Infantka Anna Katarzyna Konstancja i kultura dworu wazowskiego
251
wojsk szwedzkich, księżna neuburska „w żaden sposób nie chciała pozostawić swoich
skarbów w Krakowie, by nie posłużyły do zaspokojenia domowego apetytu"85 . Oczywi-
ście pamiątki o największym potencjale emocjonalnym, silnie uobecniające niedawną
przeszłość, stanowiły dla Anny przede wszystkim wizerunki członków jej rodziny, na
pierwszym miejscu rodziców86.
Muzeum Pałac Króla Jana III w Wilanowie posiada pochodzącą z Rosi zredukowaną
do popiersia kopię niezachowanego, całopostaciowego portretu Zygmunta III włączonego
do wyprawy posagowej jego córki. Płótno, zapewne autorstwa Jacoba Troschela z No-
rymbergi (Drossel, Drozdzel, Dreschell, Dróschell, 1583-1624), zostało spalone na zam-
ku w Cadolzburg 17 kwietnia 1945 r.87; wcześniej znajdowało się w bogatych w waziana
zbiorach Germańskiego Muzeum Narodowego w Norymberdze, dokąd trafiło z Neuburga
nad Dunajem. Dzierżący regiment król został tu sportretowany w konwencji hiszpańskie-
go konterfektu państwowego, ale z naleciałościami tradycji rodzimej. Na paradną pół-
zbroję mediolańską składał się kirys, zdobiony na przemian panopliami z maszkaronami
oraz nagimi figurami w owalach i niszach, a na przedzie przeskalowanym maskaronem.
Zwracały uwagę zwłaszcza rękawy zbroi z motywem pół węża i pół ptaka, panopliów
i maskaronów, a nadto „nałokietki" w kształcie serc z nagimi postaciami repusowanymi.
Na stoliku widniał szyszak turniejowy oraz Eisenfaust (niem. żelazna pięść) - atrybuty
przynależne Żołnierzowi Chrystusowemu. Zgodnie z manierystyczno-prowincjonalnym
symultanizmem, w tle ukazano scenę batalistyczną związaną z wojną inflancką. Z owym
wojskowym rynsztunkiem nieco kontrastowały watowane, kaligraficznie dekoracyjne,
szarofioletowe spodnie z ornamentem żółto-czerwono-niebieskim, transparentne pończo-
chy oraz rzezane, „jasne buciki" (określenie Janiny Ruszczycównej), zdobione modną
pometką. Na szczęście zachował się pendant do wspomnianego wyobrażenia założyciela
polskiej dynastii Wazów - ujawniony przez Janinę Ruszczycówną wizerunek Konstancji
Austriaczki88, powstały niedługo po jej przybyciu do Polski, a przed 1609 r. Warto zwró-
cić uwagę na zaprezentowany garnitur biżuteryjny: głowę monarchini ozdabia kryza oraz
ogromnych rozmiarów diadem (stąd brak korony na stole); wokół szyi królowa mai ciężki
naszyjnik oraz podwójny sznur pereł. Lewą pierś (okolice serca) zdobi sprezentowany
przez Zygmunta fawor sensu largo, klejnot miłosny (gioie da petto). Elementem łączącym
oba płótna (obok cech stylistycznych i wymiarów) jest niemal identyczny raport tkaniny
zasłony, zapewne sprowadzonej z królestwa Abbasa I Wielkiego, zbliżonej do jaskrawych
tekstyliów zaprezentowanych na powstałym ok. 1605 r. portrecie Władysława Zygmunta,
obecnie w Zamku Królewskim w Warszawie89. Ukazana na konterfekcie chłopca, świeżo
85 RADZIWIŁŁ, op. cit., t. 2, s. 313.
86 Konterfekty członków rodziny włączone do wyprawy, obok walorów reprezentacji, pełniły funkcję substytutów -
wpisywały się w zwyczaj sporządzania portretów członków rodziny „utraconych" przez pannę młodą, LEITSCH, op.
cit., Bd. 4, s. 2375-2376.
87 01., pł., 2,12x1.04 m, dawniej w Germanisches Museum, nr inw. 6782; Władysław TOMKIEWICZ, Polonica
w Niemczech, mpis., Archiwum PAN, sygn. III-280 (Materiały Władysława Tomkiewicza), nr 34, s. 19; TOMKIEWICZ,
„O niektórych polonicach...", s. 498; Michał WALICKI, Władysław TOMKIEWICZ, Andrzej RYSZKIEWICZ, Malar-
stwo polskie. Manieryzm, Barok, Warszawa 1971, s. 311-312, il. 1; RUSZCZYCÓWNA, op. cit, s. 194-196, il. 28.
88 01., pł., 223*145 cm, Monachium, Bayer. Staatsgemaldesammlungen, Alte Pinakothek, nr inw. 6968/7249, RUSZ-
CZYCÓWNA, op. cit., s. 228-230, il. 50, repr. barwna w: FABIANI, op. cit., il. 7 po s. 224. W Galerii Uffizi (nr inw.
4245) znajduje się zredukowana replika dzieła, Giuseppe GEROLA, Lefonti italianeper iconografia dei reali di Polo-
nia, Firenze 1935, s. 34, 40.
