DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:[Inhaltsverzeichnis]
DOI Kapitel:Artykuły
DOI Artikel:Oczko, Piotr: Obraz i tekst: Południowoniderlandzka deska przykazań (tiengebodenbord) z ko¬ścioła ¬św$dJakuba Starszego w Szczaworyżu
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71008#0417
407
PIOTR OCZKO
Kraków, Uniwersytet Jagielloński
Obraz i tekst.
Południowoniderlandzka deska przykazań
(tiengebodenbord) z kościoła św. Jakuba
Starszego w Szczaworyżu
W1890 r. Aleksander Bruckner, przeglądając łaciński kodeks przechowywany
w zbiorach Cesarskiej Biblioteki Publicznej w Petersburgu, ku swemu zdziwie-
niu odnalazł w jego oprawie 18 pasków pergaminu - zapisano na nich najstar-
sze, odkryte do tej pory prozatorskie teksty w języku polskim, znane dziś jako Kazania
świętokrzyskie. Podobne zaskoczenie (oczywiście zachowując stosowne proporcje) mu-
siało towarzyszyć pracownikom Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki kra-
kowskiej Akademii Sztuk Pięknych, do których trafił obraz z wyobrażeniem Madonny
z Dzieciątkiem z głównego ołtarza w kościele pw. św. Jakuba Starszego w Szczaworyżu
(il. 1-2). Okazało się, że płócienne podobrazie naciągnięte było na dzieło starsze, tzw.
tiengebodenbord - namalowane na czterech sklejonych dębowych deskach, jedynie czę-
ściowo zachowane i mocno uszkodzone wyobrażenie Mojżesza z tablicami dziesięciorga
przykazań zapisanych w języku niderlandzkim (il. 5)1.
Kilka słów należy jednak wpierw poświęcić wizerunkowi Madonny Szczaworyskiej, dla
którego owa deska przykazań stanowiła sztywne podłoże. Dzieło to przedstawia siedzącą
Marię, ubraną w biały welon, czerwoną suknię i zielony, udrapowany płaszcz, podtrzymują-
cą stojącego po lewej stronie małego Jezusa. Ręka Marii przysłania biodra chłopca odziane-
go w tunikę z przezroczystego woalu, przez który prześwituje nagość nienaturalnie, „manie-
rystycznie" wydłużonego ciała. W prawej piąstce Jezus trzyma bliżej niezidentyfikowany
owoc. Głowy Jezusa i Marii okalają świetliste nimby. Obraz został ostrożnie datowany na
połowę XVII w. i należy do grupy kilku bardzo podobnych pod względem ikonograficznym
takich XVII-wiecznych przedstawień zarejestrowanych w Polsce. Inne to obrazy z kościoła
w Dudyńcach, dawnej cerkwi grekokatolickiej w Łukowem, kościoła w Rajbrocie2 oraz
słynna Madonna z Parczewa, zwana także Matką Boską z gruszką3.
1 Marta LEMPART-GERATOWSKA, Dokumentacja konserwatorska obrazu sztalugowego na płótnie Matka Boska
z Dzieciątkiem (Matka Boska Szczaworyska), Wydział Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych
w Krakowie, Kraków 2013/2014, s. 1-21. Maszynopis udostępniony przez Autorkę.
2 Obraz w Rajbrocie wyobraża także małego Jana Chrzciciela i najbardziej odbiega od schematu ikonograficznego dzieł
tej grupy.
3 We wszystkich polskich wersjach przedstawienia mamy niewątpliwie do czynienia z jabłkiem, symbolem miłości
PIOTR OCZKO
Kraków, Uniwersytet Jagielloński
Obraz i tekst.
Południowoniderlandzka deska przykazań
(tiengebodenbord) z kościoła św. Jakuba
Starszego w Szczaworyżu
W1890 r. Aleksander Bruckner, przeglądając łaciński kodeks przechowywany
w zbiorach Cesarskiej Biblioteki Publicznej w Petersburgu, ku swemu zdziwie-
niu odnalazł w jego oprawie 18 pasków pergaminu - zapisano na nich najstar-
sze, odkryte do tej pory prozatorskie teksty w języku polskim, znane dziś jako Kazania
świętokrzyskie. Podobne zaskoczenie (oczywiście zachowując stosowne proporcje) mu-
siało towarzyszyć pracownikom Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki kra-
kowskiej Akademii Sztuk Pięknych, do których trafił obraz z wyobrażeniem Madonny
z Dzieciątkiem z głównego ołtarza w kościele pw. św. Jakuba Starszego w Szczaworyżu
(il. 1-2). Okazało się, że płócienne podobrazie naciągnięte było na dzieło starsze, tzw.
tiengebodenbord - namalowane na czterech sklejonych dębowych deskach, jedynie czę-
ściowo zachowane i mocno uszkodzone wyobrażenie Mojżesza z tablicami dziesięciorga
przykazań zapisanych w języku niderlandzkim (il. 5)1.
Kilka słów należy jednak wpierw poświęcić wizerunkowi Madonny Szczaworyskiej, dla
którego owa deska przykazań stanowiła sztywne podłoże. Dzieło to przedstawia siedzącą
Marię, ubraną w biały welon, czerwoną suknię i zielony, udrapowany płaszcz, podtrzymują-
cą stojącego po lewej stronie małego Jezusa. Ręka Marii przysłania biodra chłopca odziane-
go w tunikę z przezroczystego woalu, przez który prześwituje nagość nienaturalnie, „manie-
rystycznie" wydłużonego ciała. W prawej piąstce Jezus trzyma bliżej niezidentyfikowany
owoc. Głowy Jezusa i Marii okalają świetliste nimby. Obraz został ostrożnie datowany na
połowę XVII w. i należy do grupy kilku bardzo podobnych pod względem ikonograficznym
takich XVII-wiecznych przedstawień zarejestrowanych w Polsce. Inne to obrazy z kościoła
w Dudyńcach, dawnej cerkwi grekokatolickiej w Łukowem, kościoła w Rajbrocie2 oraz
słynna Madonna z Parczewa, zwana także Matką Boską z gruszką3.
1 Marta LEMPART-GERATOWSKA, Dokumentacja konserwatorska obrazu sztalugowego na płótnie Matka Boska
z Dzieciątkiem (Matka Boska Szczaworyska), Wydział Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych
w Krakowie, Kraków 2013/2014, s. 1-21. Maszynopis udostępniony przez Autorkę.
2 Obraz w Rajbrocie wyobraża także małego Jana Chrzciciela i najbardziej odbiega od schematu ikonograficznego dzieł
tej grupy.
3 We wszystkich polskich wersjach przedstawienia mamy niewątpliwie do czynienia z jabłkiem, symbolem miłości