DOI issue:
Nr. 3
DOI article:Recenzje
DOI article:Rupiewicz, Romana: Lenda medii aevi: Średniowieczne zabytki dawnego opactwa w Lądzie - nowe odkrycia, najnowsze badania$dRed$dJanusz Nowiński przy współpracy Przemysława Mrozowskiego, Towarzystwo Naukowe Franciszka Salezego, Ląd-Poznań-Warszawa 2015, ss. 167, il.
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71008#0574
564
Romana Rupiewicz
3. Ląd, zworniki i wsporniki w krużganku
zachodnim. Fot. W. Miedziak
jak Chrystus - dzięki swej naturze boskiej i ludzkiej.
Rozważania te są cenne i pionierskie, niestety pozba-
wione przypisów, zatem wnikliwych czytelników po-
zostawiają w niedosycie. W symbolicznej interpreta-
cji drzewa warto także zwrócić uwagę na jego funkcje
w opisywaniu świata i wizualizowaniu wiedzy o nim,
czego świadectwem są liczne iluminacje w średnio-
wiecznych rękopisach o charakterze naukowym3.
Trzecim z kolei artykułem zamieszczonym
w książce jest tekst Witolda Miedziaka: Czternasto-
wieczna dekoracja rzeźbiarska klasztoru cystersów
w Lądzie (s. 42-61). Autor zaprezentował w nim
XIV-wieczną dekorację rzeźbiarską klasztoru, na
którą składa się 110 zworników i wsporników za-
chowanych w krużgankach, sieni klasztoru, kapitu-
larzu oraz w oratorium św. Jakuba Apostoła. Autor
jest zdania, że zastosowanie w realizacji dekoracji
rzeźbiarskiej sztucznego kamienia wskazuje na pół-
nocną proweniencję warsztatu pracującego w Lą-
dzie; wykazał też, że występujące tu formy detali ar-
chitektonicznych charakteryzują się bogactwem
wzorców ikonograficznych z rożnych obszarów
geograficznych: „O ile jednak surowiec kieruje na-
sze spojrzenie na północ, o tyle formy rzeźb wyka-
zują także zależność od plastyki południa" (s. 43).
Autor przeprowadził analizę formalną i ikonogra-
3 Por. John E. MURDOCH, Album of Science. Antiquity
ond Middle Ages, New York 1984, s. 38-51.
ficzną dekoracji rzeźbiarskiej w Lądzie w szerokim
kontekście sztuki Pomorza, Śląska, Małopolski oraz
Czech wykazując, że autorzy czerpali z wielu wzor-
ców ikonograficznych, nadto z różnych obszarów
geograficznych. Zdaniem badacza, najwięcej analo-
gii wiąże rzeźbę architektoniczną lądzkiego klaszto-
ru z plastyką katedry gnieźnieńskiej z czasów rzą-
dów arcybiskupa Jarosława Bogorii Skotnickiego
(1342-1374).
W osobnej części artykułu Witold Miedziak sku-
pił uwagę na odnalezieniu klucza ikonologicznego do
odczytania programu ideowego dekoracji rzeźbiar-
skiej klasztoru. Stwierdził, że program i rozmieszcze-
nie poszczególnych zespołów zworników i wsporni-
ków było zamierzone. Odnalazł wątki polityczne
w zachodnim skrzydle krużganków, zakonne w skrzy-
dle wschodnim, a w południowym odczytał rzeźbę
jako w pełni podporządkowaną funkcjom architektu-
ry. W zachodniej części, która według badacza po-
wstała w latach 60. XIV w., upatruje wątki polityczne
ze względu na przedstawione tam herby, analizując je
nie tylko w świetle historii klasztoru i jego dobrodzie-
jów, ale także w kontekście analogicznych rzeźb za-
mieszczonych w obejściu prezbiterium katedry gnieź-
nieńskiej. Herby ukazują również poddaństwo
w stosunku do króla, reprezentowanego tu przez tar-
czę z godłem Orła Białego (il. 3). Badacz podkreślił,
że wystrój tej części krużganków nabiera szczególnej
wymowy w kontekście symboli czterech ewangeli-
stów z czterech wsporników - program ikonograficz-
ny stanowi „ustalony przez Boga porządek rzeczy".
Wspornik z głową kobiety w kruzelerze Witold Mie-
dziak słusznie identyfikuje z wyobrażeniem Dobroch-
ny ze Zbyszyc - żony Wierzbięty z Palowic.
Przedstawione w artykule rozważania na temat
symboliki rzeźby w sieni klasztoru są całkowicie
przekonywujące i słuszne. Witold Miedziak zinter-
pretował to miejsce jako przejście ze świata profa-
num do przestrzeni claustrum i takiej wymowie
ideowej została podporządkowana dekoracja rzeź-
biarska. O czym świadczą wizerunki błazna i diabła
widniejące przy wyjściu i stanowiące przestrogę
przed zakusami tego świata. W przeciwieństwie do
sieni, której przekaz został jasno opisany, trudności
przynosi interpretacja pozostałych skrzydeł krużgan-
ków (wschodnie i południowe). Nie wszystkie ele-
menty udaje się odczytać, choć cały program rzeź-
biarski Autor określa jako „mniszy", w którym
rozgrywa się walka o duszę zakonników. Wskazywać
ma na to Baranek z chorągwią, symbolizujący Zmar-
twychwstałego Jezusa. Innymi poszlakami tego tropu
jest ukazana na wsporniku twarz z wędzidłem, nawo-
łująca do wstrzemięźliwości, sześcioramienna rozeta
Romana Rupiewicz
3. Ląd, zworniki i wsporniki w krużganku
zachodnim. Fot. W. Miedziak
jak Chrystus - dzięki swej naturze boskiej i ludzkiej.
