DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Artykuły
DOI article:Jurkowlaniec, Tadeusz: Historie Krzyża Świętego na portalu kaplicy ¬św. Anny w Malborku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71009#0053
Historie Krzyża Świętego na portalu kaplicy św. Anny w Malborku
51
30. Malbork, kaplica św. Anny, kruchta
południowa. Tympanon portalu,
fragment - elewacja więzienia.
Rysunek fotogrametryczny, jak il. 4
a - dzień; b - noc
zdarzeń ukrytych w aluzjach i metaforach? Czy dolną granicę okresu wyznacza począ-
tek regularnej służby franciszkanów w Bazylice Grobu Chrystusa (1323), czy o wiek
wcześniejszy moment przywiezienia Kolumny Biczowania do Rzymu (1223)? Czy daty
koronacji Ludwika IV Bawarskiego - lombardzkiej w Mediolanie 31 maja 1327 (nie-
dziela Zesłania Ducha Świetego, Spiritus Domini replevit) - oraz cesarskiej w Rzymie
17 stycznia 1328 (druga niedziela po Objawieniu, Omnis terra) - stanowią kres historii
zapisanej na tympanonie?
Przynajmniej kilka szczegółów płaskorzeźby malborskiej zdaje się błyskotliwie od-
zwierciedlać niuanse opisane w Legendach. I tak, liczba zębów (6) poziomego krenela-
ża budynku [2, il. 7-10, 30] unaocznia okres (6 dni) przebywania Judasza w jednym
miejscu, w stałych, niezmiennych warunkach (cela; bez jedzenia i picia), a płyciny ma-
chikułu (dwie pełne i znikomy fragment trzeciej) - chyba nawet porę siódmego dnia,
w którym uwolniono więźnia169. Jak zatem interpretować blanki obwarowań, symboli-
zujących Święte Miasto, w scenie adoracji Krzyża [13, il. 10, 23, 31]? Liczba merlonów
(517°) muru, wznoszącego się (od prawej) albo spływającego (od lewej) lukiem, może
est gloria: finis / Thematis et medium. Tiahit ars ab utroque facetum / Principium; ludit quasi quaedam praestigiatrix / Et
facit, ut fiat res postera prima, futura / Praesens, transversa directa, remota propinqua; / Rustica sic fiunt urbana' vetusta
novella, / Publica privata, nigra candida, vilia cara.125 [...]" /// „(112-115) Przed drzwiami dzieła niech czeka ta część
materiału, która w porządku naturalnym jest pierwsza; koniec, jako odpowiedni przewodnik, niech wejdzie pierwszy
i zajmie miejsce, niczym godniejszy gość lub nawet gospodarz. (115-117) Koniec natura umieściła w planie jako ostatni,
lecz sztuka go wielbi i okazuje mu szacunek, a podając rękę uniżonemu, wynosi go na wysokości. // (118-120) Pierwsza
część dzieła nie tylko czerpie światło od zakończenia, lecz także są dwa sposoby jej uświetnienia: koniec i środek
tematu. (120-123) Z tych dwóch sztuka wyprowadzi powabny początek; zachwyci zręcznością jakby jakaś kuglarka
i sprawi, że rzecz późniejsza stanie się pierwszą, przyszła teraźniejszą, pogmatwana prostą, odległa bliską; (124-125)
w podobny sposób rzeczy wiejskie stają się miejskimi, stare nowymi, publiczne prywatnymi, czarne białymi, tanie
drogimi. [...]" - GODFRYD z VINSAUF (De Vino Salvo), Nowa Poetyka jak przyp. 167, s. 25.
169 Zob. wyżej przyp. 26. Na temat symboliki liczb 6 i 7 zob. np.: - Heinz MEYER, Rudolf SUNTRUP, Lexikon der
mittelalterlichen Zahlenbedeutungen, Munchen 1987 (Munstersche Mittelalter-Schriften, 56), szp. 442-565.
