DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Pokora, Jakub: Jak oglądano Rolkę?
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71009#0121
Jak oglądano Rolkę?
119
Zarówno rotulus jak i bustrofedon występowały jeszcze w XIX w., przy czym rolka -
dokładniej jej forma - miała szersze zastosowanie. Od dawna bowiem wykorzystywano ją
również do panoramicznych widoków miast czy ich dzielnic, a także do projektów ar-
chitektonicznych, budowlanych, urbanistycznych etc.
Tu za przykład niechaj posłużą choćby obiekty z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersy-
tetu Warszawskiego. Chodzi o widoki: 1. Zgorzelca (drzeworyt Josepha Metzkera i Geor-
ga Scharffenbergka, 1565 r., wym. 54><234 cm, sklejony z sześciu jednakowych odbitek);
2. Londynu (akwaforta, excudit van Hove, 1710 r., 72><200 cm); 3. panoramę Warszawy
(drzeworyt Adolfa Kozarskiego, 1875 r., 37,2><289 cm; il. 10)21. W przypadku ostatniej
warto dodać, iż jej odbitka została dołączona do tygodnika „Kłosy", gdzie podano wska-
zówkę (tekst i rysunek), jak urządzić „małą pokojową panoramę". Należało rycinę skleić
w kolistą obręcz i zawiesić pod lampą, a potem oglądać, stojąc z głową pośrodku owej
obręczy. Inny sposób wykorzystania ryciny to „oprawienie jej w książkę, wszywając jeden
jej koniec, a całą złożywszy na wzór parawana..." (tj. w harmonijkę)22.
Jeszcze jeden rodzaj zastosowania rolki, spotykany do dziś, to... sposób na przecho-
wywanie długiej taśmy - zrolowanie i umieszczenie w tubie23.
Tak w skrócie wygląda kwestia prezentowania pochodu bez podziału na odcinki. Czę-
ściej wszak, najpewniej ze względów praktycznych, dochodziło do rozczłonkowania, by
całość umieścić w albumie. Jeśli karty z ilustracjami wyszły spod ręki grafika, a tak było
najczęściej, miały one wymiary płyty, i wtedy składano je raz lub nawet wielokrotnie. Tu
jako wybitne przykłady należy wymienić dwa dzieła, dotyczące cesarza Karola V - wspo-
mniany wjazdjego i papieża Klemensa VII do Bolonii z okazji koronacji 24 II 1530 r. oraz
orszak żałobny w dniu 29 XII 1558 r. w Brukseli. Pierwszy, z 38 rycinami (o długości
w sumie ponad 11 m), w części wzorowanymi na Perilu, wyszedł spod ręki Nikolausa von
Hogenberga, w drugim 23 odbitki (całkowitej długości ok. 12 m) według Hieronymusa
Cock wykonali Jan i Lucas van Doetichum24 (il. 11).
1530. Eine niederlandische Holzschnittfolge von ausserster Seltenheit in der Albertina in Wien", Oud Holland. Quar-
terly for Dutch Art History, 48 (1931), s. 265-270; Kaiser Karl V. (1500-1558): Macht und Ohnmacht Europas. Kunst-
und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deutschland, Kunsthistorisches Museum Wien, hrsg. von Lothar ALTRIN-
GER, Petra KRUSE, Milano 2000, kat. nr 77, oprac. U.B.U. [Uta Barbara ULLRICH], s. 156-160, il. 77.1-11.4; Bern-
hard SCHIMMELPFENNIG, „The Two Coronations of Charles V at Bologna, 1530", [w:] Court Festivals..., s. 142,
144-145, il. 7.3
21 1) inw. G.R. 4325, widok ze wsch. brzegu Nysy Łużyckiej - to najstarsza panorama tego miasta, zob. Ines ANDERS,
„Trakt via regia i początki miasta Górlitz", [w:] Via regia..., s. 45, il. 1 na s. 46-47; 2) inw. G.R. 7659, widok centrum
- zob. Frederick CRACE, A Catalogue of Maps, Plans and Views of London, Westminster & Southwark, London 1878,
s. 158, nr 74; 3) inw. G.R. 7662 - zob. m. in. Marcin OLSZYŃSKI, „Panorama Warszawy ze szczytu wieży zamkowej",
Kłosy, nr 548, d. 18 (30) grudnia 1875 r.; Maria HEYDEL, „Kozarski Adolf', [w:] Słownik artystów..., pod red. Jolanty
MAURIN BIAŁOSTOCKIEJ i Janusza DERWOJEDA, t. IV, Wrocław-Warszawa-Kraków, 1986, s. 222; Wanda MOS-
SAKOWSKA, „Zdjęcia Konrada Brandla do pseudo-panoramy Warszawy z 1875 r.", Kronika Warszawy, 22 (1975) nr
2, s. 93-103; Krystyna LEJKO, Warszawa w obiektywie Konrada Brandla, Warszawa 1985, s. 34-36; Danuta JACKIE-
WICZ, Fotografowie Warszawy. Konrad Brandel 1838-1920, Warszawa 2015, s. 19, il. na s. 68-71.
