DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Artykuły
DOI article:Myśliński, Michał: Polskie państwowe cechy probiercze - europejska geneza lokalnego znaku*
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71008#0706
692
Michał Myśliński
austriackimi należało odesłać do Głównego Urzędu Probierczego w celu ich komisyjnego
zniszczenia po uprzednim wykonaniu odbić. Rzeczywiście, korespondencja GUP z urzę-
dem krakowskim potwierdza, że w Krakowie jeszcze w pierwszych dniach stycznia 1922 r.
stosowano cechę przechodnią z głową górala12, ale już 12 stycznia tego roku wysłano do
Warszawy zbiór 162 znaczników z cechami austriackimi13, używanymi w Krakowie i te-
renowych substytucjach (z Cieszyna wycofano 20 znaczników, a z Tarnowa i Nowego
Sącza po 18)14. Zapewne w tym samym czasie zniszczono w GUP austriackie znaczniki
przysłane z urzędu lwowskiego oraz rosyjskie znaczniki znajdujące się w Warszawie.
Jak zatem w tej dość dynamicznej sytuacji przedstawiała się naprawdę ważna kwestia
opracowania i wprowadzenia polskich cech probierczych? Lektura zachowanej korespon-
dencji przekonuje, że myśl o ich wprowadzeniu podjęto w Ministerstwie Przemysłu i Han-
dlu już w kwietniu 1919 r.15 W listach i okólnikach z 1920 r. sporadycznie pojawiają się
enigmatyczne informacje, że niebawem wprowadzone zostaną nowe polskie cechy pro-
biercze i wreszcie zastąpią cechy państw zaborczych doposażone o cechę przechodnią16.
Korespondencja ta nie zawiera opisów lub wizerunków znaków, co pozwala ostrożnie są-
dzić, że w tym czasie ich wygląd nie został jeszcze ustalony; tłumaczyć to można znacznie
ważniejszymi kwestiami, np. pilniejszą potrzebą organizowania polskiej administracji pro-
bierczej oraz choćby realnym zagrożeniem bytu państwowego w wyniku nawały bolszewic-
kiej w 1920 r. Z pewnością jednak wzory polskich cech probierczych gotowe były już ok.
połowy 1921 r., bo w tym czasie wysłano do Krakowa 48 zawierających je znaczników
(tabela cech, którą zobowiązany był wywiesić w swoim zakładzie każdy złotnik, jubiler lub
inny rzemieślnik zajmujący się obróbką metali szlachetnych, obejmowała łącznie 52 wzo-
ry)17. Przygotowanie wzorów polskich cech probierczych z pewnością odbyło się w Warsza-
wie, leżało to bowiem w gestii GUP, a ponadto znaczniki wykonywano wyłącznie
w tamtejszej „pracowni znaczników", zatrudniając do tego warszawskich medalierów18.
12 Archiwum Narodowe w Krakowie, zespół 1650, fasc. 4: pismo GUP z 1 II 1922, pismo krakowskiego Urzędu Pro-
bierczego do GUP z 15 II 1922.
13 Archiwum Narodowe w Krakowie, zespół 1650, fasc. 4: pismo z krakowskiego Urzędu Probierczego do GUP z 17 I
1922 (odbiór i zniszczenie 162 znaczników austriackich przysłanych z Krakowa potwierdzono pismem GUP z 3 III 1922).
14 Archiwum Narodowe w Krakowie, zespół 1650, fasc. 2: spis znaczników przejętych przez krakowski Urząd Probier-
czy, sporządzony 29 XI 1920.