170 Liczba 5, wyrażana za pomocą palców jednej dłoni, budzi skojarzenia m.in. z Pannami Mądrymi i Nieroztropnymi
(poniżej Koronacji Marii na tympanonie portalu pn., il. 2); o symbolice liczby 5 - MEYER, SUNTRUP, Lexikon jak
51
30. Malbork, kaplica św. Anny, kruchta
południowa. Tympanon portalu,
fragment - elewacja więzienia.
Rysunek fotogrametryczny, jak il. 4
a - dzień; b - noc
zdarzeń ukrytych w aluzjach i metaforach? Czy dolną granicę okresu wyznacza począ-
tek regularnej służby franciszkanów w Bazylice Grobu Chrystusa (1323), czy o wiek
wcześniejszy moment przywiezienia Kolumny Biczowania do Rzymu (1223)? Czy daty
koronacji Ludwika IV Bawarskiego - lombardzkiej w Mediolanie 31 maja 1327 (nie-
dziela Zesłania Ducha Świetego, Spiritus Domini replevit) - oraz cesarskiej w Rzymie
17 stycznia 1328 (druga niedziela po Objawieniu, Omnis terra) - stanowią kres historii
zapisanej na tympanonie?
Przynajmniej kilka szczegółów płaskorzeźby malborskiej zdaje się błyskotliwie od-
zwierciedlać niuanse opisane w Legendach. I tak, liczba zębów (6) poziomego krenela-
ża budynku [2, il. 7-10, 30] unaocznia okres (6 dni) przebywania Judasza w jednym
miejscu, w stałych, niezmiennych warunkach (cela; bez jedzenia i picia), a płyciny ma-
chikułu (dwie pełne i znikomy fragment trzeciej) - chyba nawet porę siódmego dnia,
w którym uwolniono więźnia169. Jak zatem interpretować blanki obwarowań, symboli-
zujących Święte Miasto, w scenie adoracji Krzyża [13, il. 10, 23, 31]? Liczba merlonów
(517°) muru, wznoszącego się (od prawej) albo spływającego (od lewej) lukiem, może
est gloria: finis / Thematis et medium. Tiahit ars ab utroque facetum / Principium; ludit quasi quaedam praestigiatrix / Et
facit, ut fiat res postera prima, futura / Praesens, transversa directa, remota propinqua; / Rustica sic fiunt urbana' vetusta
novella, / Publica privata, nigra candida, vilia cara.125 [...]" /// „(112-115) Przed drzwiami dzieła niech czeka ta część
materiału, która w porządku naturalnym jest pierwsza; koniec, jako odpowiedni przewodnik, niech wejdzie pierwszy
i zajmie miejsce, niczym godniejszy gość lub nawet gospodarz. (115-117) Koniec natura umieściła w planie jako ostatni,
lecz sztuka go wielbi i okazuje mu szacunek, a podając rękę uniżonemu, wynosi go na wysokości. // (118-120) Pierwsza
część dzieła nie tylko czerpie światło od zakończenia, lecz także są dwa sposoby jej uświetnienia: koniec i środek
tematu. (120-123) Z tych dwóch sztuka wyprowadzi powabny początek; zachwyci zręcznością jakby jakaś kuglarka
i sprawi, że rzecz późniejsza stanie się pierwszą, przyszła teraźniejszą, pogmatwana prostą, odległa bliską; (124-125)
w podobny sposób rzeczy wiejskie stają się miejskimi, stare nowymi, publiczne prywatnymi, czarne białymi, tanie
drogimi. [...]" - GODFRYD z VINSAUF (De Vino Salvo), Nowa Poetyka jak przyp. 167, s. 25.
169 Zob. wyżej przyp. 26. Na temat symboliki liczb 6 i 7 zob. np.: - Heinz MEYER, Rudolf SUNTRUP, Lexikon der
mittelalterlichen Zahlenbedeutungen, Munchen 1987 (Munstersche Mittelalter-Schriften, 56), szp. 442-565.
170 Liczba 5, wyrażana za pomocą palców jednej dłoni, budzi skojarzenia m.in. z Pannami Mądrymi i Nieroztropnymi
(poniżej Koronacji Marii na tympanonie portalu pn., il. 2); o symbolice liczby 5 - MEYER, SUNTRUP, Lexikon jak