej.
Analiza relacji zachodzących pomiędzy obiema kompozycjami pozwala także poczy-
nić pewne domniemania co do przebiegu samego procesu twórczego. Zapewne rysunko-
wy szkic stanowił podsumowanie wszelkich uzgodnień pomiędzy zainteresowanymi
stronami. Prawdopodobnie zamawiający uzgadniali wspólnie z malarką wszystkie ele-
menty kompozycji: rozplanowanie sceny głównej na płótnie, rozmieszczenie poszczegól-
nych elementów tła, upozowanie postaci, szczegóły kostiumu. Tak powstały szkic
upewniał zleceniodawców, że otrzymają dzieło spełniające ich oczekiwania. Natomiast
malarce ułatwiał dochowanie wierności poczynionym uzgodnieniom. Warto zwrócić uwa-
gę, że od dnia złożenia zamówienia do dnia, kiedy portret był gotowy do wysłania, minęło
jedenaście miesięcy. Zatem nawet jeżeli wybrane partie portretu powstawały w pracowni
artystki podczas sesji portretowych na żywo, to szkic mógł stanowić istotne wsparcie
w kolejnych etapach pracy nad portretem, także gdy odbywały się one bez obecności mo-
dela w pracowni.
19 Powiązanie to zasygnalizowała autorka w referacie wygłoszonym na ogólnopolskiej konferencji naukowej Polski
Grand Tour w XVIII i początkach XIX wieku, co znalazło swe odzwierciedlenie w artykule opublikowanym
w tomie pokonferencyjnym: Katarzyna JAGIEŁŁO-JAKUBASZEK, „ Portrety polskich dam jako pamiątka ich
Wielkiej Podróży", [w:] Polski Grand Tour w XVIII i początkach XIX wieku, red. Agata ROĆKO, Warszawa 2014,
s. 194-195.
20 Adolph Paul OPPE, English Drawings Stuart and Georgian Periods in His Majesty the King at Windsor Castle,
London 1950, s. 65.
21 Ibid.
22 Ibid.