15 Archiwum Narodowe w Krakowie, zespół 1650, fasc. 1: pismo MPiH z 11 IV 1919.
16 Warto tu skorygować informację, jakoby polska cecha przechodnia z głową górala była stosowana tylko do oznacza-
nia sreber znakowanych rosyjskimi cechami państwowymi (GRADOWSKI, op. cit., s. 264). W rzeczywistości cechą
z głową górala znakowano również srebra austriackie, a krakowski Urząd Probierczy otrzymywał z GUP co jakiś czas
znaczniki z tymi cechami i stosował wobec wyrobów miejscowych; Archiwum Narodowe w Krakowie, zespół 1650,
fasc. 2: pisma GUP z 18 I 1921, 21 I 1921, 23 III 1921 i 4 IV 1921. Zasady użycia polskich cech przechodnich na terenie
d. zaboru rosyjskiego oraz austriackiego wyjaśnił GUP we wspomnianym piśmie z 18 I 1921 oraz w liście z 16 IX 1921,
skierowanym do Maurycego Hirschprunga, przewodniczącego lwowskiego Związku Wytwórców i Kupców Szlachet-
nych Metali. Z listu wynika jednoznacznie, że złotnicy d. zaboru rosyjskiego otrzymywali nieodpłatnie cechę przechod-
nią obok cech rosyjskich, ale za to podlegali obowiązkowi znakowania po 1922 r. takich wyrobów polskimi cechami.
Natomiast na terenie zaboru austriackiego złotnicy uiszczali opłatę za cechę przechodnią, ale miała ona wraz ze znakami
austriackimi walor „cechy polskiej", co zwalniało złotników z obowiązku późniejszego znakowania takiego wyrobu
cechami polskimi, to zaś oznaczało, że przedmiot taki mógł znajdować się w dalszym obrocie handlowym.
17 Archiwum Narodowe w Krakowie, zespół 1650, fasc. 3: pisma GUP z 5 VII 1921, 9 VII 1921 i 12 VIII 1921.
18 Rozporządzenie Ministra Przemysłu i Handlu w porozumieniu z Ministrem Skarbu w sprawie zmian do ustaw pro-
bierczych, obowiązujących na terenie b. zaboru rosyjskiego z 9 sierpnia 1920 (Dziennik Ustaw z roku 1920, nr 85, poz.
566; zasady wykonywania i użytkowania znaczników opisuje art. 4; o pracowni znaczników wspomina art. 5 tego
rozporządzenia). Niestety, wobec zniszczenia archiwum GUP nie jest obecnie możliwe wskazanie medalierów, którzy
pracowali na zlecenie urzędu.
Michał Myśliński
austriackimi należało odesłać do Głównego Urzędu Probierczego w celu ich komisyjnego
zniszczenia po uprzednim wykonaniu odbić. Rzeczywiście, korespondencja GUP z urzę-
dem krakowskim potwierdza, że w Krakowie jeszcze w pierwszych dniach stycznia 1922 r.
stosowano cechę przechodnią z głową górala12, ale już 12 stycznia tego roku wysłano do
Warszawy zbiór 162 znaczników z cechami austriackimi13, używanymi w Krakowie i te-
renowych substytucjach (z Cieszyna wycofano 20 znaczników, a z Tarnowa i Nowego
Sącza po 18)14. Zapewne w tym samym czasie zniszczono w GUP austriackie znaczniki
przysłane z urzędu lwowskiego oraz rosyjskie znaczniki znajdujące się w Warszawie.
Jak zatem w tej dość dynamicznej sytuacji przedstawiała się naprawdę ważna kwestia
opracowania i wprowadzenia polskich cech probierczych? Lektura zachowanej korespon-
dencji przekonuje, że myśl o ich wprowadzeniu podjęto w Ministerstwie Przemysłu i Han-
dlu już w kwietniu 1919 r.15 W listach i okólnikach z 1920 r. sporadycznie pojawiają się
enigmatyczne informacje, że niebawem wprowadzone zostaną nowe polskie cechy pro-
biercze i wreszcie zastąpią cechy państw zaborczych doposażone o cechę przechodnią16.