22 OLSZYŃSKI, op. cit. Bliżej o Olszyńskim np. Jolanta POLANOWSKA, „Olszyński Marcin", [w:] Słownik arty-
stów..., red. naczelny Katarzyna MIKOCKA-RACHUBOWA, t. VI, pod red. Katarzyny MIKOCKIEJ-RACHUBO-
WEJ i Małgorzaty BIERNACKIEJ, Warszawa 1998, s. 283-284.
23 Np. rysunki fortyfikacji w Szkocji i Anglii, wykonane przez Thomasa Sandby w 1778 r., były zamontowane na
długich płóciennych pasach z jedwabnymi węzłami i przechowywane w zrolowanej formie (Martin KEMP, The Science
of Art. Optical Themes in Western Art from Brunelleschi to Seurat, New Haven and London 1992, s. 198, il. 310 na
s. 157).
24 Co do pierwszego przykładu, zob. Kaiser..., kat. nr 78, oprac. U.B.U [Uta Barbara ULLRICH], s. 160-161, il. 78;
SCHIMMELPFENIG, op. cit., s. 144-147, 151, il. 7.5. 0 drugim (La magnifique et sumptueuse Pompe Funebre [...]
119
Zarówno rotulus jak i bustrofedon występowały jeszcze w XIX w., przy czym rolka -
dokładniej jej forma - miała szersze zastosowanie. Od dawna bowiem wykorzystywano ją
również do panoramicznych widoków miast czy ich dzielnic, a także do projektów ar-
chitektonicznych, budowlanych, urbanistycznych etc.
Tu za przykład niechaj posłużą choćby obiekty z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersy-
tetu Warszawskiego. Chodzi o widoki: 1. Zgorzelca (drzeworyt Josepha Metzkera i Geor-
ga Scharffenbergka, 1565 r., wym. 54><234 cm, sklejony z sześciu jednakowych odbitek);
2. Londynu (akwaforta, excudit van Hove, 1710 r., 72><200 cm); 3. panoramę Warszawy
(drzeworyt Adolfa Kozarskiego, 1875 r., 37,2><289 cm; il. 10)21. W przypadku ostatniej
warto dodać, iż jej odbitka została dołączona do tygodnika „Kłosy", gdzie podano wska-
zówkę (tekst i rysunek), jak urządzić „małą pokojową panoramę". Należało rycinę skleić
w kolistą obręcz i zawiesić pod lampą, a potem oglądać, stojąc z głową pośrodku owej
obręczy. Inny sposób wykorzystania ryciny to „oprawienie jej w książkę, wszywając jeden
jej koniec, a całą złożywszy na wzór parawana..." (tj. w harmonijkę)22.
Jeszcze jeden rodzaj zastosowania rolki, spotykany do dziś, to... sposób na przecho-
wywanie długiej taśmy - zrolowanie i umieszczenie w tubie23.