Rozważania te są cenne i pionierskie, niestety pozba-
wione przypisów, zatem wnikliwych czytelników po-
zostawiają w niedosycie. W symbolicznej interpreta-
cji drzewa warto także zwrócić uwagę na jego funkcje
w opisywaniu świata i wizualizowaniu wiedzy o nim,
czego świadectwem są liczne iluminacje w średnio-
wiecznych rękopisach o charakterze naukowym3.
Trzecim z kolei artykułem zamieszczonym
w książce jest tekst Witolda Miedziaka: Czternasto-
wieczna dekoracja rzeźbiarska klasztoru cystersów
w Lądzie (s. 42-61). Autor zaprezentował w nim
XIV-wieczną dekorację rzeźbiarską klasztoru, na
którą składa się 110 zworników i wsporników za-
chowanych w krużgankach, sieni klasztoru, kapitu-
larzu oraz w oratorium św. Jakuba Apostoła. Autor
jest zdania, że zastosowanie w realizacji dekoracji
rzeźbiarskiej sztucznego kamienia wskazuje na pół-
nocną proweniencję warsztatu pracującego w Lą-
dzie; wykazał też, że występujące tu formy detali ar-
chitektonicznych charakteryzują się bogactwem
wzorców ikonograficznych z rożnych obszarów
geograficznych: „O ile jednak surowiec kieruje na-
sze spojrzenie na północ, o tyle formy rzeźb wyka-
zują także zależność od plastyki południa" (s. 43).
Autor przeprowadził analizę formalną i ikonogra-
3 Por. John E. MURDOCH, Album of Science. Antiquity
ond Middle Ages, New York 1984, s. 38-51.
ficzną dekoracji rzeźbiarskiej w Lądzie w szerokim
kontekście sztuki Pomorza, Śląska, Małopolski oraz
Czech wykazując, że autorzy czerpali z wielu wzor-
ców ikonograficznych, nadto z różnych obszarów
geograficznych. Zdaniem badacza, najwięcej analo-
gii wiąże rzeźbę architektoniczną lądzkiego klaszto-
ru z plastyką katedry gnieźnieńskiej z czasów rzą-
dów arcybiskupa Jarosława Bogorii Skotnickiego
(1342-1374).
W osobnej części artykułu Witold Miedziak sku-
pił uwagę na odnalezieniu klucza ikonologicznego do
odczytania programu ideowego dekoracji rzeźbiar-
skiej klasztoru. Stwierdził, że program i rozmieszcze-
nie poszczególnych zespołów zworników i wsporni-
ków było zamierzone. Odnalazł wątki polityczne
w zachodnim skrzydle krużganków, zakonne w skrzy-
dle wschodnim, a w południowym odczytał rzeźbę
jako w pełni podporządkowaną funkcjom architektu-
ry. W zachodniej części, która według badacza po-
wstała w latach 60. XIV w., upatruje wątki polityczne
ze względu na przedstawione tam herby, analizując je
nie tylko w świetle historii klasztoru i jego dobrodzie-
jów, ale także w kontekście analogicznych rzeźb za-
mieszczonych w obejściu prezbiterium katedry gnieź-
nieńskiej. Herby ukazują również poddaństwo
w stosunku do króla, reprezentowanego tu przez tar-
czę z godłem Orła Białego (il. 3). Badacz podkreślił,
że wystrój tej części krużganków nabiera szczególnej
wymowy w kontekście symboli czterech ewangeli-
stów z czterech wsporników - program ikonograficz-
ny stanowi „ustalony przez Boga porządek rzeczy".
Wspornik z głową kobiety w kruzelerze Witold Mie-
dziak słusznie identyfikuje z wyobrażeniem Dobroch-
ny ze Zbyszyc - żony Wierzbięty z Palowic.
Przedstawione w artykule rozważania na temat
symboliki rzeźby w sieni klasztoru są całkowicie
przekonywujące i słuszne. Witold Miedziak zinter-
pretował to miejsce jako przejście ze świata profa-
num do przestrzeni claustrum i takiej wymowie
ideowej została podporządkowana dekoracja rzeź-
biarska. O czym świadczą wizerunki błazna i diabła
widniejące przy wyjściu i stanowiące przestrogę
przed zakusami tego świata. W przeciwieństwie do
sieni, której przekaz został jasno opisany, trudności
przynosi interpretacja pozostałych skrzydeł krużgan-
ków (wschodnie i południowe). Nie wszystkie ele-
menty udaje się odczytać, choć cały program rzeź-
biarski Autor określa jako „mniszy", w którym
rozgrywa się walka o duszę zakonników. Wskazywać
ma na to Baranek z chorągwią, symbolizujący Zmar-
twychwstałego Jezusa. Innymi poszlakami tego tropu
jest ukazana na wsporniku twarz z wędzidłem, nawo-
łująca do wstrzemięźliwości, sześcioramienna rozeta