Korespondencja ta nie zawiera opisów lub wizerunków znaków, co pozwala ostrożnie są-
dzić, że w tym czasie ich wygląd nie został jeszcze ustalony; tłumaczyć to można znacznie
ważniejszymi kwestiami, np. pilniejszą potrzebą organizowania polskiej administracji pro-
bierczej oraz choćby realnym zagrożeniem bytu państwowego w wyniku nawały bolszewic-
kiej w 1920 r. Z pewnością jednak wzory polskich cech probierczych gotowe były już ok.
połowy 1921 r., bo w tym czasie wysłano do Krakowa 48 zawierających je znaczników
(tabela cech, którą zobowiązany był wywiesić w swoim zakładzie każdy złotnik, jubiler lub
inny rzemieślnik zajmujący się obróbką metali szlachetnych, obejmowała łącznie 52 wzo-
ry)17. Przygotowanie wzorów polskich cech probierczych z pewnością odbyło się w Warsza-
wie, leżało to bowiem w gestii GUP, a ponadto znaczniki wykonywano wyłącznie
w tamtejszej „pracowni znaczników", zatrudniając do tego warszawskich medalierów18.
12 Archiwum Narodowe w Krakowie, zespół 1650, fasc. 4: pismo GUP z 1 II 1922, pismo krakowskiego Urzędu Pro-
bierczego do GUP z 15 II 1922.
13 Archiwum Narodowe w Krakowie, zespół 1650, fasc. 4: pismo z krakowskiego Urzędu Probierczego do GUP z 17 I
1922 (odbiór i zniszczenie 162 znaczników austriackich przysłanych z Krakowa potwierdzono pismem GUP z 3 III 1922).
14 Archiwum Narodowe w Krakowie, zespół 1650, fasc. 2: spis znaczników przejętych przez krakowski Urząd Probier-
czy, sporządzony 29 XI 1920.
15 Archiwum Narodowe w Krakowie, zespół 1650, fasc. 1: pismo MPiH z 11 IV 1919.
16 Warto tu skorygować informację, jakoby polska cecha przechodnia z głową górala była stosowana tylko do oznacza-
nia sreber znakowanych rosyjskimi cechami państwowymi (GRADOWSKI, op. cit., s. 264). W rzeczywistości cechą
z głową górala znakowano również srebra austriackie, a krakowski Urząd Probierczy otrzymywał z GUP co jakiś czas
znaczniki z tymi cechami i stosował wobec wyrobów miejscowych; Archiwum Narodowe w Krakowie, zespół 1650,
fasc. 2: pisma GUP z 18 I 1921, 21 I 1921, 23 III 1921 i 4 IV 1921. Zasady użycia polskich cech przechodnich na terenie
d. zaboru rosyjskiego oraz austriackiego wyjaśnił GUP we wspomnianym piśmie z 18 I 1921 oraz w liście z 16 IX 1921,
skierowanym do Maurycego Hirschprunga, przewodniczącego lwowskiego Związku Wytwórców i Kupców Szlachet-
nych Metali. Z listu wynika jednoznacznie, że złotnicy d. zaboru rosyjskiego otrzymywali nieodpłatnie cechę przechod-
nią obok cech rosyjskich, ale za to podlegali obowiązkowi znakowania po 1922 r. takich wyrobów polskimi cechami.
Natomiast na terenie zaboru austriackiego złotnicy uiszczali opłatę za cechę przechodnią, ale miała ona wraz ze znakami
austriackimi walor „cechy polskiej", co zwalniało złotników z obowiązku późniejszego znakowania takiego wyrobu
cechami polskimi, to zaś oznaczało, że przedmiot taki mógł znajdować się w dalszym obrocie handlowym.
17 Archiwum Narodowe w Krakowie, zespół 1650, fasc. 3: pisma GUP z 5 VII 1921, 9 VII 1921 i 12 VIII 1921.
18 Rozporządzenie Ministra Przemysłu i Handlu w porozumieniu z Ministrem Skarbu w sprawie zmian do ustaw pro-
bierczych, obowiązujących na terenie b. zaboru rosyjskiego z 9 sierpnia 1920 (Dziennik Ustaw z roku 1920, nr 85, poz.
566; zasady wykonywania i użytkowania znaczników opisuje art. 4; o pracowni znaczników wspomina art. 5 tego
rozporządzenia). Niestety, wobec zniszczenia archiwum GUP nie jest obecnie możliwe wskazanie medalierów, którzy
pracowali na zlecenie urzędu.