Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (78.2016)

623

AGATA WÓJCIK
Kraków, Wdział Sztuki, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN
Towarzystwo Polska Sztuka Stosowana
i odnowa polskiego projektowania graficznego
początku XX wieku*

Dnia 8 czerwca 1901 r. w Krakowie „kilku „narwańcom" [...] strzeliło do łba, że
sztuka stoi nie tylko obrazami, i że nie powinna być zamykana pod kluczem na
wystawie, ale [powinna A. W.] być wszędzie i u każdego - w całej treści życia"1.
W gronie „narwańców", o których pisał Eligiusz Niewiadomski, byli Edward Trojanow-
ski, Jerzy Warchałowski, Włodzimierz Tetmajer, Karol Tichy, Józef Czajkowski i Stani-
sław Goliński2. W tym kręgu narodziła się myśl powołania do życia Towarzystwa Polska
Sztuka Stosowana (TPSS).
Główny teoretyk Towarzystwa - Jerzy Warchałowski, pisał, że celem stowarzyszenia
jest: „[...] stworzyć najlepsze warunki rozwoju sztuki polskiej zastosowanej do przemy-
słu i budownictwa, sztuki samodzielnej, wolnej od naśladownictwa, od przemijających
wpływów mody światowej. Własna sztuka, zgodna z duchem narodu, wprowadzona do
życia, rozpowszechniona w domu i poza domem, na co dzień i w święto. Oto ideał nie
tylko artystyczny, ale też ekonomiczny i narodowy"3. Członkowie TPSS chcieli swoją
działalnością rozbudzić polskie społeczeństwo, „wlać weń moc drgającą życiem do odra-
dzania się ciągle zdolną [...] zbudzić ukryte talenty [...] zbudzić nową siłę roboczą, otwo-
rzyć nowe źródło pracy, a zatem dobrobytu [...] wzmocnić poczucie odrębności
narodowej"4. Źródłem sił witalnych miała być sztuka ludowa, która wnosi „nadspodziewa-
ną moc nowych wartości dla sztuki, nowych myśli, nadziei i przeczuć"5. Jednakże w założe-
niach TPSS nie było biernego i bezrefleksyjnego kopiowania sztuki ludowej. Traktowano

* Artykuł powstał w ramach projektu badawczego „Ojcowie polskiego designu. Towarzystwo Polska Sztuka Stosowa-
na. Architektura wnętrz i meblarstwo", finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki (2015/17/D/HS2/01215).

1 Teki Jerzego Warchałowskiego, Biblioteka Akademii Sztuki Pięknych w Krakowie, sygn. 20028, karta 16: Eligiusz
NIEWIADOMSKI, „O polskiej sztuce stosowanej i jej przyjęciu w Warszawie", Witez, 1908, z. 7, s. 364 (dalej: Teki).
Teki Jerzego Warchałowskiego to zbiór wycinków prasowych dotyczących działalności Towarzystwa Polska Sztuka
Stosowana przechowywanych w Bibliotece Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie (sygn. 20028, 20029). Wycinki
niejednokrotnie nie zostały opatrzone informacją bibliograficzną, dlatego też dokładne określenie ich źródła czasami
jest niemożliwe.

2 Sprawozdanie Towarzystwa „Polska Sztuka Stosowana" w Krakowie 1901-02, Kraków 1903, s. 3.

3 Jerzy WARCHAŁOWSKI, O sztuce stosowanej, Kraków 1904, s. 9.

4 Ibid., s. 10.

5 Ibid., s. 13.