DOI issue:
Nr. 3
DOI article:[Inhaltsverzeichnis]
DOI chapter:Artykuły
DOI article:Matyaszczyk, Dorota: Tre¬ści ideowe ołtarza głównego i prezbiterium w dawnym ko¬ściele klasztornym cystersów w Oliwie*
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71008#0508
498
Dorota Matyaszczyk
herbem. Po południowej stronie prezbiterium ukazano dobrodziejów opactwa: królów
polskich Przemysła II, Wacława II Czeskiego i Władysława Łokietka, a także księcia
Waldemara Brandenburskiego i wielkiego mistrza krzyżackiego Winricha von Kniprode
oraz Kazimierza Jagiellończyka.
Drugi opat, Dawid Konarski, w 1613 r. zlecił Hermanowi Hahnowi56 namalowanie
podobnych do fresków przedstawień na drewnianych tablicach. Oprócz wymienionych
postaci, po stronie północnej prezbiterium malarz umieścił w zwieńczeniu wizerunek Ste-
fana Batorego wskazującego na ruiny spalonego klasztoru. Nad nim znajduje się Trójca
Święta z panoramą Gdańska w tle. Batory zmusił Gdańsk do zapłacenia odszkodowania
cystersom, dzięki czemu mogli odbudować zniszczone opactwo, co poświadcza napis:
AD MAIOREM DEI GLORI/AM DOMUM HANC DE/STRUCTURA RESTITUAM.
Odpowiednikiem króla Stefana Batorego po południowej stronie jest Zygmunt III Waza,
który wyjednał u papieża dla opatów oliwskich prawo używania mitry, zrównujące ich
z biskupami. Nad królem widnieje odbudowany klasztor i ponownie Trójca Święta z pa-
noramą Gdańska w tle. Uwagę zwraca jednak przede wszystkim na ścianie północnej
scena fundacji Oliwy. Książę Subisław57 podaje model klasztoru siedzącej na obłoku
Matce Bożej, która wskazuje nań ręką, a siedzące na jej kolanach Dzieciątko wyciąga ku
niemu rączki; z boku stoi, przesłonięty obłokiem, św. Bernard ze złożonymi modlitewnie
rękoma. Nad nimi jaśnieje umieszczony w słonecznej glorii tetragram (il. 22). W obrazie
Andrzeja Stecha, widoczne są inspiracje i tym dziełem Hermana Hahna. Można to zauwa-
żyć w geście ręki Marii wskazującej oliwski klasztor58. Na tablicach, nad każdym z funda-
torów i dobrodziejów, widnieją łacińskie opisy identyfikujące postaci. Pod wizerunkami
książąt pomorskich umieszczono herby Gryf, pod władcami ich herby i godła państwowe.
Na dole tablic, w owalnych ramach ujętych w ozdobne festony z kwiatów i owoców, zna-
lazły się dwa obrazy przedstawiające Przyjęcie chrztu przez księcia Subisława z rąk opata
z Kołbacza (strona północna) i Napad Prusów na klasztor w XIII w., a de facto napad
gdańszczan w 1577 r. (strona południowa)59. Obok, na osobnej tablicy, wypisano wszyst-
kie napady na klasztor i imiona zamordowanych zakonników. Do czarnych kolumn i ciem-
nobrązowych ram drewnianych tablic nawiązuje kolorystycznie dolna partia retabulum
ołtarza głównego świadczące o celowym zabiegu opata Hackiego ujednolicającego wy-
strój wnętrza całego prezbiterium.
W 1615 r., pośrodku prezbiterium, stanęło (trzecie już) mauzoleum Gryfitów, wykona-
ne z czarnego marmuru, z alabastrowym herbem Gryf i napisem: SEPVLCHRVUM
ILL[USTRI]MORUM DVCVM AC PRINCI/PVM POMERANIAE / FVNDATORVM
HVIVS DOMVS60 (il. 23). Obok ustawiono pięć mosiężnych kandelabrów, w których
zapalano świece w czasie mszy, nieszporów i Salve Regina. Opat, który przewodniczył
56 Mimo że Hahn (zmarły 20 XII 1627 w Chojnicy) grób miał przygotowany w kościele św. Brygidy w Gdańsku, został
pochowany w kościele klasztornym w Oliwie; zob. PAŁUBICKI, „Nowe wiadomości o życiu...", s. 47-55. Nieznane
jest jednak miejsce pochówku, ponieważ z powodu trwającej wtedy wojny ze Szwedami zapewne nie wykonano płyty
nagrobnej.
57 Obok Subisława leży mitra książęca, identyczne mitry zdobią główki aniołków reprezentujących Principatus na
glorii, niestety zostały one nieprawidłowo w całości pozłocone.
58 Warto zwrócić uwagę natomiast na zmianę rangi św. Bernarda, który na obrazie Stecha usytuowany jest na obłoku
niewiele niżej od Madonny i równy jej wielkością.
59 Jest to jedyny znany martyrologiczny obraz, namalowany przez Hermana Hahna; w tle widnieje płonący kościół
i klasztor.