Tak w skrócie wygląda kwestia prezentowania pochodu bez podziału na odcinki. Czę-
ściej wszak, najpewniej ze względów praktycznych, dochodziło do rozczłonkowania, by
całość umieścić w albumie. Jeśli karty z ilustracjami wyszły spod ręki grafika, a tak było
najczęściej, miały one wymiary płyty, i wtedy składano je raz lub nawet wielokrotnie. Tu
jako wybitne przykłady należy wymienić dwa dzieła, dotyczące cesarza Karola V - wspo-
mniany wjazdjego i papieża Klemensa VII do Bolonii z okazji koronacji 24 II 1530 r. oraz
orszak żałobny w dniu 29 XII 1558 r. w Brukseli. Pierwszy, z 38 rycinami (o długości
w sumie ponad 11 m), w części wzorowanymi na Perilu, wyszedł spod ręki Nikolausa von
Hogenberga, w drugim 23 odbitki (całkowitej długości ok. 12 m) według Hieronymusa
Cock wykonali Jan i Lucas van Doetichum24 (il. 11).
1530. Eine niederlandische Holzschnittfolge von ausserster Seltenheit in der Albertina in Wien", Oud Holland. Quar-
terly for Dutch Art History, 48 (1931), s. 265-270; Kaiser Karl V. (1500-1558): Macht und Ohnmacht Europas. Kunst-
und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deutschland, Kunsthistorisches Museum Wien, hrsg. von Lothar ALTRIN-
GER, Petra KRUSE, Milano 2000, kat. nr 77, oprac. U.B.U. [Uta Barbara ULLRICH], s. 156-160, il. 77.1-11.4; Bern-
hard SCHIMMELPFENNIG, „The Two Coronations of Charles V at Bologna, 1530", [w:] Court Festivals..., s. 142,
144-145, il. 7.3
21 1) inw. G.R. 4325, widok ze wsch. brzegu Nysy Łużyckiej - to najstarsza panorama tego miasta, zob. Ines ANDERS,
„Trakt via regia i początki miasta Górlitz", [w:] Via regia..., s. 45, il. 1 na s. 46-47; 2) inw. G.R. 7659, widok centrum
- zob. Frederick CRACE, A Catalogue of Maps, Plans and Views of London, Westminster & Southwark, London 1878,
s. 158, nr 74; 3) inw. G.R. 7662 - zob. m. in. Marcin OLSZYŃSKI, „Panorama Warszawy ze szczytu wieży zamkowej",
Kłosy, nr 548, d. 18 (30) grudnia 1875 r.; Maria HEYDEL, „Kozarski Adolf', [w:] Słownik artystów..., pod red. Jolanty
MAURIN BIAŁOSTOCKIEJ i Janusza DERWOJEDA, t. IV, Wrocław-Warszawa-Kraków, 1986, s. 222; Wanda MOS-
SAKOWSKA, „Zdjęcia Konrada Brandla do pseudo-panoramy Warszawy z 1875 r.", Kronika Warszawy, 22 (1975) nr
2, s. 93-103; Krystyna LEJKO, Warszawa w obiektywie Konrada Brandla, Warszawa 1985, s. 34-36; Danuta JACKIE-
WICZ, Fotografowie Warszawy. Konrad Brandel 1838-1920, Warszawa 2015, s. 19, il. na s. 68-71.
22 OLSZYŃSKI, op. cit. Bliżej o Olszyńskim np. Jolanta POLANOWSKA, „Olszyński Marcin", [w:] Słownik arty-
stów..., red. naczelny Katarzyna MIKOCKA-RACHUBOWA, t. VI, pod red. Katarzyny MIKOCKIEJ-RACHUBO-
WEJ i Małgorzaty BIERNACKIEJ, Warszawa 1998, s. 283-284.
23 Np. rysunki fortyfikacji w Szkocji i Anglii, wykonane przez Thomasa Sandby w 1778 r., były zamontowane na
długich płóciennych pasach z jedwabnymi węzłami i przechowywane w zrolowanej formie (Martin KEMP, The Science
of Art. Optical Themes in Western Art from Brunelleschi to Seurat, New Haven and London 1992, s. 198, il. 310 na
s. 157).
24 Co do pierwszego przykładu, zob. Kaiser..., kat. nr 78, oprac. U.B.U [Uta Barbara ULLRICH], s. 160-161, il. 78;
SCHIMMELPFENIG, op. cit., s. 144-147, 151, il. 7.5. 0 drugim (La magnifique et sumptueuse Pompe Funebre [...]