Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (78.2016)

5

STANISŁAW MOSSAKOWSKI
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
Europejski kontekst renesansowej przebudowy
królewskiego pałacu na Wawelu.
Neapol - Urbino - Buda - Praga
Pamięci Profesora Jana Białostockiego
dwóch niedawno wydanych książkach starałem się uzasadnić tezę, że renesan-
sowy pałac wawelski nie powstawał w wyniku naśladowania określonego wzoru.
Równocześnie nie był on także kreacją ex nihilo. Przeprowadzona we wspomnia-
nych pracach szczegółowa analiza genezy programu użytkowego budowli oraz szczegółów
jej dekoracji architektonicznej, rzeźbiarskiej i malarskiej wykazała, iż przy całej swej orygi-
nalności nowy pałac królów polskich był mocno osadzony w tradycji ówczesnej europej-
skiej architektury rezydencjonalnej1.
Obok dokonanej w omawianych studiach próby ujawnienia pochodzenia konkretnych
rozwiązań kompozycyjnych i motywów all 'antica, jakie mistrzowie włoscy i rodzimi sto-
sowali na Wawelu, należałoby zająć się jeszcze ogólnym kontekstem historyczno-arty-
stycznym renesansowej przebudowy pałacu. Tym razem będzie chodziło o rozpoznanie
wiedzy na temat sztuki i wyrażanych poprzez nią idei, także pozaartystycznych, jaką dys-
ponowali królewscy zleceniodawcy w momencie podejmowania decyzji o pracach na
zamku.
Na wstępie trzeba podkreślić, że w czasie, kiedy zaczęto przebudowywać Wawel, czyli
na początku XVI w., transformacja średniowiecznych rezydencji monarszych, którym -
pod wpływem myśli humanistycznej - starano się nadać wygląd all 'antica, miała na tere-
nie środkowo-wschodniej części łacińskiej Europy szereg znaczących precedensów. Mam
na myśli przede wszystkim królewskie pałace w stolicach dwóch sąsiadujących z Polską
państw, jakie w ostatnich dziesięcioleciach XV w. znalazły się pod panowaniem Włady-
sława II Jagiellończyka, najstarszego syna króla polskiego Kazimierza i Elżbiety z Habs-
burgów, mianowicie Pragi (od 1471) i Budy (od 1490).
W kontekście przebudowy Wawelu szczególnie ważna była stolica Węgier - Buda.
W niej to bowiem - na dworze brata - przez w sumie ponad trzy lata (w czasie między
grudniem 1498 a sierpniem 1505) przebywał królewicz Zygmunt, główny inicjator

1 Stanisław MOSSAKOWSKI, Rezydencja królewska na Wawelu w czasach Zygmunta Starego. Program użytkowy

i ceremonialny, Warszawa 2013; id., Pałac królewski Zygmunta Ina Wawelu jako dzieło renesansowe, Warszawa 2015.