Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (78.2016)

505

RAFAŁ NESTOROW
Kraków, Instytut Sztuki PAN
Tajemnicze okoliczności śmierci Giovanniego
Spazzia, nadwornego architekta Elżbiety
z Lubomirskich Sieniawskiej. Przyczynek do biografii

Rok śmierci Giovanniego Spazzio pełniącego obowiązki nadwornego architekta
Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej znany był badaczom od dawna. Jako pierw-
szy podał go w swojej pracy dotyczącej korespondencji artystycznej Elżbiety Sie-
niawskiej Piotr Bohdziewicz, który też jako pierwszy nakreślił oeuvre tego włoskiego
architekta1. Dzienna data śmierci Spazzia (29 lipca) znana jest od niedawna, a jej ustalenie
zawdzięczamy badaniom Janusza Nowaka nad gospodarczymi dziejami Wilanowa2.
Jak dotąd nieznane były szerzej okoliczności śmierci architekta. Wydaje się również,
że zbyt powierzchownie rozpatrywano jego śmierć w aspekcie dalszego funkcjonowania
fabryki pałacu wilanowskiego.
Na podstawie odnalezionych materiałów archiwalnych można pokusić się o próbę od-
powiedzi na pytanie o przyczyny i okoliczności śmierci Giovanniego Spazzia. Postawie-
nie „medycznej" diagnozy będzie barwnym dodatkiem do biografii artysty3.
Śmierć Giovanniego Spazzia była zapewne wynikiem długoletniej choroby. Licz-
nych informacji dotyczących przypadłości zdrowotnych architekta dostarcza obficie za-
chowana korespondencja kierowana do protektorki artysty, Elżbiety Sieniawskiej. Do
takich objawów należały niespodziewane omdlenia. W 1723 r. burgrabia wilanowski
Piotr Więckowski odnotował: Pan Spazio na górze będący przy robotnikach zemdlał
i upadł na ziemię, aleśmy go ratowali i teraz zdrów chwała Bogu4. Powtarzające się

1 Piotr BOHDZIEWICZ, Korespondencja artystyczna Elżbiety Sieniawskiej z lat 1700-1729 w zbiorach Czartoryskich
w Krakowie, Lublin 1964, s. 164-165 (Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Rozprawy
Wydziału Historyczno-Filologicznego, 30). Autor datuje śmierć Spazzia na przełom lipca i sierpnia 1726 r.; id., „Wila-
nów za Sieniawskiej", Biuletyn Historii Sztuki, XVIII:1955, nr 3, s. 373. Na wyniki niepublikowanych badań Bohdzie-
wicza powoływał się Stanisław ŁOZA, Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954, s. 287. Zob. Mariusz
KARPOWICZ, Artisti ticinesi in Polonia nella prima meta del '700, Ticino 1999, s. 47; Rafał RÓG, „Spazzio (Spacy,
Spatz) Giovanni (Jan)", [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XLI, Kraków 2002, s. 63; Rafał NESTOROW, „Spazzio
(Spazio, Spacy, Spatz) Giovanni (Jan)", [w:] Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV-XVIII
wieku, red. Paweł MIGASIEWICZ, Hanna OSIECKA-SAMSONOWICZ, Jakub SITO, Warszawa 2016, s. 443.

2 Janusz NOWAK, „Dobra wilanowskie za Elżbiety Sieniawskiej 1720-1729 w świetle archiwaliów Biblioteki Czarto-
ryskich w Krakowie", Studia Wilanowskie, 14:2003, s. 66.

3 Za konsultacje medyczne autor winien jest szczególną wdzięczność Pani doktor Renacie Hanusz.

4 Biblioteka Czartoryskich w Krakowie (BCzart.), rkps 5890, 1. 46885, P. Więckowski do E. Sieniawskiej, 9 IX 1723.