89 01., pł., 154,5x125 cm, Zamek Królewski w Warszawie - Muzeum, nr inw. ZKW 66 (d. 145), dawniej w Monachium
(Bayer. Staatsgemaldesammlungen, Alte Pinakothek, nr inw. 6818/7289), dar rządu RFN z 1973 r., RUSZCZYCÓWNA,
251
wojsk szwedzkich, księżna neuburska „w żaden sposób nie chciała pozostawić swoich
skarbów w Krakowie, by nie posłużyły do zaspokojenia domowego apetytu"85 . Oczywi-
ście pamiątki o największym potencjale emocjonalnym, silnie uobecniające niedawną
przeszłość, stanowiły dla Anny przede wszystkim wizerunki członków jej rodziny, na
pierwszym miejscu rodziców86.
Muzeum Pałac Króla Jana III w Wilanowie posiada pochodzącą z Rosi zredukowaną
do popiersia kopię niezachowanego, całopostaciowego portretu Zygmunta III włączonego
do wyprawy posagowej jego córki. Płótno, zapewne autorstwa Jacoba Troschela z No-
rymbergi (Drossel, Drozdzel, Dreschell, Dróschell, 1583-1624), zostało spalone na zam-
ku w Cadolzburg 17 kwietnia 1945 r.87; wcześniej znajdowało się w bogatych w waziana
zbiorach Germańskiego Muzeum Narodowego w Norymberdze, dokąd trafiło z Neuburga
nad Dunajem. Dzierżący regiment król został tu sportretowany w konwencji hiszpańskie-
go konterfektu państwowego, ale z naleciałościami tradycji rodzimej. Na paradną pół-
zbroję mediolańską składał się kirys, zdobiony na przemian panopliami z maszkaronami
oraz nagimi figurami w owalach i niszach, a na przedzie przeskalowanym maskaronem.
Zwracały uwagę zwłaszcza rękawy zbroi z motywem pół węża i pół ptaka, panopliów
i maskaronów, a nadto „nałokietki" w kształcie serc z nagimi postaciami repusowanymi.
Na stoliku widniał szyszak turniejowy oraz Eisenfaust (niem. żelazna pięść) - atrybuty
przynależne Żołnierzowi Chrystusowemu. Zgodnie z manierystyczno-prowincjonalnym
symultanizmem, w tle ukazano scenę batalistyczną związaną z wojną inflancką. Z owym
wojskowym rynsztunkiem nieco kontrastowały watowane, kaligraficznie dekoracyjne,
szarofioletowe spodnie z ornamentem żółto-czerwono-niebieskim, transparentne pończo-
chy oraz rzezane, „jasne buciki" (określenie Janiny Ruszczycównej), zdobione modną
pometką. Na szczęście zachował się pendant do wspomnianego wyobrażenia założyciela
polskiej dynastii Wazów - ujawniony przez Janinę Ruszczycówną wizerunek Konstancji
Austriaczki88, powstały niedługo po jej przybyciu do Polski, a przed 1609 r. Warto zwró-
cić uwagę na zaprezentowany garnitur biżuteryjny: głowę monarchini ozdabia kryza oraz
ogromnych rozmiarów diadem (stąd brak korony na stole); wokół szyi królowa mai ciężki
naszyjnik oraz podwójny sznur pereł. Lewą pierś (okolice serca) zdobi sprezentowany
przez Zygmunta fawor sensu largo, klejnot miłosny (gioie da petto). Elementem łączącym
oba płótna (obok cech stylistycznych i wymiarów) jest niemal identyczny raport tkaniny
zasłony, zapewne sprowadzonej z królestwa Abbasa I Wielkiego, zbliżonej do jaskrawych
tekstyliów zaprezentowanych na powstałym ok. 1605 r. portrecie Władysława Zygmunta,
obecnie w Zamku Królewskim w Warszawie89. Ukazana na konterfekcie chłopca, świeżo
85 RADZIWIŁŁ, op. cit., t. 2, s. 313.
86 Konterfekty członków rodziny włączone do wyprawy, obok walorów reprezentacji, pełniły funkcję substytutów -
wpisywały się w zwyczaj sporządzania portretów członków rodziny „utraconych" przez pannę młodą, LEITSCH, op.
cit., Bd. 4, s. 2375-2376.
87 01., pł., 2,12x1.04 m, dawniej w Germanisches Museum, nr inw. 6782; Władysław TOMKIEWICZ, Polonica
w Niemczech, mpis., Archiwum PAN, sygn. III-280 (Materiały Władysława Tomkiewicza), nr 34, s. 19; TOMKIEWICZ,
„O niektórych polonicach...", s. 498; Michał WALICKI, Władysław TOMKIEWICZ, Andrzej RYSZKIEWICZ, Malar-
stwo polskie. Manieryzm, Barok, Warszawa 1971, s. 311-312, il. 1; RUSZCZYCÓWNA, op. cit, s. 194-196, il. 28.
88 01., pł., 223*145 cm, Monachium, Bayer. Staatsgemaldesammlungen, Alte Pinakothek, nr inw. 6968/7249, RUSZ-
CZYCÓWNA, op. cit., s. 228-230, il. 50, repr. barwna w: FABIANI, op. cit., il. 7 po s. 224. W Galerii Uffizi (nr inw.
4245) znajduje się zredukowana replika dzieła, Giuseppe GEROLA, Lefonti italianeper iconografia dei reali di Polo-
nia, Firenze 1935, s. 34, 40.
89 01., pł., 154,5x125 cm, Zamek Królewski w Warszawie - Muzeum, nr inw. ZKW 66 (d. 145), dawniej w Monachium
(Bayer. Staatsgemaldesammlungen, Alte Pinakothek, nr inw. 6818/7289), dar rządu RFN z 1973 r., RUSZCZYCÓWNA,