60 Dzisiaj mauzoleum Gryfitów stoi w południowym ramieniu transeptu, a herb umieszczony jest na mensie stojącego
tam ołtarza.
Dorota Matyaszczyk
herbem. Po południowej stronie prezbiterium ukazano dobrodziejów opactwa: królów
polskich Przemysła II, Wacława II Czeskiego i Władysława Łokietka, a także księcia
Waldemara Brandenburskiego i wielkiego mistrza krzyżackiego Winricha von Kniprode
oraz Kazimierza Jagiellończyka.
Drugi opat, Dawid Konarski, w 1613 r. zlecił Hermanowi Hahnowi56 namalowanie
podobnych do fresków przedstawień na drewnianych tablicach. Oprócz wymienionych
postaci, po stronie północnej prezbiterium malarz umieścił w zwieńczeniu wizerunek Ste-
fana Batorego wskazującego na ruiny spalonego klasztoru. Nad nim znajduje się Trójca
Święta z panoramą Gdańska w tle. Batory zmusił Gdańsk do zapłacenia odszkodowania
cystersom, dzięki czemu mogli odbudować zniszczone opactwo, co poświadcza napis:
AD MAIOREM DEI GLORI/AM DOMUM HANC DE/STRUCTURA RESTITUAM.
Odpowiednikiem króla Stefana Batorego po południowej stronie jest Zygmunt III Waza,
który wyjednał u papieża dla opatów oliwskich prawo używania mitry, zrównujące ich
z biskupami. Nad królem widnieje odbudowany klasztor i ponownie Trójca Święta z pa-
noramą Gdańska w tle. Uwagę zwraca jednak przede wszystkim na ścianie północnej
scena fundacji Oliwy. Książę Subisław57 podaje model klasztoru siedzącej na obłoku
Matce Bożej, która wskazuje nań ręką, a siedzące na jej kolanach Dzieciątko wyciąga ku
niemu rączki; z boku stoi, przesłonięty obłokiem, św. Bernard ze złożonymi modlitewnie
rękoma. Nad nimi jaśnieje umieszczony w słonecznej glorii tetragram (il. 22). W obrazie
Andrzeja Stecha, widoczne są inspiracje i tym dziełem Hermana Hahna. Można to zauwa-
żyć w geście ręki Marii wskazującej oliwski klasztor58. Na tablicach, nad każdym z funda-
torów i dobrodziejów, widnieją łacińskie opisy identyfikujące postaci. Pod wizerunkami
książąt pomorskich umieszczono herby Gryf, pod władcami ich herby i godła państwowe.
Na dole tablic, w owalnych ramach ujętych w ozdobne festony z kwiatów i owoców, zna-
lazły się dwa obrazy przedstawiające Przyjęcie chrztu przez księcia Subisława z rąk opata
z Kołbacza (strona północna) i Napad Prusów na klasztor w XIII w., a de facto napad
gdańszczan w 1577 r. (strona południowa)59. Obok, na osobnej tablicy, wypisano wszyst-
kie napady na klasztor i imiona zamordowanych zakonników. Do czarnych kolumn i ciem-
nobrązowych ram drewnianych tablic nawiązuje kolorystycznie dolna partia retabulum
ołtarza głównego świadczące o celowym zabiegu opata Hackiego ujednolicającego wy-
strój wnętrza całego prezbiterium.
W 1615 r., pośrodku prezbiterium, stanęło (trzecie już) mauzoleum Gryfitów, wykona-
ne z czarnego marmuru, z alabastrowym herbem Gryf i napisem: SEPVLCHRVUM
ILL[USTRI]MORUM DVCVM AC PRINCI/PVM POMERANIAE / FVNDATORVM
HVIVS DOMVS60 (il. 23). Obok ustawiono pięć mosiężnych kandelabrów, w których
zapalano świece w czasie mszy, nieszporów i Salve Regina. Opat, który przewodniczył
56 Mimo że Hahn (zmarły 20 XII 1627 w Chojnicy) grób miał przygotowany w kościele św. Brygidy w Gdańsku, został
pochowany w kościele klasztornym w Oliwie; zob. PAŁUBICKI, „Nowe wiadomości o życiu...", s. 47-55. Nieznane
jest jednak miejsce pochówku, ponieważ z powodu trwającej wtedy wojny ze Szwedami zapewne nie wykonano płyty
nagrobnej.
57 Obok Subisława leży mitra książęca, identyczne mitry zdobią główki aniołków reprezentujących Principatus na
glorii, niestety zostały one nieprawidłowo w całości pozłocone.
58 Warto zwrócić uwagę natomiast na zmianę rangi św. Bernarda, który na obrazie Stecha usytuowany jest na obłoku
niewiele niżej od Madonny i równy jej wielkością.
59 Jest to jedyny znany martyrologiczny obraz, namalowany przez Hermana Hahna; w tle widnieje płonący kościół
i klasztor.
60 Dzisiaj mauzoleum Gryfitów stoi w południowym ramieniu transeptu, a herb umieszczony jest na mensie stojącego
tam ołtarza.